Keçmiş işçisi İsrafil İsrafilovun sirlərini açdı: "Onun barəsində teatrda belə bir əhvalat..."
Akademik Milli Dram Teatrının keçmiş ədəbi hissə müdiri, əməkdar mədəniyyət işçisi, teatrşünas Atababa Hacıbabayev Ölkə.Az-ın suallarını cavablandırıb
- Atababa müəllim, istərdim əvvəlcədən işdən çıxmağınız barədə danışasınız. Bu qərar sizə hansı formada bildirildi və səbəb kimi nə göstərildi?
- Sualınıza cavab verməzdən öncə deyim ki, müsahibəmizin sırf mənim üzərimdə qurulmağını istəmirəm. Çünki söhbət teatrdan gedir. Maddi və mənəvi nəyisə itirə bilərik. Teatr bu itkilərdən qazanırsa, olsun. Bir türk filminə baxmışdım. Türk əsgərləri yunanlarla vuruşurlar. Arxada isə hakimiyyət dəyişikliyi baş verir. Türklər yunanlar üzərində qələbə qazanırlar. Zabitin biri digərinə deyir ki, biz uduzduq. Digər zabit cavab verir ki, bəli, biz uduzduq, amma Türkiyə qalib gəldi. İndi əsas odur teatr udsun.
- Necə oldu ki, işdən çıxarıldınız?
- İyunun 30-da kadrlar şöbəsindən mənə zəng gəldi. Bir saat sonra teatrda dedilər ki, məsləhət belədir siz işdən çıxarılasınız. Dedim, əgər mənim getməyim teatrın xeyrinədirsə və ərizəm olmadan bu iş həll olunubsa, necə istəyirsiniz, edin. Gəlib əşyalarımı yığdım və getdim. Amma heç kim məni çağırıb demədi ki, niyə çıxırsan? İndi də xəbərim yoxdur ki, niyə çıxarılmışam.
- Sizin əvəzinizə kim təyin olunub?
- Mənim əvəzimə vaxtilə Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində dekan işləmiş Vəfa Əliyev təyin olunub. Təyin olunandan sonra gəlib dedi ki, xəcalət çəkirəm. Çünki iş istəmişdim, sənin işdən çıxarılmağını yox.
- Bu vəzifədə neçənci ildən işləyirdiniz?
- 2009-cu ilin noyabr ayından. Maqbet Bünyadov, Mərahim Fərzəlibəyov və məndən əvvəlki ədəbi hissə müdirinin məsləhətləşməsi ilə bu vəzifəyə təyin olunmuşdum. Mən də təyin olunarkan birinci İlham Rəhimliyə zəng vurmuşam. Çünki o da vaxtilə bu vəzifədə çalışıb. Dedi ki, get, işlə.
- Fikrinizcə, işdən çıxarılmağınızın səbəbi nə ola bilər?
- Bu, son beş ildə "Azdrama"da aparılan "islahatlar"ın davamıdır. Bu, təkcə mənə aid deyil.
- Beş ildə dediyiniz islahatlarla bağlı səsinizi çıxartmısınız?
- Kollektiv məni tanıyır, həmişə də fikrimi demişəm. Ola bilər ki, nəyisə deməmişəm. Amma kollektiv arasında fikrimi bildirmişəm. Orada nəinki kənar adamların, hətta işçilərin də İsrafil İsrafilovun qəbuluna düşməsi problem olub.
- Bu sualı sırf teatrşünas kimi cavablandırmağınızı istəyirəm. "Azdrama" indi özünün hansı dövrünü yaşayır?
- (düşünür) Buna böhran demək olmaz. "Azdrama" böhrandan da pis dövrünü yaşayır. Orada xaos və özbaşınalıqdır.
- Müsahibədən öncə söylədiniz ki, 1967-ci ildən teatrla əlaqələriniz var. Ümumiyyətlə, nə vaxtsa belə şeylər olmuşdu?
- Heç vaxt. Artıq 48 ildir o teatrın içərisindəyəm, bəziləri tələbələrim, bəziləri tələbə yoldaşlarımdır, hələ sovet dövründən tamaşalar haqda çoxlu resenziyalar yazmışam, aktyorlardan müsahibələr götürmüşəm. Heç vaxt bu teatr baş rejissorsuz və bədii rəhbərsiz olmayıb.
- Bu gün nə bədii rəhbər, nə baş rejissor yoxdur...
- Heç sıravi rejissor da yoxdur. Təsəvvür edin ki, yeməkxana var, aşpazları yoxdur.
