"Siyasətçilərə görə Qarabağ korpusunun döyüşçülərini ləkələmək düzgün deyil"
Siyasətçilərin etdiyi əməllərə görə hərbçilərin "vurulması", onların döyüş yoluna ləkə salınması heç doğru olmaz. Surət Hüseynovun siyasi fəaliyyətinə görə onun rəhbərlik etdiyi Qarabağ korpusunun döyüşçüləri də ləkələnir, haqlarında çoxlu ittihamlar irəli sürülür. Bu məsələnin bir nümunəsi də var, Əlikram Hümbətova görə 704 saylı briqadaya satqın, xain damğası vurulmuşdu. Sonradan araşdırma zamanı məlum oldu ki, 704 saylı hərbi hissənin şəxsi heyətinin böyük əksəriyyəti baş verən hadisələr zamanı ümumiyyətlə cənub bölgəsində olmayıb, cəbhə bölgəsində döyüşlərdə iştirak edib.
Siyasi fəaliyyətinə görə itihamlara Surət Hüseynov cavab verməlidir. Hərbi tərəfdən ittihamlara gəldikdə isə 123 saylı alayın keçmiş qərargah rəisi, ehtiyatda olan zabit Nazim Bayramov cavab verib:
"Şərəfli döyüş yolu keçmiş (xidmət etdiyim) 123 saylı həmlə-zərbə alayına, döyüş yoldaşlarıma, şəhidlərimizə iftiralar atılır. İndi kim nə danışsa da, sırf döyüş tarixini əks etdirən, “döyüş hesabatı” adlı sənədlər Baş Qərargahın arxivindədir və haçansa işıq üzü görəcək.
91-ci ilin sonundan 92-ci ilin mayına qədər acı məğlubiyyətlər, qətliamlar və keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti və Laçının itirilməsi baş verdi. Ölkədaxili ictimai-siyasi vəziyət elə idi ki, Qarabağda müharibə gedirdi, amma Yevlaxdan o yana bu hiss olunmurdu. Bakının başı özünə qarışmışdı.
Şüşanın üstünü təhlükə alanda, Şuşaya kömək etmək məqsədilə Qarabağda döyüşən bir neçə batalyon komandirinin təşəbbüsü ilə 1992-ci ilin mayın 3-ü və 5-i Ağdamda komandirlərin toplantısı çağırıldı. Qarabağda döyüşən iri özünümüdafiə və könüllü batalyonları (cəmi əllidörd) birləşdi və Hərbi Birlik yaratdılar. Komandirlər, orduya daimi yaxından yardımları ilə tanıdıqları, S.Hüseynovu yekdilliklə özlərinə rəhbər seçdilər. Hamı “HB”-in qərarlarına əməl edəcəyini söz verdi. Hərbi Birliyə, o cümlədən, Milli Ordumuzun nizami hərbi hissələri də h/h komandirlərinin qərarı ilə daxil olmuşdular. Hərbi Birlik, gözlənilən erməni hücumunu Şuşadan yayındırmaq məqsədilə mayın 10-da cəbhə boyunca hücum təyin etdi. Mən 91-ci ilin noyabrından döyüşlərdə iştirak edirdim. Bu, ilk belə geniş- Ağdam-Tərtər-Göranboy cəbhəsi boyunca real birgə hücum olmuşdu. Rəhmətlik Çingiz Mustafayevin Şuşa-Laçın çəkilişləri ilə paralel Ağdamda, Tərtərdə, Goranboyda çəkilişlər aparılsaydı, bu tərəfdə xalq, əsgərlərimizdə döyüş əzmi və qəzəbi, düşməni əzmək hazırlığını görərdi. "HB"-in 10 may əməliyatı məqsədinə çatmışdı, ermənilərin qüvvələri Şuşadan əks-istiqamətə cəlb olunmuşdu. Lakin Şuşa nə bircə gün dayandı, nə mayın 10-a planlaşdırılmış Turşsudan Şuşaya hücuma keçdi.
12 iyun 1992-ci il ordumuzun genişmiqyaslı yay hücumunu məhz Hərbi Birlik etmişdi. O, həqiqətən Qarabağ uğrunda real birlik idi, buna görə çox işlər edə bildi, Ağcakənd (Şaumyan) Ağdərə azad olundu. Avqust ayında ordu quruculuğu prosesi çərçivəsində ordu korpusları yaradıldı. Hərbi Birliyə daxil olan yerli özünümüdafiə batalyonları yerli briqadalara əlavə edildi, briqadanın batalyonu oldular. Qarabağ korpusunun rəhbəri isə Surət Hüseynov təyin edildi. Cəbhə boyunca hücum əməliyyatlarımız davam etdi. Taktiki itkilər də olmuşdu, lakin ümumi hücum təşəbbüsü bizim əlimizdə idi. Oktyabrda Ter-Petrosyanın hakim partiyasından olan Ermənistan parlamentinin deputatları (hərfi mənada) yalvarırdılar ki, birbaşa və qeyd-şərtsiz danışıqlara oturaq.
