\"Zamanında Dağlıq Qarabağ problemin həllinə ciddi yanaşmamaq Kataloniya kimi problemləri yaratdı\"

Separatizmdən əziyyət çəkən dövlətlərdən biri də Azərbaycandır. Belə ki, Dağlıq Qarabağ problemi illərdir öz həllini tapmır. BMT, ATƏT-in Minsk qrupu illərdir ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası üçün ciddi addım atmır. Son baş verənlər isə bu etinasız yanaşmanın nəticəsi kimi şərh edilir.

Kürd və Kataloniya məsələlərinin səbəbləri, Rusiya ilə ABŞ-ın atacağı addımlar, bu məsələlərin Dağlıq Qarabağ probleminin həll edilməməsindən qaynaqlanmasını politoloq Elşən Manafov "Ölkə.Az"-a şərh edib:

"Son vaxtlar beynəlxalq hüququn iki mühüm müddəası bir-birinə daban-dabana ziddiyət təşkil etməkdədir. Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, beynəlxalq güclər, xüsusilə ABŞ Yaxın-Orta Şərqdə geosiyasi maraqlarından çıxış edərək İraq Kürdüstanında referendumun keçirilməsi ilə bağlı məsələyə dolayısı yolla dəstək verdi. Əslində İraq Kürdüstanında referendumun keçirilməsi Yaxın - Orta Şərqdəki dövlətlərin ərazi bütövlüyünün pozulmasına, bu dövlətlərin separatizm əsasında parçalanmasına xidmət edəcək. Bu mənada Kataloniyada keçirilən referendumun əslində mövcud güclərin xalqların öz müqəddaratını təyin etməsi ilə bağlı məsələdə hədsiz sayqı ilə yanaşmasından irəli gəlir. Əslində kataloniyadakı referendum Avropa dövlətlərini ciddi təzyiq altına qoyacaq. Prinsip etibarı ilə bundan sonra İspaniyanın parçalanması "de - fakto" göz qabağındadır. İspaniya, Avropa İttifaqı referendumun nəticələrini tanımasa da, hər halda Kosova predmeti göz qabağındadır. Zamanında Kosovaya münasibətdə Qərb dövlətlərinin, xüsusilə ABŞ-ın mövqeyi Serbiya tərəfdən tanınmasa da, Kosovanın yaranmasına gətirib çıxardı. Məlum dövlətlər, o cümlədən Türkiyə Kosovanı tanımalı oldu. Güman edirəm ki, Kataloniya məsələsində də eyni proseslər gedəcək.

Kataloniya 1871-ci ildən İspaniyanın tərkibindən çıxmaqla bağlı məsələni qaldırıb və zaman-zaman buna cəhdlər də olub. Zamanında ispaniyalı diktator Franko Kataloniyanın müstəqillik almaq cəhdinin qarşısını ala bilsə də, sonrakı proseslərdə bunun qarşısını almaq mümkün olmadı. Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqından çıxmasından sonra Kataloniyada keçirilən referendumdan sonra İspaniyanın da Avropa İttifaqından çıxa biləcəyini söyləmək olar. "De-fakto" Avropa İttifaqının parçalanması göz qabağındadır. Güman edirəm ki, İspaniyanın ardınca İtaliya və Portuqaliyada da eyni proseslərin yaşana biləcəyini görə biləcəyik.

Bu günkü dünyanın ən ciddi problemi beynəlxalq güclərin səyləri nəticəsində beynəlxalq hüququn məlum müddəalarının iflic vəziyyətə gətirilməsidir. Beynəlxalq hüququn, BMT-nin iflic vəziyyətə gətirilməsi müasir dünyada baş verən, əslində qlobal mahiyyət kəsb edən bu proseslərin əsas səbəbidir. İraq Kürdüstanının arxasında Mosul və onun ətrafındakı zəngin neft yataqlarına Qərbin müəyyən şirkətlərinin yiyələnmək istəyi durur. Təbii ki, İspaniyada baş verən hadisələrin arxasında Avropa İttifaqını parçalamaq, onu ABŞ-ın dünyada həyata keçirmək istədiyi geosiyasi layihənin mərkəz hissəsində görmək istəyi durur. Almaniya və Fransanın səyləri olmasa, Avropa İttifaqının parçalanmasının qarşısını almaq mümkün olmayacaq.

