Karl Marksın öncəgörmələri

“Ölkə.Az” xəbər verir ki, Marksın məqsədi cəmiyyəti maarifləndirmək idi. Yaşadığı dövrdə Karl ətrafına tərəfdarlar topladı. Bu tərəfdarlar Marksın teoriyalarını qəbul edirdilər. Ölümündən sonra Marks radikal sol görüşlü insanların və siyasi hərəkatın liderinə çevrildi. Bu hərəkat XX əsrdə bir sıra dövlətlərdə hakimiyyətə gəldi. Marksın bəzi ideyaları müasir mədəniyyətin hissəsinə çevrildi. Digərlərindən isə imtina edilib.

Marksın frençində ləkə
Alman mütəfəkkir cəmiyyətə kasıbların gözü ilə baxa bilirdi. Amma diqqətini sadəcə fabrik fəhlələrinə fosklamışdı. Digər sosial qruplar onun etibarını qazanmamışdı.

XX əsrdə marksist rejim orta təbəqəyə qarşı repressiyaya başladı. Sosial piramidanı devirərək lap başa ən kasıbları gətirmək özünü doğrultmadı. Eyni zamanda keyfiyyətli və savadlı kadrların ölkədən köçü ilə nəticələndi.
Yüz minlərlə qurban verilsə də, real sosializm uğursuzluğa düçar olsa da, marksist ideyaları müasir mədəniyyətdən silib atmaq olmaz. İndi də milyonlarla insan bu ideyanı bölüşürlər.

Marks nəydə haqlı idi?

Marksın bəzi tezisləri günümüzdə də populyardır. Bunlardan başlıcası humanizmlə bağlıdır. Müasir dünyada humanizm Karl Marksın düşündüyündən daha geniş bir məhfuma çevrilib.
Marks iqtisadiyyatı daha bəşəri etmək istəyirdi. Bununla da insanın insan tərəfindən istismarına son qoyulmalı idi. Eyni zamanda rasizm və sosial darvinizm rədd edilirdi.

Marksın səhvi

Marksın əleyhdarları bildirirlər ki, Karl öz analizində cəmiyyətin iqtisadi inkişafının yeni tendensiyasını görə bilməyib. Bu, post industrial mərhələyə keçid idi. Eyni zamanda Marks gələcəyi düzgün təsəvvür edə bilməmişdi. Sənaye proletariatına fikrini cəmləyən mütəfəkkir əsas vacib məsələni unutmuşdu. O, bütün yenilikləri zavod-fabrik fəhlələrindən gözləyirdi. Amma unutmuşdu ki, inqilab çoxluq olan yerdə baş verməyəcək. Marks inqilabı sənayesi inkişaf etmiş ölkələrdə gözləyirdi. Amma inqilab sənayesi yeni qurulan ölkələrdə baş verdi. Marksın teoriyası Şimali Koreya məsələsində də haqsız çıxdı. Bu ölkədə kommunizm rejimi sənayeləşmədən əvvəl qurulub. Bu isə Şimali Koreya rəhbərliyinə problem yaradırdı.

Marksın təliminə görə, Uzaq Şərqdə inqilab ilk olaraq Yaponiyada, sonra isə daha az inkişaf etmiş ölkələrdə baş verməli idi. Amma əksinə oldu. Bu ölkələr arasında ilk inqilab sənayeləşməyən, inkişaf etməyən Şimali Koreyada baş verdi.

Rusiyada da inqilab özəlliklərini müşahidə edə bilməyən Marks ölkənin kommunist gələcəyini görə bilməmişdi və Rusiyaya mənfi yanaşırdı. Marks Peterburq monarxiyasında daha çox konservativ dövlət görürdü. Bu dövlət sosial dəyişikliklərə mane olurdu. Bu səbəbdən Marks Rusiyaya mənfi münasibət göstərirdi...

Hikmət Həsənov
Ölkə.Az