Su çərşənbəsi haqqında bilmədiklərimiz

Bu gün Boz ayın ilk çərşənbəsi - su çərşənbəsidir. Su çərşənbəsi ilə bağlı unudulmuş bəzi tarixi detal və inancları təqdim edir:

 

Novruz bayramının, həmçinin, çərşənbələrin tarixi təbii ki, İslam dininin Azərbaycanda yayılmasından da əvvələ aiddir. İslamın bu coğrafiyada yayılmasından əvvəl də su çərşənbəsi xalqın, etnosun xatırladığı, hər ildə bir dəfə həyata keçirdiyi bir ənənə olub. İslamdan əvvəlki dövrlərdə su çərşənbəsində “su damar gətirdi”, “su Haqdan gəlir” ifadələri qədim türkçülük mifologiyasından qaynaqlanmışdı. İslamdan sonra isə bu ifadələr öz yerini dəyişdi. Artıq  onların yerinə “bu günün suyu Zəmzəm suyudur” ifadəsi yayılmağa başladı.

Babalarımız su çərşənbəsində pak suyun olduğu yerlərə-çay, bulaq başına gedər və həmçinin çaylardakı, bulaqlardakı suların İslam dinindəki məşhur Zəmzəm bulağından gəlməsinə inanarmışlar.

(Qeyd edək ki, Zəmzəm suyu İbrahim peyğəmbərin arvadı Həcər və oğlu İsmayılla bağlıdır. Səhrada susuz olan Həcər və İsmayılın imdadına Allahın əmri ilə Cəbrayıl mələk yetişir və qanadını quru səhrada yerə vurduqdan sonra həmin yerdən su fışqırır. Bu gün də müqəddəs Həcc ziyarətinə gedənlər Zəmzəm bulağını ziyarət edirlər).

 

Qədim türk düşüncəsində isə su hər şeyin başlanğıcı hesab olunub.

 

“Gilqamış” dastanında da bunu görə bilərik. Odur ki, su çərşənbəsində “su ilkdir, hər şeyi suya çəkin” ifadəsi də məşhurlaşdı. Bu nəsihət uzun müddət qocalardan gəldi. Cavanlar su çərşənbəsində hər şeyi suya çəkdilər və özləri də suya girdilər. Yaşlılar isə suya girməyib “çilək altdan” keçirdilər. “Çilək altdan” su çiləmə mərasimi idi. Qədim türk etnosunun düşüncəsinə görə hər şeyin başlanğıcı olan saf suyu üzərlərinə çiləyirdilər.

 

Yalnız su çərşənbəsində işlənən belə bir deyimlər var:

 

“Suyun qapısı bu gün açıq olar. “Məni yu” deməsən də, səni yuyacaq”;

 

“Su açıqdı, sən də açıq ol. Qapanıb basaratını bağlama”;

 

“Suyu çıxacaqdan axıt, odu girəcəkdən qala”.

 

Folklorumuzun məşhur bilicisi olan mərhum xalq yazıçısı Mövlud Süleymanlı su çərşənbəsi barəsində öz tədqiqat məqaləsində bunları yazmışdı:

 

“Yadımdadır, su çərşənbəsində nənəm deyərdi ki, sudan izn almasan, o səni yumaz, təmizləməz. Bir də deyərdi ki, su duaların getdiyi yerə axar.  De ki, ey su, məni yu. Su da səni yuyub ruhuna damacaq.  Bu inancalar hər şeyin yenidən doğulduğuna, su çərşənbəsi adlandırılan gündə ilin yenidən büsbütün dəyişiminə işarədir.

 

Əslində su çərşənbəsi qədim ənənəyə görə ilin başlanğıc günü hesab olunurmuş. Burada su bir rəmzi məna daşıyır və ötən ilin bütün neqativ enerjisini yuyaraq, aparır. Yeni ilə isə heç nə saxlamır. “Çay gəlməmiş çırmanma”, “Son sözünü suya de” ifadələri də su çərşənbəsi ilə əlaqəlidir”.

 

Su çərşənbəsi ilə bağlı  unudulmuş inanclar

 

-Su çərşənbəsində evin damına buğda atırlar ki, bərəkət artıq olsun;

 

-Un çuvalının ağzını açıq qoyurlar ki, bərəkət paylananda bağlı qalmasın;

 

-Axar suyun qabağını kəsmək olmaz. Kəssən, sənə xətər toxunar. Bu da qədim azərbaycanlı atamızın suyu müqəddəs görməsinə dəlalət edir;

 

-Çərşənbə  tonqalı yanıb qurtarandan sonra onun dövrəsinə üç cızıq çəkərlər. Deyirmişlər ki, əgər belə etməsən, sənə xətər toxuna bilər. Evin də bərəkəti dağılar. Bu da qədim babamızın torpaq və suya olduğu kimi, oda da müqəddəs baxmasına bir işarədir;

 

-Bayram axşamı baltanı götürüb bir-bir ağacların kötüyünə vurarlar. “Hə, yatmısan, oyan, bərəkət payını götür deyərlər”;

 

-Əvvəllər su üstündən atılma adəti də olub. Təbii ki, axar, saf su nəzərdə tutulur. Üç dəfə atılandan sonra həmin axar suyun uzaq yerində bir saxsı qab sındırıb “Nə dərd-bəlamız varsa, bu saxsıynan getsin” deyərdilər.