Əslində beynalxalq, ATƏT-in Minsk qrupunun tərkibində təmsil olunmuş dövlətlər zamanında Qarabağ kimi problemlərin həlli yolunda beynalxalq hüquq normaları çərçivəsində, kifayət qədər ciddi iradə nümayiş etdirmədilər. Məlum dövlətlərin bu problemlərə xalqların özünün öz müqəddaratını təyin etmək istəyi konteksində yanaşması Kataloniya məsələsinin yaranmasına da gətirib çıxardı. Kataloniya məsələsi ilə Dağlıq Qarabağ və MDB məkanında baş vermiş münaqişələrin arxasında məlum dövlətlərin konkret geosiyasi maraqları durur. Kataloniya hadisələri göstərir ki, bu kimi hadisələrin baş verməməsi üçün həmin dövlətlərin ərazisində baş verən hadisələri dövlətlərin ərazi bütövlüyü çərçivəsinə həll etmək lazım idi. Beynəlxalq güclərin bu kimi hadislərə ciddi yanaşmaması və ikili standartlar mövcud münaqişələrin yaranmasının əsas səbəkarıdır".

Bu proseslərin Rusiyaya gəlib çatması məsələsinə gəldikdə isə politoloq bildirdi ki, Rusiya və ABŞ Kataloniyada baş verən referendumun nəticələrini tanımayacaq:

"Çünki ABŞ-ın özündə belə ABŞ-ın tərkibindən çıxmaq iddiasında olan məlum ştatlar var. Əslində ABŞ Kataloniyadakı referendumu tanısa, bu, ABŞ-ın özü üçün bumeranq təsiri bağışlaya bilər. Rusiyanın özü də federativ dövlətdir, ona görə də, heç şübhəsiz Rusiya da Kataloniyadakı referendumun nəticələrini tanımayacaq. Nəzərə alsaq ki, Rusiyanın özündə federasiyanın subyektləri mədəni deyil, məhz məhəlli ərazi muxtariyyəti prinsipləri üzərində muxtar dövlət hüquqlarına malikdirlər, Rusiyanın özü üçün də bu addımı atması bumeranq təsiri bağışlya bilər. Bu mənada beynəlxalq güclərin Kataloniyadakı referendumun nəticələrini tanımayacağı bəllidir. Bu konteksdə güman edirəm ki, dünya dövlətlərinin Kataloniyadakı referenduma münasibəti, Kosovadakı referenduma münasibətdən kifayət qədər fərqlənəcək. Əgər Kosovanı tanımaqla ABŞ Rusiyanın Balkanlardakı və Serbiyadakı nüfuzunu zəiflətmək istəyirdisə, Kataloniyadakı referendumun tanınması İspaniyanın parçalanmasına səbəb ola biləcəyindən, nəticə etibarı ilə həm də Avropa İttifaqının parçalanmasına gətirib çıxara bilər. Avropa İttifaqının parçalanması Rusiyanın maraqlarına cavab versə də, təbii ki, ABŞ-ın maraqlarına cavab vermir. Bu mənada güman edirəm ki, ABŞ da, Qərb koalisiyası da Kataloniyadakı referendumun nəticəsini tanımayacaq".

İranın zəiflədilməsi üçün belə bir addımın atıla bilməsinə gəldikdə isə Elşən Manafov qeyd etdi ki, İranla İspaniyanı eyni müstəvi üzərinə qoymaq olmaz:

"İran cəmiyyəti İspaniya cəmiyyətindən fərqli olaraq kifayət qədər monolit cəmiyyətdir. İranın parçalanması üçün ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat idarəsinin zamanında işlədiyi məxfi planlar olub. İranda parçalanma dini zəmində deyil, etnik zəmində baş verə bilər. İran üçün parçalanma İranın İraqla sərhədində baş verə biləcək olaylar konteksində ola bilər ki, bu da mümkün deyil, çünki İranın İraq və Suriyaya ciddi təsir imkanları var. Kürd məsələsinin qabardılması İran üçün çox ciddi təhlükə təşkil edir. Bu mənada həm kürd problemi, həm də bölgədə separatizmə ABŞ tərəfindən olan dəstək əslində İranın parçalanmasına Mərkəzi Kəşfiyyat idarəsi tərəfindən hazırlanmış siyasətdir".

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az