Azərbaycan Ordusunun 1992-ci ildə iyun-oktyabr ərzində əldə etdiyi nailiyyətlərinin nəticəsi- Ermənistan parlamentinin hakim partiyasından olan 60-a yaxın deputatın imzası ilə Azərbaycana "qeyd-şərtsiz, birbaşa, ikitərəfli danışıqlar" təklif edilirdi. Təəssüf ki, ölkə rəhbərliyinin intellektual tutumu və səviyyəsi ordunun nailiyyətlərini siyasi qələbəyə çevirməyə imkan vermədi.
1992-ci ilin uğurlu ikinci yarısının sonlarından başlayaraq, Qarabağ korpusunun planına uyğun Seyfəlidə ehtiyat qüvvəsi hazırlanırdı. 1993-ün ilin martın sonlarına qədər 10 minlik hücum qüvvəsi apreldə Xankəndinə son zəfər hücumuna hazır olmalıydı.
93-cü ilin yanvarında 4 min 500 nəfərlik ehtiyat qüvvəsi artıq hazır idi. Qışda hündür dağlıq yerlərdə irimiqyaslı hücumlar aparılmır. Baş Qərargah yanvar hücum planını hazırladı. Yanvarın 14-də başlanmış və yanvarın 30-a qədər davam edən Ağdərə və Fərrux hücum əməliyyatının nəticəsində yeganə ehtiyat qüvvəmiz hərbi nöqteyi nəzərdən tamamilə mənasız hücumda “əridildi”.
123 saylı hərbi hissə ilə bərabər, Rəhim Qazıyevə aid edilən MN-nin xüsusi təyinatlı 778 saylı batalyon, Yaqub Rzayevin “Qarabağ şahinləri” dəstəsi də ləğv olunmuşdu, təcrübəli komandirlər ləkələnərək ordudan uzaqlaşdırılmış, yaxud yanvar hücumunda həlak olmuşdular.
Bu zaman düşmən fevralda Ağdərədə başladığı əks-hücumunun davamında böyük qruplaşma ilə martda Kəlbəcərə iki əks istiqamətdən hücuma keçdi. Daxili oyunların nəticəsində müdafiə üçün canlı qüvvədə çatışmazlıq yaranmışdı. Vəziyyət kritik həddə çatanda rayonun müdafiəsinə Bakıda və başqa şəhərlərdə metro və bazarlarda “oblava”larda tutulan hazırlıqsız adamlar avtobuslara basılıb, birbaşa cəbhəyə, atəş xəttinə göndərilirdi. İlk “oblavalar” Kəlbəcərdən başladı. Bir-iki il əvvəl meydanlarda milyonlarla “Qarabağ!” hayqıran milləti “milli hökumət” torpaqların müdafiəsinə səfərbər edə bilməmişdi, orduya elementar çağırış təmin olunmurdu. Normal səfərbərlik keçirilsəydi, millət torpaqların müdafiəsinə səfərbər olunsaydı, “oblavalara” ehtiyac olardımı? Ordu quruculuğu lazımınca aparılsaydı, “oblava”larla yığılmış hazırlıqsız ordu dövlətin yeganə ümid yeri olardımı?
1993-cü ilin mayında Ter-Petrosyan iqtidarı AXC iqtidarı ilə “doqquz ölkənin vasitəçiliyi ilə” “Böyük Sülh Sazişini” müzakirə edəndə, Qarabağın separatçı rəhbərləri Qarabağ ətrafında “təhlükəsizlik kəməri” yaratmağa Rusiya hərbiyəsindən “dobro” almışdılar və Ağdərə ilə Ağdam cəbhəsinin birləşən nöqtəsinə zərbə endirmək və bunları ayırmaq, daha sonra Ağdərəyə və Ağdama hücuma keçmək üçün Ermənistandan qoşun gətirir və iri qruplaşmalar yaradırdı. Söhbət torpaqdan gedirsə, bu şəraitdə əsas sual hakimiyətdə kimin olması deyil, "kim olursa olsun, ordusu varmı?"- sualıdır. İndi artıq uşaq da bilir ki, ermənilər sülh yolu ilə torpaq qaytarmayacaqlar. Bəs o vaxtı erməniləri buna nə məcbur edə bilərdi? Yalnız ordumuzun gücü. Güc isə qalmamışdı, yenisi zəif yaradılırdı. 1992-ci ildə Qarabağda adlı-sanlı batalyon komandirləri var idi. 1992-ci ildə HB-lik, qoşunlar sıfırdan qurulmamışdı. Döyüşən ordu yerlərdə döyüşən komandirlərin nüfuzu ilə yaranmışdı. O zaman ermənilərdə də belə idi, bütün post-sovet məkanında da belə idi və ümumiyətlə yeni qurulan dövlətlərdə belədir. 93-cü ilin yayında isə bu komandirlər artıq yox idilər- həlak olmuşdular, yaralanıb əlil olmuşdular, bir neçəsi qanunsuz həbs olunmuşdu, "kiminsə adamıdır" adıyla hərbidən uzaqlaşdırılmışdı. 1993-cü ilin yayından ordu quruculuğunu yenidən, demək olar ki, sıfırdan başlamaq tələb olunurdu".
