“Sevgi bütün ideologiyalardan daha güclüdür”
“Mənim Təhsilim, Mənim Gələcəyim!” kampaniyasının rəhbəri, “ABŞ Təhsilli Azərbaycan Məzunları” İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü Rövşən Nəcəfovun müsahibəsini təqdim edirik.
Müxtəlif ictimai çıxışları və fəlsəfi yazıları ilə özünü təqdim edən müsahib fərqli suallara cavab axtarışları etdi.
Rövşən Nəcəfov: “Pul qazanmaq pis bir şey deyil. Pula vərdiş etmək pisdir. Pul hərisi olmaq, pulun yaratdığı insana çevrilmək təhlükəlidir.”
- Cəmiyyət fərqliliyi nə qədər qəbul edir?
Cəmiyyət təqdim olunan istənilən hər şeyi qəbul edir. Təqdim edənin kimliyindən asılıdır. Cəmiyyət bir fərdin nümunəsi üzərində fərqləndirmə aparır. Demək istədiyim odur ki, fərqlilik təqdim etdiyimizdə, ilk növbədə özümüz buna inanmalıyıq. Sonra cəmiyyəti fərqliliyə hazırlamalıyıq. Bütün ideoloji baxışlar cəmiyyətə ilk dəfə təqdim olunanda fərqli olub. Bir müddətdən sonra fərqlilikdən adiləşmə prosesinə keçid reallaşır. Bir fikir cəmiyyətin özünü fərqləndirə bilər. Həmin fikir insanların rənglərini müəyyənləşdirir. Rəngli geyimlər cəmiyyətin görünən fərqliliyidir. Əynimizdəki rənglər, həm də daxilimizdə varsa, cəmiyyət fikir rəngarəngliyindən ibarət formalaşır. Həm fərqli olur, həm də sadə. Amma cəmiyyətin xarici görünüşü daxilini ifadə etmirsə, deməli, cəmiyyət fərqliliyini tirib. Hər zaman insanlar fərqli olmaq, fərqli düşünməyə meyilli olurlar. Cəmiyyətdə formalaşmış stereotiplər varsa, fərqlilik qəbul olunmur. Bu zaman “lazımlı fərqlilik” qeyri-təbii olaraq elita tərəfindən aşılanır. Bu isə fərqlilik yox, dəb yaradır. Dəbin də ömrü, bildiyiniz kimi, bir sezondur. Cəmiyyətin keçməli olduğu mərhələlər var. Həmin keçid proseslərində cəmiyyət bütün fərqliliyə və özünü rəngləməyə başlayır. Kimin boyası daha uğurludursa, cəmiyyət həmin boyaya rənglənir.
Gənclər pula və şöhrətə daha çox bağlıdırlar. Onlara təhsil, ictimai fəaliyyət o qədər maraqlı deyil.
