Osmanlıdakı cəlladların kədərli taleyi: lənət oxunmasın deyə görün nə ediblər...
Osmanlı dövrünün ən yanlız adamları cəlladlar hesab olunurdu.
Ölkə.Az xəbər verir ki, Osmanlı dövründə edama məhkum edilən şəxs bəhanə ilə saraya dəvət edilir və məşvərət otağında sultanın qarşısına çıxarılırdı. Sultan əl çalıb “Bostancıbaşı” deyə qışqıranda qonaq anlayırdı ki, bu onun getdiyi sonuncu dəvətdir.
Osmanlı İmperiyasında saraya dəvət bəzən ölümə dəvət demək idi. Yalnız sultan tərəfindən təyin olunan və heç kimdən əmr almayan bostancıbaşı cəlladların başçısı idi.
Övliya Çələbinin “Səyahətnamə”sində “Üzlərində nur qalmayan zəhərli adamlardır” deyə ifadə etdiyi Meydan-ı Siyasəti Ustalarının nə iş gördüyü bəlli olsa da, bilinməyən tərəfləri də var idi.
Odur ki, Osmanlı cəlladları ilə bağlı bir sıra faktları təqdim edirik:
1. Qırmızı qədəhdə ölüm hökmü
Bostancıbaşının gətirdiyi stəkanın rəngindən məhbuslar öz sonlarını anlayırdılar. Şərbət ağ stəkanda gəlsə, bağışlanacağına, qırmızı stəkanda gəlsə, edam olunacağına işarə idi. Edamdan əfv olunmağın mükafatı sürgün idi.
2. Cəlladlar həm kar, həm də lal idilər
Adətən, xorvatlardan və ya qaraçılardan seçilən cəlladların ən mühüm xüsusiyyəti onların həm kar, həm də lal olması idi. Bu vəzifə kar və lallara ona görə verilmişdi ki, edam edəcəkləri adamın qışqırtısını eşitməsinlər, yalvaranda rəhm etməsinlər və sirr saxlasınlar. Hətta cəllad olacaq adamlar işə başlamazdan əvvəl dilləri kəsilirdi.
3. Onları "siyasət meydanı ustaları" adlandırırdılar
Edama məhkum edilən şəxs əvvəlcə Topkapı Sarayının əsas giriş qapısı olan Bab-ı Hümayun ilə sarayın ikinci qapısı olan Babüs-Salam arasında yerləşən "cəllad bulağı"na gətirilir və qılıncla edam edilirdi.
Meydandakı bu bulaqda cəlladlar qanlı paltarlarını və qılınclarını yuyardılar. Siyasi məhbusların edamları da burada həyata keçirildiyi üçün həmin bulağa "siyasət çeşməsi", cəlladlara isə "siyasət meydanı ustaları" deyirdilər.
4. Başlar nümayiş etdirildi
Edam edilən xainlərin başları camaatın ibrət alması üçün Cəllad bulağı ilə üzbəüz "Seng-i İbret" (İbrət daşı) və Bab-ı Hümayun yuvalarından asılır və üç saat orada nümayiş etdirilirdi.
5. Sülalə üzvlərinin qanı axıdılmazdı, çünki...
Digər cəlladlar sıravi məhbusların cəzalarını icra etdiyi halda, baş cəllad dövlət və mühüm şəxsiyyətlərin edamını həyata keçirirdi.
Yeniçərilərin başları cəllad qılıncı ilə kəsilirdisə, qanı müqəddəs sayılan sülalə üzvləri boğularaq edam edilirdi.
6. Qəbir daşları yazısız və səliqəsiz hazırlanırdı
Osmanlı dövründə sənət əsəri adlandırıla biləcək qəbir daşları hazırlansa da, cəlladların qəbirləri səliqəsiz, 1,5 metr hündürlüyündə, yazısız və formasız olurdu. Məzarlarının üzərinə "ruhuna Fatihə" sözləri belə yazılmırdı. Cəllad cəsədləri bu gün "Pierre Loti" adı ilə tanınan, İstanbulda heç kimin ziyarət etmədiyi, ilk qarın yağdığı və son qarın əridiyi Karyağdı təpəsində basdırılırdı.