- Sizcə, "Azdrama" indiki durumda yeməkxananı xatırladır?
- Olsun xəstəxana. Təsəvvür edin ki, baş həkim də yoxdur, həkimlər də.
- Sizin nəzərdə tutduğunuz "baş həkim" direktor deyil ki?
- Xəstəxanada baş həkim var, direktor yoxdur. "Azdrama"da baş həkim funskiyasını baş rejissor yerinə yetirməlidir. Bu teatrda həmişə direktorlar ikinci rol oynayıblar. İndi belə deyil. Niyə elə olmalıdır? Teatrın işi yaxşı tamaşa hazırlamaqdır. Bu, baş rejissorun səlahiyyətindədir. Direktor yardımçı heyətdir və baş rejissora kömək etməlidir. Əvvəlkilər hamısı icraçı direktorlar olub. İndiki halda isə bu, belə deyil. Ona görə də teatr ən böyük sərvətini-tamaşaçısını itirib. Fakt göstərir ki, "Azdrama"nın tamaşaçı sayı yarıbayarı azalıb.
- Sizdə bu statistika var?
- Bəli.
- Söhbətimizin əvvəlində islahatlardan danışdınız. Ümumiyyətlə, islahatlar necə başladı?
- İsrafil müəllim gələndə ilk işi baş rejissoru işdən çıxartmaq oldu. Dedi ki, teatr bir müddət baş rejissorsuz işləyəcək. İkinci islahat teatrın hüquqşünasının işdən çıxarılması idi. O, həm teatra kömək edirdi, həm də digər insanlara. Üçüncü mərhələdə direktorun bilet satışı üzrə müavini Natiq Gülməmmədov işdən getdi. O, çox təşəbbüskar, əlaqələri geniş adam idi. Belə olanda yadıma raykom katibləri düşdü. Sovet dövründə raykom katibləri əvvəlcə sanballı adamları ya həbs etdirirdi, ya işdən çıxartdırırdı. Rayonda deyirdilər ki, gör bu adam kimləri işdən çıxartdı e. Ardınca ortaya davamiyyət jurnalı çıxdı. Dedilər ki, yaradıcı heyət saat 11-də, digərləri 9-da gəlib jurnala qol çəkməlidirlər. Həmin vaxt da teatrın binası təmirdəydi, heç bir tamaşa qoyulmurdu. Təsəvvür edin, 2-3 dəqiqə gecikən insanlar cəzalanırdı. Hətta Andropovun vaxtında da belə olmamışdı. Əvvəl aktyor bir gün öncədən maraqlanırdı, əgər məşqi, tamaşası yoxdursa, gəlmirdi. Çünki ola bilər kinoya, seriala çəkilsin. Aktyoru gətirib boş-boşuna orda oturtmaq mədəniyyətimizə ziyan verməkdir. Yadımdadır ki, rəhmətlik Səyavuş Aslan, Yaşar Nuri etiraz etmişdilər. Yaşar Nuri dedi ki, pilləkənləri çıxa bilmirəm. Truppa müdiri davamiyyət jurnalını birinci mərtəbəyə gətirdi ki, qol çəksin. Rafael Dadaşov bir dəfə sinəsini açdı, sinəsindəki çapığı göstərdi və dedi ki, mən niyə hər gün tövşəyə-tövşəyə gəlməliyəm, siz bizi öldürmək istəyirsiz? Guya bura 15 dəqiqə gec çatsam, dünya dağılacaq? Aktyorların səs-sədası hər yana çatandan sonra jurnal məsələsi ləğv olundu. Bu islahat da belə iflasa uğradı. Çox keçmədi başqa bir əndrəbadi islahat başladı. Bütün rejissorlar ştatdan çıxarıldı. Başladı kənardan rejissorlar dəvət olunmağa. Onun ardınca başqa bir "islahat" ortaya çıxdı. Bu dəfə aktyorlarla bir illik müqavilə bağlanmağa başlandı.
- Bunun səbəbi nə idi?
- Səbəb o idi ki, aktyorlar təzyiq altında olsunlar. Yəni, səninlə bir illik müqavilə bağlayırıq və səsini çıxartsan, gələn il bağlamaya da bilərik. Beş-altı ay öncə nazirliyin xətti ilə getdiyim ixtisasartırma kursunda bir hüquqşünasdan öyrəndim ki, kim istənilən yerdə beş ildən artıq işləyirsə, onunla həmişəlik müqavilə bağlanmalıdır. Ardınca bir neçə təsərrüfat müdiri naməlum səbəblərdən dəyişdirildi.
