2014-cü ilin ötən 9 ayının qiymətləndirilməsi

Ötən 9 ayın ölkə iqtisadiyyatında müsbət tərəfləri... 

2014-cü ilin 9 ayı ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatında baş verən prossesləri Ölkə.az-a iqtisadçı alim Vüqar Bayramov şərh edib:

“2014-cü ilin ötən 9 ayında ümumdaxili məhsulun artım tempi qorunub saxlana bilib. Ümumdaxili məhsulun artım tempi 2.5 artıb. Bu dünya üzrə orta ümumdaxili məhsulun artım göstəricisindən təxminə 4 dəfə çoxdur. Region üzrə artım göstəricisi isə 1.5 dəfə çoxdur. Azərbaycan ötən 9 ayda ümumdaxili məhsulun artım tempini qoruyub saxlamaqla yanaşı, eyni zamanda qlobal artım tempindən daha yüksək artma tempinə sahib ola bildi. Ümumdaxili məhsulun iqtisadiyyatdakı artımı ilə bağlı digər pozitiv cəhət ondan ibarətdir ki, artım qeyri-neft sektorunun hesabına baş verib. 

Qeyri-neft sektorunda 6 % artımın qeydə alınması birmənalı şəkildə ondan xəbər verir ki, əslində artıq ümümdaxili məhsuldakı artım tempi qeyri-neft sektorunun hesabına başa gəlir. Qeyri-neft sektoru hesabına ümumdaxili məhsulda artım baş verməsi ümüdaxili məhsullarda qeyri-neft sektorunun payının 56% -ə yüksəlməsinə gətirib çıxarıb ki, artıq qeyri neft sektorunun ümumdaxili məhsuldakı payı neft sektorundan daha çoxdur. Bu baxımdan 2014-cü ilin ilk 9 ayının yekunları göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatdakı öz artım tempini qoruyub saxlaya bildi. Eyni zamanda artım tempini qoruyub, saxlanılması ilə yanaşı neft pul gəlirləri inflyasiya səviyyəsini  3.6 dəfə üstələyib. Nəzərə alsaq ki, rəsmi statistikaya əsasən inflyasiya 1.5%-dir bu o deməkdir ki, neft fond gəlirləri inflyasiya səviyyəsini 3.6 dəfə üstələyib. Bu da təbii ki, əhalinin pul gəlirlərinin real olmasından xəbər verir”.

İlin 9 ayı ərzində dövlət rezervləri artaraq 53 mln dolları keçib...

“2014-cü ilin digər pozitiv göstəricilərindən biri də budur ki, ilin 9 ayı ərzində dövlət rezervləri artaraq 53 mln dolları keçməsi və buna uyğun olaraq Azərbaycanın xarici borcun ümumdaxili məhsuldakı payının 8% intervalda qalmasıdır. Yəni Azərbaycan dövlət rezervlərinin ümumdaxili məhsulda payı 70 %-dir. Bu göstəriciyə görə, Azərbacan MDB-də ən yaxşı mövqeyə malikdir. Eyni zamanda xarici borcun ümumdaxildəki məhsulda payı Praktik olan dövlət rezervləri xarici borcdan 8 dəfə çoxdur. Bu da imkan verir ki, Azərbaycan iqtisadiyyat üçün sığorta sistemini formalaşdıra bilsin. Bu birmənalı şəkildə imkan verir ki, gələcəkdə regional, və yaxud da qlobal böhranlar baş verərsə, Azərbaycan məhz dövlət rezervlərindən məhz ümumdaxili məhsuldakı payı və xarici borcun ümumdaxili məhsuldakı payı nisbətində uzun müddətli dövrdə dövlət rezervlərindən istifadə etməklə öz büdcə gəlirlərinin formalaşmasına nail ola bilsin”. 

Ötən 9 ayda həyata keçirilən təməlqoyma mərasimi növbəti on illikdə Azərbaycanın bazasının formalaşması üçün real imkanlar yaradacaq...

