Sehirli xalat, İKT və...

21-ci əsrin İKT və onların geniş tətbiqi əsri olacağı heç kəs üçün sirr deyil. Hətta cəmi 15-20 il əvvəl, yəni 20-ci əsrin son onilliyində artıq İKT-nın inkişaf tendensiyaları aydın göründükdə, informasiya texnologiyalarının bugünkü həyatın bütün sahələrinə belə geniş miqyasda müdaxiləsini təsəvvür etmək çətin idi. Amma artıq bu da faktdır ki, İKT və onların iqtisadiyyatın, sosial həyatın, idarəçiliyin bütün sahələrinə tətbiqi bugünkü səviyyədə qalmayacaq və istisna edilmir ki, 20 il sonra bu sahədə əldə olunacaq nailiyyətlər barədə bizim bugünkü təsəvvürlərimiz gələcək reallıqla ayaqlaşmasın da.

Bu gün artıq heç kəsi elektron kitabxana, elektron hökumət ifadələri ilə təəccübləndirmək mümkün deyil və planetin orta statistik sakininin Google, Yahoo, YouTube, Skype, WhatsApp və onlarla bu kimi informasiya banklarına və kommunikasiya vasitələrinə çıxışı 100-150 qr. çəkidə olan mobil telefonda cibində gəzdirməsində də qeyri-adi heç bir şey yoxdur. Hələ cəmi 5 il əvvəl günlərlə vaxt, xeyli maddi vəsaitlər sərf etfiyimiz işləri bu gün evdən və ya ofisdən çıxmadan kompüter arxasında bir neçə dəqiqəyə həll ediriksə, bu artıq İKT-nın həyatımıza təkcə dərin inteqrasiyasından yox, həm də bizim üçün həmin inteqrasiyanın nə dərəcədə adiləşməsindən, həm də işimizin daha səmərəli olmasından xəbər verir.

Bu günlərdə Azərbaycan kinosu hamımızın sevimlisi olmuş və hələ də sevə-sevə baxdığımız, təsiri altında bir neçə gənc nəslin böyüdüyü “Sehirli xalat” filminin 60 yaşını qeyd edəcək. Həmin filmə bugünkü inkişaf çərçivəsindən baxmaq mənə daha maraqlı gəlir. Yəqin ki, filmə tamaşa etmiş hər kəs Rəşidlə Zərifənin sehirli xalat vasitəsilə gələcəyə səyahət səhnəsini, onların gələcəkdə yaşayan uşaqlarla birlikdə kosmosa uçuşunu və bu səhnələrin detallarını yaxşı xatırlayır. Bəli, Azərbaycan kinossenaristi bugünkü rəqəmsal foto və videonu, görüntülü rabitəni və digər informasiya, kommunikasiya imkanlarını 60 il əvvəlki prizmadan baxaraq gözəl təsvir etmişdi. Amma artıq bu gün həmin təsəvvürlər bizim dövrün insanları üçün bir qədər arxada qalmış mərhələni xatırladır və bu da təbiidir, çünki yuxarıda qeyd etdiyim kimi, istisna olunmur ki, bizim də cəmi 20 il sonrakı İKT imkanları haqda bugünkü təsəvvürlərimiz elə həmin 20 ildən sonra ancaq sarkazm və hətta gülüş doğura bilər. Məsələn, bu gün xeyli əminliklə demək olar ki, 30-35 ildən sonra Bakı Metropolitenində qatarları maşinistlərin (sürücülərin) idarə etməsinə ehtiyac olmayacaq. Amma eyni zamanda, hələ tam əminliklə demək olmaz ki, 30-35 ildən sonra “maşinist” və ya “sürücü” sözləri leksikonumuzda ümumiyyətlə mövcud olacaq. Bəlkə də elə Metropoliten sözünün özü də!? Bəlkə də ümumiyyətlə həmin 30-35 il sonrakı dövrün özü haqqında bu gün təsəvvürlər qurmağa da ehtiyac yoxdur, çünki çox ciddi şəkildə yanıla bilərik. İKT-nın ən sürətlə tətbiq edildiyi və cəmiyyətin bütün sahələrinə müdaxilə etdiyi ölkələrdən biri olan Çində hakimiyyət bu gün çox unikal bir problemlə üzləşib. Bu ölkədə sürətlə baş verən dəyişikliklər fonunda Çin əhalisinin önəmli bir hissəsinin şüur və təfəkkürünün bu dəyişiklikləri qavraya bilmək üçün tələb olunan inkişafdan geri qalması dünyanın əhali və iqtisadiyyat baxımından ən nəhəng ölkəsi üçün əsl bəlaya çevrilib. Artıq Çin sosiologiyası bu fərqin aradan qaldırılmasının yollarının axtarışı üzərində illərdir baş sındırır.

