Bakının növbəti həmləsi: Cənubi Qafqaz dizaynı nə vəd edir?
Oktyabrın 15-də Prezident İlham Əliyevin Xankəndi, Xocalı, Ağdərə, Əsgəranda Azərbaycan bayrağını qaldırmas,ı yüzillik Qarabağ məsələsinə nöqtə qoyulması və Cənubi Qafqazın dizaynında yeni bir mərhələnin başlanğıcı hesab etmək olar.
Yeni mərhələdə Ermənistan-Azərbaycan arasında münasibtlərin tənzimlənməsində daha çox ağırlıq mərkəzi sərhədlərin demarkasiyası, delimitasiyası və Zəngəzur dəhlizinin reallaşması istiqamətində atılacaq addımların şahidi olacağıq. Bu iki məsələ ilə yanaşı, Zəngəzur, Basarkeçər, Dərələyəz, Göyçədən köçən soydaşlarımızın öz ata yurdlarına dönüşü, Ermənistanın onları yerləşdirməsi və təhlükəsizliyini təmin etməsi məsələsi də danışıqların əsas prioritetini təşkil edəcək.
Sərhədlərin demarkasiya və delimitasiyası
Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədlərin müəyyənləşməsi ağrılı məsələlərdən biridir. Bunun əsas səbəbi Ermənistan dövlətinin, ümumiyyətlə, tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaradılması və zaman-zaman ərazilərin genişləndirilməsi, Azərbaycanın razılığı olmadan yalnız Moskvanın birbaşa dəstəyi ilə genişlənən ərazilərlə bağlı xəritənin olmamasıdır. İrəvan da sərhədlərin demarkasiyası məsələsində mövcud olmayan xəritələri ortaya atır. Bakı isə sərhədləri demarkasiya və delimitasiyasında İrəvanın ortaya atdığı xəritə ilə razılşamır və bunda da haqlıdır. Çünki həmin xəritələrin heç bir hüquqi əsası yoxdur. Digər tərəfdən isə təsdiq olunmayıb.
Burada ikinci əsas məsələ İrəvanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bəyan etməsinə baxmayaraq, hələ də Azərbaycana məxsus anklavların Ermənistanın işğal altında olmasıdır. Ermənistan müxtəlif bəhanələr gətirərək danışıqlar yolu ilə həmin əraziləri Azərbaycana geri qaytarmaq istəmir.
Beynəlxalq praktikaya əsasən, məğlub tərəf işğal zamanı vurduğu ziyana görə kompensasiya ödəməlidir. Lakin görünən odur ki, Ermənistan bu məsələnin qabarmaması üçün ən müxtəlif hiylələrə əl atır. Məsələləri görməzlikdən gəlməyə çalışır. İrəvanın bu destruktiv mövqeyi isə gələcəkdə Ermənistan-Azərbaycan sərhədində yeni gərginliklərin yaranmasına, hətta güc tətbiqinə zəmin yaradır. Əgər İrəvan anklavlar məsələsində geriyə addım atmayacaqsa, təbii ki, bu mövqe güc tətbiqini qaçılmaz edəcək. İrəvan anlamalıdır ki, Azərbaycan öz torpaqlarını kiməsə güzəşt etmək niyyətində deyil.
Danışıqların növbəti mərhələsində ən ciddi ağırlıq mərkəzi olacaq məsələ isə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı məsələlər olacaq. Bu təkcə iki ölkənin deyil, həm də Cənubi Qafqazda maraqlı güclərin diqqət mərkəzində olan məsələdir. O baxımdan da həmin güclərin bölgədə maraqlarının təmin edilməsi istiqamətində açıq şəkildə ciddi mübarizəsinin şahidi olacağıq. Mübarizə əsasən Qərb, Rusiya, Türkiyə, İsrail, İran, Çin və Hindistan arasında gedəcək.
Qarabağ məsələsinə nöqtə qoyulsa da, sülh sazişi imzalanmayanadək hansısa güclər bu məsələdən öz maraqları üçün istifadə etməyə çalışacaq. Xüsusən də Qarabağı tərk edən ermənilərin geri qayıtması və onların təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələlər hələ bir müddət gündəmdə olacaq. Bakı ermənilərin Qarabağa dönməsində heç bir problem görmür və bunula bağlı mövqeyini də açıqlayıb. Qarabağa ermənilər ancaq və ancaq Azərbaycan vətəndaşı kimi dönə bilər. İrəvan və bəzi ölkələr, xüsusən də Avropa ölkələri bundan Bakıya qarşı bir təzyiq vasitəsi kimi istifadəyə cəhd edəcəksə, o zaman Ermənistandan didərgin düşən soydaşlarımızın öz yurdlarına qaytarılması gündəmə gəlmiş olacaq. Bu məsələ onsuz da gündəmdədir. Lakin məsələnin daha ciddi şəkildə müzakirəsi, danışıqların əsas predmetlərindən biri olacaq.
İrəvan növbəti mərhələdə də destruktiv mövqe sərgiləyib gərginliyi davam etdirəcəksə, o zaman Ermənistandan digər xarici ölkələrə güclü köç axını prosesi başlayar ki, bunun da nəticəsində yaranan demoqrafik durum Ermənistan dövlətçiliyini ciddi təhlükə altında qoya bilər.
Ermənistan bu coğrafiyada vassal olmayan, müstəqil bir dövlət kimi fəaliyyətini davam etdirmək istəyirsə, o zaman baş verən hadisələrdən dərs çıxarıb Bakının şərtləri daxilində sülh sazişi imzalamalıdır. Əks təqdirdə, Ermənistanı ciddi təhlükələr gözləyir.
Mürtəza
Ölkə.Az
