Ermənistan çətin seçim qarşısında
"Ölkə.Az" xəbər verir ki, müqavilə Rusiyanın günahı ucbatından baş tutmaya bilər. Rəsmi Brüssel isə qadağaların dozasını çox edib. Məsələn, Avropa İttifaqı Ermənistandakı atom elektrik stansiyasının bağlanmasını tələb edir. Bu stansiya Ermənistanın 40 faizini elektrik enerjisi ilə təmin edir.
2013-cü ildə də Ermənistan "Şərq əməkdaşlığı" proqramı çərçivəsində Aİ ilə sərbəst ticarət zonalarının yardılması barədə müqavilə imzalamaq istəyəndə Rusiya işə mane oldu. Rəsmi İrəvan bu müqavilənin və mövqeyin yaxşı olmayacağını anladı və Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzvlüyə tələsdi.
Hazırda Ermənistan qurumun tamhüquqlu üzvü olsa da, Avropaya tərəf baxır. Avropa isə xəyanətə görə ermənilərə qəzəblidir. Amma erməniləri əldən buraxmamaq və siyasi məqsəd səbəbindən Avropanın qəzəbi soyuyub və Ermənistanla yeni partnyorluq müqaviləsi hazırlayıb. Bu müqavilə Rusiyanın maraqlarına zərbə vuracaq. Sənəd Brüsseldə noyabrın sonunda keçiriləcək "Şərq əməkdaşlığı" sammitində imzalanacaq.
Sənəd 357 səhifəlikdir və bu günə qədər gizli saxlanılıb. Sənəddə Ermənistanda ədalət, azadlıq və təhlükəsizlik, konstitusiya və məhkəmə sahəsində islahalatlar, insan haqları və əsas azadlıq barədə qanunun qorunması vurğulanır. Eyni zamanda Aİ-nin bir sıra erməni layihələrini maliyyələşdirilməsindən söhbət gedir.
Sənədin əsas hissəsi Ermənistandan Metsamor atom elektrik stansiyasının bağlanmasını tələb edir. Ermənistanın beynəlxalq məsələlər və təhlükəsizlik institunun banisi Stepan Safaryan bildirir ki, bu sənəd 2013-cü ildə imzalanması nəzərdə tutulan sənəddən elə də fərqlənmir. Sənəd Ermənistana Avropaya eyni dildə danışmaq imkanı verəcək. Amma bu formul hələ işlənməyib. İndi əsas məsələ odur ki, Aİ bunu ermənilərin arzuları əsasında edəcəkmi?
Amma görünür, bu sənəd ermənilər üçün "imic" xarakteri daşıyır: "Avropa bizi qəbul etdi".
Hazırda Ermənistan Avropa və Rusiyanın maraq oyunları oynadığı əraziyə çevrilib. Rusiyanın burada hərbi bazası var və bütün strateji obyektlər rus dövlət kapitalına məxsusdur. Avropa isə Ermənistanı öz təsir dairəsinə salmağa çalışır.
Ermənilər düşünür ki, Avropanın təsir dairəsinə düşmək asandır. Çünki ölkədə bir sıra problemlər var. Məsələn, Qarabağ münaqişəsi-Avropa kömək edər, iqtisadi zəiflik-Avropa əl tutar, Türkiyə ilə problem-Avropa bizim tərəfimizi tutar, Rusiyanın diktatorluğu-Avropa icazə verməz.
Amma rəsmi Moskva düşünür ki, əgər Avropa Ermənistanda təsirli olsa, bu zaman onun Cənubi Qafqazda mövqeləri zəifləyə bilər. Rusiya isə Cənubi Qafqazı özünün təsir dairəsi hesab edir.
Ermənistanın atom elektrik stansiyasının yanacağını Rusiya təmin edir. Əgər stansiya bağlansa, Ermənistan zülmətə qərq olacaq. Brüssel isə stansiyanın bağlanmasını tələb edir və bildirir ki, bərpaolunan enerji mənbələrini inkişaf etdirmək olar. Amma kasıb, səfil vəziyyətə düşən, büdcəsi rusların ümidinə qalan Ermənistan üçün necə? Bu işə vaxt və çoxmilyardlıq investisiyalar lazımdır. Amerikalılar isə Ermənistanda alternativ enerjiyə pul qoymağa hazır olduqlarına işarə ediblər. Amma hansı şərtlər daxilində?