Nəticə isə təxminən belədir – bu uçurum getdikcə daha da dərinləşir və istisna deyil ki, yaxın gələcəkdə Çin cəmiyyətində marginallaşma, dömnəz intellektual təbəqələşmə və hətta mümkündür ki, bunlardan daha ciddi fəsadlar yarada bilər. Zənnimcə, bu problemi biz də görməli və onun aradan qaldırılması istiqamətində artıq bu gün intensiv işləməyə başlamalıyıq. İlk növbədə də təhsil sahəsində. Daha doğrusu, İKT-nın təhsil sahəsinə tətbiqi üzərində. Bu yerdə qeyd edim ki, Azərbaycanda İKT-nın təhsil sahəsində tətbiqi digər sahələrlə müqayisədə nəzərə çarpacaq dərəcədə geri qalır və bu da özünü həm təhsilin keyfiyyətində, həm gənc nəslin dövrün tələblərinə cavab verəcək səviyyədə yetişməsində mənəvi-psixoloji problemlərin meydana çıxmasında, həm də təhsil sahəsində mövcud olan neqativ halların qalmasında, bəzən isə təəssüf ki, hətta artmasında göstərir. Bugünkü informasiya və kommunikasiya texnologiyaları artıq imkan verir ki, təhsil sahəsində ən azı müəllim-tələbə ünsiyyəti maksimal dərəcədə virtuallaşdırılsın. Bunu hətta indiki İKT imkanları çərçivəsində deyək ki, android telefonlar vasitəsilə də həyata keçirmək olar. Məsələn, xüsusi imtahan testləri tərtib olunur və elektron imtahan bankına yerləşdirilir. İmtahana gələn tələbə testi almaq üçün öncə ona verilmiş xüsusi fərdi kod vasitəsilə elektron banka daxil olub qeydiyyatdan keçir. Bu zaman elektron imtahan bankının yerləşdiyi əsas kömpüter ona təsadüfi seçilmiş test variantını təqdim edir. Təbii ki, bu variant da ancaq onun android telefonunda görünür. Cavabların nəticəsinə kənar müdaxilədən, yəni saxtakarlıqdan qaçmaq və hər bir cavabın məhz imtahan verməli olan tələbənin özünə aid olmasına maksimum nail olmaq üçün isə yenə də xüsusi hazırlanmış proqramlardan istifadə etmək olar. Məsələn, deyək ki, xüsusi bir proqram yaradılır və bu proqramın köməyilə cavabın konkret şəxsə aid olub-olmaması müəyyən edilir. Necə? Deyək ki, testdəki cavab variantlarından birini seçərkən cavabı daxil edənin şəxsiyyətinin hər cavabı daxil edən zaman onun şəhadət barmağının izi vasitəsilə təsdiqlənməsilə. Artıq bu gün xeyli android telefon modelləri belə bir əməliyyatı reallaşdırmağa imkan verir. Əlbəttə, ümumilikdə bu ideya bəlkə də bir qədər utopik görünə bilər, amma 60 il əvvəl Rəşidlə Zərifənin gələcəyə səfəri zamanı gördükləri də filmin əsas qəhrəmanlarına möcüzə, “Sehrli xalat”ın tamaşaçılarına isə nağıl və ya ifrat fantaziya kimi görünürdü. Hər halda, İKT-nın bugünkü inkişaf templəri və tendensiyaları belə və ya bu kimi yeniliklərin tətbiq ediləcəyinə inam yaradır. Gələcəkdə əlbəttə. Amma tarix təkcə min il əvvəl deyil, dünənki gün olduğu kimi, gələcək də 500 il sonra və ya elə sabahkı gün ola bilər.

İstənilən halda, bu ideya və təsəvvürlər nə qədər sadə və hətta mümkündür ki, bəsit görünsə də, düşünürəm ki, onların reallaşdırılması da sürətlə inkişaf edən və eyni zamanda ucuzlaşan mobil internet xidmətləri dövründə reallıqdan çox da uzaq deyil. Bu və buna bənzər bir sıra texnoloji yeniliklərin tətbiqi isə təkcə təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə, gənc nəslin öz dövrünün inkişaf templəri ilə ayaqlaşmasına deyil, həm də ənənəvi qaydada imtahanların hazırlanması və keçirilməsi üçün sərf edilən maliyyə vəsaitlərinin qənaətinə də imkan yaradardı.

Odur ki, indi söz İKT sahəsində çalışan və ilk növbədə mobil internet xidməti təklif edən şirkətlərin və təhsil sahəsində çalışan mütəxəssislərindir.

Qeyd edək ki, yazı "Online Media" müsabiqəsi üçün nəzərdə tutulub.

Fatimə İbrahimova
Ölkə.Az