Direktorun müavini Azər Mirzəyev var idi. Heç olmasa, direktorun yanına gedə bilməyənlər ona müraciət edirdilər. Düzdür, o özü də çox çətinliklə direktorun qəbuluna düşə bilirdi. Hətta jurnalistləri də qəbul etmirdi. Amma söhbət hər yerə yayılandan sonra gəlib uşaqlarla teatrın yeməkxanasında oturur. İndi də aktyorlar onun yanına getmir. Bax, Azər Mirzəyevin yeri indiyədək boşdur. O, yaradıcılıq işləri üzrə müavin idi. Rəhmətliyin otağı da bağlı qalıb. İndiyədək başa düşə bilmirəm ki, onu teatrdan niyə uzaqlaşdırdı. Yaxşı da işləyirdi. Yadımdadır ki, yüksək vəzifə sahibləri teatra gələndə Azəri görən kimi onunla söhbətləşirdilər, direktorun otağına qalxmırdılar. Nazirin müavinləri də onu çox istəyirdilər, tanınmış adam idi. İsrafil İsrafilov isə istəyir ki, kimsə bunun qəbuluna gəlsin, çıxanda da görsün ki, iki aktyor qapıda gözləyir. Buna kərəmovçuluq deyirlər. Ən pisi odur ki, çıxarılan kadrın yerinə yaxşısı gəlmir.
- Aktyorların dediyinə görə, son illərdə teatrdan iyirmi nəfər gedib...
- Dəqiq say deyə bilmərəm. Amma heç kimin yerinə ondan yaxşısı gəlməyib. Bilirsiniz, teatrda İsrafil müəllim haqda nə qədər lətifələr var. Onlardan biri "Limandra əməliyyatı" adlı lətifədir. YUĞ tamamilə başqa bir estetikaya malikdir, onların sənət yanğısını qiymətləndirirəm. Üç-beş tamaşaçı olsa, tamaşalarını oynayırlar. "Azdrama" isə tamam başqadır. Biologiyada, botanikada da var ki, heyvayla əzgili calaq eləmək olar, amma almayla olmaz. Məsələ burasındadır ki, "Azdrama" və YUĞ özlüyündə hər biri yaxşı teatrdır. Bunların ikisini birləşdirəndə olur "Limandra əməliyyatı". YUĞ-un aktyorları otaq boyda səhnəyə, asta danışmağa, tamaşaçı ilə üz-üzə danışmağa vərdiş edib. Aktyor gərək pıçıltı ilə danışanda da arxa sıradakılar eşitməlidir. Siz işə baxın ki, tamaşada aktyorun biri öz səsi ilə danışır, digərinə mikrofon qoşurlar.
- Hansı tamaşalarda və hansı aktyor?
- "Şah Qacar", "Nadir şah" tamaşalarında belə şeylər var. O aktyor da yaxşı aktyordu.
- Söhbət Məmməd Səfadan gedir?
- Bəli, o doğrudan yaxşı aktyordu.
- Başqa nə lətifə var idi?
- Bu yaxınlarda İsrafil müəllimə medal vermişdilər. Qalxıb orada çıxış elədi. Dedi ki, atamın altmış illiyini qeyd edirdik. Atam dedi ki, içki içirsən? Dedim ki, yox tərgitmişəm. Cavab verdi ki, o qədər pis əməlin var, onu tərgitmirsən, amma içkini tərgitmisən. İndi həmin çıxış lətifəyə çevrilib. O çıxışın lent yazısı da var. Bu yaxınlarda aktyorlarla süfrə arxasında oturmuşduq. Dedim ki, mən içmirəm. Zarafatla dedilər ki, sənə atan deməyib ki, pis xasiyyətlərini tərgit, içkini yox? (gülür) Teatr elə bir yerdir ki, burada aktyorların qarşısında aktyorluq etmək olmaz. İndi belə bir fon yaradıblar ki, guya "Azdrama"da iki dəstə həmişə bir-biri ilə dava edib. Teatra kənardan baş rejissor gətirilməli və səlahiyyətlər verilməlidir. Çünki özü eləsini gətirəcək ki, müti olsun, onun sözünə baxsın. Teatrda hər ay yığıncaq olmalıdır da. Bu aktyorlar gedib çayxanada danışdıqlarını qoy iclasda desinlər. Axı orada yaradıcı söhbətlər də var. Bir aktyor filan tamaşaya baxıb, bəyənməyib. Bir var gedib bu söhbəti səhnənin arxasında, çayxanada danışasan, bir də var iclasda.