Metsamor stansiyasında cəmi bir blok işləyir. İkinci blok çoxdan dayandırılıb. Məsələ burasındadır ki, stansiyanın modernləşdirilməsi və istismar müddətinin uzadılması Rusiyadan asılıdır. Rusiya bu işə 270 milyon dollar kredit və 30 milyon dollar qrant verib. Bu səbəbdən Rusiyanın Ermənistanın enerji sahəsini əldən verməsini gözləmək sadəlövhlükdür. Ayrılan pullar bəs haradadır? Onu da Ermənistan rəhbərliyi bilir.
Digər tərəfdən, əgər İrəvan Aİ ilə müqavilə imzalasa, stansiya avtomatik olaraq "Avroatom"un nəzarəti altına keçir. Amma MAQATE-nin Metsamorla müqaviləni təsdiqləyəcəyi sual altındadır. Bu zaman nə olacaq? Görəsən Ermənistan AES-i bağlayaraq Rusiyanın erməni energetikasında mövqeyini zəiflədəcəkmi? Bu isə geosiyasi kontekstdə ciddi problemlərə və ölkənin enerji təminatında problemlərə səbəb olacaq.
Rusiya bir müddət əvvəl Ermənistana yeni nəsil enerji blokunun tikintisini söz vermişdi. Amma bu elə sözdə də qalmışdı. Rusiya hələ də vədinə əməl etməyə tələsmir. Bu isə o deməkdir ki, Ermənistanın Brüsselə "təslim olmaq"dan başqa çarəsi qalmır.
Ermənistanın Rusiyadan asılılığı təkcə enerji məsələsində deyil. Ermənilərə təbii qazı da Rusiya satır. Bundan başqa ermənilərin dəmir yol xətti və digər vacib kommunikasiya sistemləri də Rusiyaya məxsusdur. Ermənistan ilk növbədə hərbi sahədə ruslardan tam asılı vəziyyətdədir.
Hazırda Ermənistan Rusiya və ya Qərb seçimi qarşısında qalıb. Vəziyyət isə getdikcə gərginləşir. Necə deyərlər, "yuxarı tüpürürsən bığ, aşağı tüpürürsən saqqal" misalı. Çünki "Şərq əməkdaşlığı" proqramında iştirak açıq-aşkar respublikanı rus siyası arenasından çıxarır. Bu isə İrəvan üçün ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.
Ermənistan siyasi arenasında ABŞ və Qərb tərəfdarı olmayanlar da var. Çünki onların fikrinə görə, Qərb etibarlı əməkdaş deyil. Qarabağ problemi həll edilməyib, Türkiyə ilə dialoq qurulmayıb, alternativ enerji mənbələri qurulmayıb, texniki dəstək verilməyib, vizasız rejimə keçilməyib. Amma Qərb bütün günü demokratiya və islahatlardan danışır. İslahat isə ağır vəziyyətdə olan Ermənistan büdcəsini daha da tar-mar edə bilər.
Ermənistanın enerji naziri Aşot Manukyan iddia etsə də ki, AES-in bağlanmasından söhbət belə gedə bilməz, ermənilər oxumağı bacarırlar.
İrəvan mətbuat klubunun rəhbəri Boris Navasardyan deyir ki, Ermənistanla Aİ arasında müqavilənin imzalanması yaz aylarına qədər təxirə salınıb. Ermənistanda ciddi siyasi dəyişikliklər gedir. Aİ isə kiminlə iş görəcəyini dəqiqləşdirmək istəyir. Əgər ölkədə hakimiyyət dəyişsə, rəhbərlik kimə keçəcək - ruspərəstlərə, yoxsa qərbpərəstlərə?
Energetika sahəsinin eksperti Vaqe Davtyan bildirir ki, Metsamor AES-dən imtina Ermənistanın milli təhlükəsizliyinə zərbə olacaq. O, qeyd edir ki, Avropa 90-cı illərin sonundan seysmoloji problemə görə AES-in bağlanmasını tələb edir.
Görünən odur ki, Metsamor müqavilənin imzalanmasında əngəl olacaq.
Hikmət Həsənov
Ölkə.Az