123 saylı alayın keçmiş qərargah rəisi alayını o zamankı NATO analoqu ilə müqayisə edərək bunları deyir:
"Müdafiə nazirliyinin h/h-i -123 saylı həmlə-zərbə alayının keçmiş qərargah rəisi kimi sizi, 123-cü alayın hərbi cəhətdən nə olduğu ilə tanış etmək istəyirəm. Qısa desəm, atəş gücünə görə, vasitə və imkanlar baxımından o illərdəki NATO analoqundan ən azı geri qalmırdı, bəzi göstəricilərdə daha güclü idi. Belə ki, alayın sərəncamında döyüş helikopterləri bölməsi və iki həmləçi təyyarə var idi. Alayın tank taborunda 48 yeni T-72B tankı və s. zirehli döyüş texnikası, artilleriya, o cümlədən zenit), suvari dəstəsi var idi. Döyüşə 150 nəfərə 50 PK pulemyotu ilə girirdik. PK-ın sıx atəşi meşədə kol-kosla birlikdə, gizlənmiş erməniləri də biçirdi. Alayda 2 min və yalnız yüksək döyüş hazırlıqlı və texnikada güclü və təcrübəli könüllü əsgərlər və keçmiş “əfqan” komandirləri var idi. Bütün bu texnika və vasitələri döyüşdə düzgün işlətmək, istifadə etmək tələb olunurdu. Alayın öz iki aviakorrektəçisi var idi, eyni zamanda kəşfiyyatçılar və helikopterlərin və təyarələrin atəşini yönəltməklə məşğul idilər. Hərbçilər bilirlər, aviakorrektə savad və peşəkarlıq tələb edir. Onlardan biri, çoxların buradan tanıdığı rəhmətlik Bayram Bayramov idi, ali savadlı riyaziyatçı, alayın kəşfiyat bölüyünün komandiri, baş leytenant. H/h-nin döyüş və maddi təminatı ən yüksək səviyyədə idi, ən yüksək maaş və premiyalar verilirdi. Əsgər yalnız təzə kəsilmiş cöngə əti yeyirdi. Alayın hansısa bölüyünün haradasa dağlarda müəyyən qədər ac qalan vaxtları, əlbəttə olub, ancaq onlar bilirdilər ki, başlı-başına buraxılmayacaqlar, ona görə ac döyüşüblər. Ancaq ümumən təhcizat-təminat yüksək səviyədə idi. Alayın yarısından çoxu o dövrün ən keyfiyətli və bahalı “SNQ forması” geyinirdi.
Alayın döyüş yolu 92-ci ilin iyunun 12-si başlamışdı. Şaumyan və Ağdərə əməliyyatlarında alay öz təyinatına uyğun, hücumlarda ön dəstədə hərəkət edib. Bir sıra qəhraman oğullar və sonradan Şəhid olan igidlər alayın sıralarında döyüşüblər. Onların adlarını xalq bilir- Şəhid Xosrov Əhmədov, Şəhid Mehman Ələkbərov, Şəhid Bəxtiyar Əliyev, Şəhid Xaqani Axundov, Soltan bəyin əmisi oğlu və qərargah rəisi Lələ bəyin nəvəsi və başqa ləyaqətli, qeyrətli oğullar və kişilər. Alayın bölmələrinin döyüş aktivində tam məhv edilmiş düşmənin güclü dəstələri və komandirləri var.
Alayın başına gətirilən oyunlara və 93-cü ilin fevralında buraxılmasına baxmayaraq, alayın komandir heyəti və könüllülərin çoxu həmin tərkibdə 93-cü ilin aprelində yaradılmış 709-cu briqadada, daha sonra briqadanın nömrəsi dəyişdirilərək, 181-ci briqadada döyüş yollarını davam etdiriblər. 181-ci briqadada xidmət edəndə 5 nəfəri “Azərbaycan Bayrağı” ordeninə layiq görüblər".
Səxavət Məmməd
Ölkə.Az