İnsan yaranandan şöhrəti ilə rastlaşır. Dünyaya gözümüzü açdığımız andan diqqət mərkəzindəyik. Ətrafımızda hər kəs şöhrətin və pulun təbliğini aparır. Ailədən aldığımız “təhsil” bizə onu deyir ki, maddiyyat olmasa, ailəni dolandırmaq çətindir. Pul çox şeyi həll eləmir, amma çox şeyə lazımdır. Bunu bilirik. Pul qazanmaq pis bir şey deyil. Pula vərdiş etmək pisdir. Pul hərisi olmaq, pulun yaratdığı insana çevrilmək təhlükəlidir. İndiki gənclərimizin bahalı maşınlara maraq göstərməsi, özünü təstiq etmək instinkidir. Təhsilin təbliği o formada aparılmalıdır ki, istənilən gənc bilməlidir ki, öz sahəsinin peşəkarı olması üçün təhsil vacibdir. Onun qazanacağı maliyyə və şöhrət təhsilindən asılıdır. Bahalı maşın insana bir gün şöhrət qazandırır, uğur isə bir ömür. İctimai fəaliyyət insanı sosiallaşdırır, ətrafını genişləndirir, cəmiyyətə faydalılığını artırır. Bizim cəmiyyətdə ictimai fəaliyyət deyəndə, təşkilatlar və onların fəaliyyəti nəzərdə tutulur. İctimai fəaliyyət deyəndə, təkcə təşkilatlar deyil, həm də fərdi təşəbbüslər də ictimai fəaliyyətdir. Ətrafımızda baş verən bütün fəaliyyətlər ictimai fəaliyyətdir. Yəni, biz hansısa bir hadiəsni eşidiriksə və ya görürüksə, deməli həmin hadisə ictimailəşib. İstənilən iş ictimailəşməlidir ki, gənclərimiz ictimai fəallığının vacibliyini anlasın. İctimai fəaliyyət anlayışını uğurlar üzərində kökləmək gərəklidir. İctimai fəaliyyətin üç növü var: İqtisadi, siyasi və mədəni. Seçdiyimiz istənilən peşə ictimai fəaliyyətin üç növündən birinin tərkib hissəsidir. Peşəmiz ictimai fəaliyyətlə bizi peşəkar edir. İctimai fəaliyyətin fəlsəfəsi odur ki, həmişə axtarışda olursan. Səhvlər edirsən doğruları tapmaq üçün. Nəyin səhv, nəyin doğru olduğunu müəyyənləşdirməyimiz üçün ictimai olmalıyıq. Yəni, ictimai fəaliyyətimiz olmalıdır. Bu gün inkişaf etmiş ölkələrə nəzər yetirmək kifayət edir ki, maliyyənin və şöhrətin düz mütənasib olunduğu bilinsin. Nə qədər təhsill və ictimai fəal olub cəmiyyətə fayda versən, bir o qədər də zəngin və şöhrətli olacaqsan. Təəssüf ki, bizdə hələlik sözügedən ənənələrin bünövrəsi təzəlikcə qoyulmaqdadır. Pul təhsildən asılı olmalıdır, təhsil puldan yox. Şöhrət bahalı deyil, uğurlu olandır.
- Gənclərin maarifləndirilməsi niyə önəmlidir?
Bir gəncin taleyi onun ailəsindən və yaşadığı cəmiyyətdən asılıdır. Biz təhsil alırıq, gəncliyimizi yaşayırıq. Amma gələcəyimiz haqqında danışmırıq. Maarifçilik gələcək deməkdir. İnsanları düşündürmək mütləqdir. Sağlam yaşamağımız, sağlam düşünməyimiz və sağalmağımız üçün maarifləndirməliyik. Maarifləndirmə təhsilə bağlı olduğu qədər, həm də insanlara bağlıdır. İnsanlarımız fərdi qaydada maarfiləndirmələr aparmalıdır. Cəmiyyətin dağıdıcı yox, yaradıcı olması üçün maarifləndirmə işləri lazımdır. Həyatımızın gənclik dövründə dağıdıcılıqdan yaradıcılığa keçid edə bilirik. Cəmiyyət də gəncliyimizlə bərabər bu keçidi edir. Uğur hekayəmizi insanlarımıza təqdim etməliyik. Hər kəs özünün hekayəsinə sahiblənməlidir. Gənclərimizin maariflənməsi ona görə önəmlidir ki, gələcək gənclərin dağıtdıqları ilə deyil, yaratdıqları ilə qurulur. Gələcəyimiz üçün, doğru olanları etmək gərəklidir. O zaman, biz gələcəyimizə sahiblənə biləcəyik. Öz təhsilimizi, bilik və bacarıqlarımızı yeni nəsilə ötürməyi bacarmalıyıq. Əlimizdə tutduğumuz estafeti gələcəyə gənclərimizin vasitəsilə göndərə bilərik. Gələcək keçmişə istinad edəndə, uğurlu sütunlardan möhkəm yapışmalıdır.
- Valideynlərin övladlarını istimaqətləndirməsi uğurludurmu?