“2014-cü ilin ötən 9 ayının yadda qalan məqam sentyabrın 20-də Cənub dəhlizinin təməlatma mərasinin Bakıda keçirilməsi idi. Praktik olaraq Azərbaycan bununla hasil ediləcək mavi qazın birbaşa Avropa bazarına çıxarılmasına nail olacaq. Şahdənizin ikinci bazasının istifadəyə verildikdən sonra Azərbaycandan Türkiyə və Avropaya verilən mavi qaz ixracatında mərhələli artımlar olacaq. Bu isə ixracatın yüksəlməsinə şərait yaradacaq. Şahdəniz II bazasından istifadə edilməsi Azərbaycana indiki qiymətlərlə 200 milyard dollar vəsaitin daxil olmasına imkan verəcək. Ötən 9 ayda həyata keçirilən təməlqoyma mərasimi növbəti on illikdə Azərbaycanın bazasının formalaşması üçün real imkanlar yaradacaq. 

Bu baxımdan mənzərə pozitivdir. Dövlət gəlirləri və xərclərin icrası ilə bağlı problem yoxdur. İlk 9 ayda bir barel nefin qiyməti  110 dollar olub. Bu da imkan verir ki, növbəti aylarda neftin qiymətində azalmalar müşahidə edilsə belə, 2014-cü ilin dövlət büdcəsinə yenidən baxılmasının gündəmə gəlməsinə ehtiyyac qalmasın”. 

Neqativ tərəf və çatışmazlıqlar

“Ən böyük çatışmazlıqlardan biri hələ də biznesin  kommersiya banklarının kreditlərindən istifadə səviyəsinin aşağı olmasıdır. Baxmayaraq ki, kommersiya banklarını real sektora yönəltdiyi kreditlərin həcmində 4.5 % artım baş verib, amma buna rəğmən hələ də real sektorun aldıqları kreditlərin həcmi ümumi kreditlərin 15%dən azını təşkil edir. 2014 cü ildə keçirilən müşavirələrdə ölkə başçısı real sektorun kommersiya banklarının tərəfindən maliyyələşməsi və dəstəklənməsi ilə bağlı bəyanat versədə, kommersiya bankları bu sahədə maraqlı görünmür. Eyni zamanda 2014-cü ilin ötən 9 ayında kredit faizlərinin azalması gözlənilsədə, əksinə bu sahədə artımlar müşahidə olunub. Real sektorun maliyyə mənbələrində kommersiya banklarının az olması 2014cü ilin 9 ayının əsas çatızmazlıqlarından biri kimi qiymətləndirilə bilər. 

Digər çatızmazlıq iqtisadiyyatın neftdən asılılığını tam olaraq aradan qalxmamasıdır. Baxmayaraq ki, ümumdaxili məhsulda artıq qeyri-neft sektorunu  payı 56%-ə yüksəlib, ancaq hələ də müşavirədə də qeyd olunduğu kimi Azərbaycanın ixracatının əhmiyyətli hissəsini, təxminən 94%-i hələ də neft və neft məhsullarının payına düşür.Bu sektor öz dominanantlığını qoruyub saxlamaqdadır. Ötən müddətdə ixracatın strukturunun dəyişdirilməsi və strukdurda qeyri-neft sektorunun payının artırılması olduqca vacibdir. Bu ölkəyə daxil olan valyuta axının tənzimlənməsi və stabilliyinin qorunması baxımından əhəmiyyətlidir. 

9 ayın yekunlarında dünya bazarında baş verən qiymət azalmaları bir daha onu göstərir ki, növbəti aylarda Azərbaycan höküməti üçün əsas hədəf iqtisadiyyatın neftdən asılılığını aradan qaldırmaq, qeyri neft sektorunun payının ixracatda artırılmasına nail olmasından ibarət olacaq”. 

Xatırladaq ki, 2014-cü ilin birinci yarısında ölkə iqtisadiyyatına 7,3 milyard ABŞ dolları həcmində və ya əvvəlki ilin eyni dövründəkindən 38,3 faiz çox xarici investisiyalar yönəldilmişdir. İnvestisiyaların 11,2 faizi iqtisadiyyata maliyyə kreditləri, 53,1 faizi birbaşa, 35,7 faizi isə portfel və digər investisiyalar şəklində daxil olmuşdur. 

Birbaşa investisiyaların həcmi 3,9 milyard dollar təşkil edərək 2013-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 30,2 faiz artmış, onun 3,3 milyard dolları və ya 85,3 faizi iqtisadiyyatın neft-qaz sektoruna yönəldilmişdir. Bu dövrdə ölkə rezidentlərinə 815,5 milyon ABŞ dolları ekvivalentində xarici kreditlər təqdim edilmiş, onlardan 46,5 faizi dövlət təminatlı kreditlər olmuşdur.

Fatimə İbrahimova

Ölkə.az