- Bildirilir ki, rəhbərlikdən narazı olanlar arasında texniki işçilər də var. Onlar nədən narazıdırlar?
- İnsan dərdini deməyə yer tapmırsa, narazılıq edəcək. Sücəddin və Elşən var idi. Bilet satışına baxırdılar. Onlar da getdilər, indi Dövlət Musiqili Teatrında işləyirlər. İsrafilov özü də onların tamaşasına baxıb gələndən sonra dedi ki, tamaşaçıları yaxşıydı. Bu adamlar sübut etdilər ki, "Azdrama"dan getməkdə heç bir günahları yoxdur. Əksinə, mən öz tamaşaçılarımızı Musiqili Teatrda görürəm.
- İsrafilovun gördüyü bir yaxşı iş yoxdurmu?
- Bizim ən yaxşı tamaşalarımıza baxsanız, hər şey aydın olacaq. Həmin tamaşaları teatrın keçmiş baş rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov, Azərpaşa Nemətov, Bəhram Osmanov və Rövşən Almuradlı hazırlayıb. Elə bu adamlar orada ştatda idi də. Yenə bunların tamaşaları teatrın üzünü ağardır.
- Fikrinizcə, adını çəkdiyiniz rejissorlardan hansı "Azdrama"nın baş rejissoru ola bilər və sadaladığınız meyarlar onda var?
- Əgər nazir müavini Ədalət Vəliyevin qəbuluna düşsəm, təkliflərimi səsləndirəcəyəm. O teatrı çox yaxşı bilir. Amma indi ad çəksəm, o adama elə qara yaxarlar ki...
- Bildirirsiniz ki, uğurlu tamaşaları ancaq bu rejissorlar qoyur. Bildiyimə görə xaricdən də rejissorlar dəvət olunur. Özü də kifayət qədər sanballı qonarar müqabilində. Bəs onların qoyduğu tamaşalar uğurlu alınmır?
- İndi inteqrasiya dövrüdür. Hətta Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi iki ildən bir teatr festivalı keçirir. Dünyanın məşhur rejissorları, teatrşünasları bura gəlir. Artıq iki dəfə keçirilib. Biz o festivaldan çox şey öyrəndik. Amma əvvəlcədən düşünüb daşınmaq lazımdır ki, kimləri dəvət edirik.
- Tamaşalar neçəyə qoyulur?
- Dəqiq bilmərəm. Amma əcnəbilərin qonararı öz rejissorlarımızdan çoxdur. Hələ bura mehmanxana və digər xərcləri də gəlsək...
- Teatrın mehmanxanası var axı...
- Çox vaxt orada qalmırlar. Gedib aktyorlardan soruşun ki, xaricdən gələn rejissorlar sizin yaradıcılığınızda hansı iz buraxdı.
- Sizcə ?
- Özləri desinlər. Amma məncə, iz buraxmayıblar.
- Bizim öz rejissorlarımız tamaşanı neçəyə hazırlayırlar?
- 2500-3000 manat civarında.
- Sizcə, "Azdrama" bu durumdan necə çıxa bilər?
- Bir daha deyirəm ki, bədii rəhbər, ya da nüfuzlu baş rejissor təyin olunmalıdır. Bu adam da gələn kimi əvvəlcə aktorları bir-biri ilə barışdırmalıdır. Aktyorlar səhnəyə çıxıb bir-biri ilə dava etməyəcəklər ki.
- Səhnədə davalar olur?
- Aradan şeytanı götürəndən sonra hər şey düzələcək.
- Şeytan kimdir?
- Şeytan bu nifaqı yaradan adamlardır. Yaxşı komandirin ətrafında hamı birləşər. Komandir özünü sevdirə bilirsə, onun ətrafında birləşəcəklər.
- Teatra qayıtmaq üçün mübarizə aparacaqsınız?
- Aparmayacağam. Mənimçün fərqi yoxdur. Onsuz da teatrdayam. İsrafil müəllim gedəndən sonra gələcəyəm. Mən sonda bir daha İsrafil müəllimə və onun vəzifəli dostlarına, qohumlarına demək istəyirəm ki, məqsədim ölkəmizin əsas teatrını daha yaxşı vəziyyətdə görməkdir. Gördüyünüz kimi mən ümumi işin xeyrinə olaraq getdim və qərarınıza etiraz etmədim. Məncə, növbə sizindir, İsrafil müəllim.
Söhbətləşdi: İntiqam VALEHOĞLU
Fotolar: Nurlan Gülməmmədov
Ölkə.Az