Valideynlərimizlə razılaşmadığımız və ya razılaşdığımız məqamlar var. Ona görə razılaşmırıq ki, yeni dünyanın yeni qaydaları var. İnsan həyatını çərçivələrə salmaq olmaz. Bir insan dünyaya gəldiyi gündən axtarışda olur. Özümüzü tapana qədər axtarmalıyıq. Bizim valideynlərimiz deyir ki, mən “tapmışam”. Axtararaq özümüzü yormayaq. Bu keçmişlə gələcəyin mübahisəsidir. Keçmiş üçün axtarışa ehtiyac yoxdur. Keçmiş üçün müəyyənləşmiş bir yol var və hər kəs o yol ilə gedir. Bəlkə də, daha uğurlu yol odur. Amma biz özümüz o yolu tapmalıyıq.
Valideynlərimizlə ona görə razılaşırıq ki, onlar bizim hər bir halda həyatımızı müsbət yaşamağımızı istəyir. Həm də bu narahatçılıqdır. Bütün valideynlər övladlarının həyatı üçün çox narahatdılar. Artıq elə bir dövrdə yaşayırıq ki, hadisələr anidən reallaşır. Heç kim həyatın təqdim etdiklərinə hazırlıqlı deyil. Övladın yerinə valideyn seçim edəndə, sonra övlad həmin seçimi qəbul etmir. İstiqamətləndirmək üçün daha çox seçimlər olmalıdır. İnsanı seçimlərə yetişdirmək lazımdır. Seçimləri isə insanın öz öhdəsinə buraxmaq lazımdır. Bir şeyidə qeyd edim ki, istiqamətin uğurlu olub-olmamasını demək çətindir. Amma insan özü seçim edib istiqamətini müəyyənləşdirəndə uğurlu olur. Səhv etməyin özüdə uğurludur. Doğrunu tapmaq üçün.
- Bütün ideologiyalar müxtəlif üsullarla təbliğ olunur. Gənclərin hansı ideologiyanı daşıması vacibdir?
İnsan bütün ideologiyaların daşıyıcısıdır. İnsanın qürur hissindən millətçilik yaranıb. İnsanın ədalət hissindən sosializm yaranıb. İnsanın vicdan hissindən din yaranıb. İnsanın azadlıq hissindən liberalizm yaranıb. Demək istədiyim odur ki, bütün ideologiyalar bizim hisslərimizə bağlıdır. Yəni, hər bir ideologiyanın mənbəyi insandır. Cəmiyyət o qədər güclü olmalıdır ki, bütün ideologiyalara qapıları açsın. Onsuzda, bütün ideologiyalar müxtəlif formalarda var. Əsas cəmiyyət insanpərvərliyin (humanizmin) üzərində qurulmalıdır. Bu tip cəmiyyətdə o qədər nümunələr olcaqdır ki, heç bir ideolojik baxış təhlükəyə çevrilə bilməyəcək. Gənclərimiz ilk öncə sevməyi bacarmalıdır. Çünki sevgisi olan insan daşıdığı ideologiyadan asılı olmayaraq cəmiyyətə xidmət edir. Sevgi bütün ideologiyalardan daha güclüdür. Yəni, fikrin içində mütləq sevgi olmalıdır. O zaman təbliğ olunan istənilən baxış cəmiyyətə faydalılığını artıracaq. Tarix boyu bütün ideologiyların tərkibində sevgi və nifrət olub. Bizim gənclərimiz daşıdığı ideologiyanın sevgi hissəsində olmalıdırlar. Hansı ideolojik baxışımız olursa olsun, insana sevgimiz olsun.
- Səhvləriniz nələr olub?