Bu dünyada kifayət qədər ah aldıqları üçün cəlladların adları qəbir daşlarına yazılmırdı ki, axirətdə rahat olsunlar.
Heç kim məzarlarının yanlarında olmasını istəmədiyi üçün onları tənha yerlərdə dəfn edirdilər. İstanbulun Eğrikapı və Eyüp bölgələrində dünyada başqa nümunəsi olmayan cəllad məzarlarına bu gün qiymət verilmir. Qorunmayan həmin qəbir daşlarından yalnız bir neçəsi ayaqda qalıb.
7. Bir gecədə 19 qardaş
Sultan üçüncü Mehmed bir gecədə 19 uşaq və yetkin şahzadə qardaşlarını lal cəlladlar tərəfindən boğdurmuşdu. Ertəsi gün Divan-ı Hümayunun həyətinə qiymətli örtük və daşlarla bəzədilmiş 19 şahzadənin tabutu qoyulmuşdu.
8. Kəllə qoltuqda gəzmək
Cəlladlar müsəlmanların kəsilmiş başlarını cəsədi kürəyi üstə yatıraraq qoltuğunun altına, müsəlman olmayanları isə üzü üstə qoyaraq ombasının üzərinə qoyurdular. Buna görə də Osmanlıda dövlətin vəzifəli şəxsləri arasında "kəllə qoltuqda gəzirik" ifadəsi çox işlənirdi.
9. “Əmr yerinə yetdi, hökmdarım”.
Edam edilən şəxs İstanbuldan kənarda olarsa, onun kəsilmiş başı xarab olmasın deyə, bal ilə doldurulmuş torbaya qoyularaq sultanın hüzuruna gətirilirdi. Kəsilmiş başı nimçəyə qoyub sultana göstərir “Əmr yerinə yetdi, hökmdarım” deyir və sonra onu ibrət daşının üzərinə qoyub üç gün nümayiş etdirirdilər. Meyit öldürüldüyü yerdə, baş isə başqa yerdə basdırılırdı. Bu səbəbdən iki qəbri olan - başları bir yerdə, cəsədləri başqa yerdə basdırılmış dövlət adamları, böyük vəzirlər çoxdur. Bunlardan ən məşhuru Vyana mühasirəsində uğursuzluğa düçar olduğu üçün başı kəsilən Merzifonlu Qara Mustafa Paşadır.
10. Meyit də, malı da cəlladda qalacaqdı
Edam edilən şəxsin qiymətli əşyaları, pulları və paltarları cəlladın malı sayılırdı.
Cəllad ya meyiti atıb atardı, ya da ölənlərin yaxınlarına satardı. İldə bir-iki dəfə keçirilən cəlladların hərracında edam edilənlərin əşyaları satılır, əldə edilən gəlir isə cəlladlar arasında bölüşdürülürdü.
11. Digər cəzalar ölümdən də pis idi
Paytaxtdan kənarda edam edilən üsyançıların kəsilmiş başlarının İstanbula gətirilərək saray darvazasının qarşısında yerə atılması, ibrət daşına bağlanması, nizələrə sancılması, tutulan quldur başçılarının çarmıxa çəkilməsi və ata bağlanaraq sürüdülməsi kimi cəza növləri Sultan Əbdülməcidin dövrünə qədər davam edib.
12. Osmanlının ən məşhur cəlladı
Osmanlı tarixinin ən məşhur və ən qorxulu cəlladlarından biri də Qara Əli idi. Sultan İbrahimin də cəlladı olan Qara Əli "padşah cəlladı" kimi tarixə düşüb.
Hündürboylu Qara Əli yay-qış çılpaq gəzir və sağ çiynində çarpaz əyilmiş sadə qılınc daşıyırdı. Onun kəmərindən kəmənd və müxtəlif işgəncə alətləri asıldığından görünüşü ilə ətrafa dəhşət saçırdı.
13. Onlara yalnız lənət oxunurdu
Osmanlı İmperiyasında cəmiyyətdən təcrid edilən cəlladlar öldükdən sonra kənarlaşdırılırdı. Heç kim tərəfindən sevilməyən, hətta evli olmayan cəlladlar tənha həyat sürürdülər. İnsanlar yalnız onlara lənət oxuyurdu.
Billurə Yunus