İnsan səhvləri ilə böyüməlidir. Şəxsən mənim özümdən söhbət gedirsə, başqalarının da səhvləri ilə böyümüşəm. Həyatın bizə yaşatdığı bütün hadisələr bizim səhvlər üzərindədir. Bizə kimsə “Səhv etdin!” deyəndə, bu bizə təsir edir. Əslinə qalsa, bu ifadə insan həyatının var olmasının göstəricisidir. Yəni, nəsə etmisən. Hərəkət edirsən. Ona görə də, bu ifadə işlədilir. Səhvimizi müsbət qarşılamasaq, səhvimizi doğruya doğru aparmasaq, o zaman, səhv etmiş olacağıq. İstənilən səhv başlanğıcda uğurun göstəricisidir. Başqa sözlə desək, səhvi faciə kimi deyil, uğurla nəticələnməmiş təcrübə kimi qəbul edib, digər sınanmamış metodlardan istifadə edərək, uğura doğru irəliləmək lazımdır. Hər şey əvvəldən axıra doğru ola bilməz. Etdiyim səhvlərdə isə, axtarışda idim. Bu prosesi süni şəkildə uzadırdım. Özümü tapmışdım. Amma yenə axtarırdım. Yenidən axtarış edəndə, insan tapdığının yavaş-yavaş itirməyə başlayır. Hər kəsin etdiyi səhvləri mən də etmişəm.
- Doğrunu bilmək və etmək asandırmı?
Doğrunu bilmək üçün mütləq özünlə danışmağı bacarmalısan. İnsan özü ilə söhbət edərkən heç vaxt yalan danışmır. Bu məndə belədir. Əgər insan özünə yalan danışırsa, o heç vaxt doğruya yaxın ola bilməyəcək. Doğrunun yanında ola bilməyəcək. İnsanın özü ilə səmimi dialoqu təfəkkür adlanır. Məhz təfəkküründə harmoniya tapan insanlar. Bütün işlərdə doğru olmaq olmaz. Gördüyümüz işdə doğrunu edirikmi? Bu sual ətrafında düşünsək, etdiyimiz səhvlərdə doğrudur. Bəzən, yaranmış situasiya edəcəyimiz doğrunu məhv edəcəksə, o zaman doğrunu etmək lazım deyil. Buna görə də dilimizdə gözəl söz var: xeyirhaqlıq. Yəni, edəcəyimiz bir iş doğrudursa, lakin xeyirli deyilsə, əksinə bu doğru daha pis nəticələr verəcəksə, bu işi görməkdən yayınmalıyıq. Əgər, gördüyümüz iş xeyirlidirsə, amma haqq deyilsə, doğru deyilsə, deməli bu iş yalan üzərində qurulub və bu iş də məqbul deyildir. Ümumiyyətlə, ya etdiyin iş xeyirhaqq olmalıdır, ya da heç nə etmək lazım deyil. Ən yaxşısı sakit olmaqdır. Doğrunun doğru olması üçün, zamanı səbrlə gözləmək lazımdır. Deməli belə qərarlaşırıq, ilk öncə, bizim üçün doğrunun nə olduğunu öyrənirik. Doğrunu bildikdən sonra, onu xeyirli edib, hərəkətə keçirik. Yəni doğruya güvənib və vicdana sığınaraq addımlar atırıq. Heç vaxt doğrunu bilməkdən və etməkdən çəkinmək lazım deyil, təki bəşəriyyətə xeyirli olsun.
- İnsan və cəmiyyət münasibətlərində, insanın cəmiyyətdə rolu hansıdır?
Cəmiyyətin insana münasibəti heç vaxt dəyişməyib. Bir insanın taleyi cəmiyyət üçün heç vaxt əhəmiyyətli olmayıb. Amma cəmiyyətin taleyi insan üçün əhəmiyyətli ola bilər. Cəmiyyət müxtəlif insanların fikir və geyimləri üzərində formalaşır. Bizim geyimimiz cəmiyyətin görünən tərəfi, etdiklərimiz isə cəmiyyətin özüdür. İnsanın cəmiyyətdə rolu odur ki, insan ya göründüyü kimi etməlidir, yada etmək üçün görünməlidir.
