Tehrandakı sensasiyadan sonra Yaxın Şərqdə və Qafqazda olacaqlar… - DETALLAR

HƏMAS lideri İsmayıl Haniyənin Tehrandan öldürülməsindən sonra ABŞ, İsrail, İran və Türkiyənin hərəkətləri hadisələrin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyo barədə müəyyən qənaətlər ortaya çıxarır.

- İsrail bəyan etdiyi kimi, nə qədər çətin olsa da, HƏMAS-ı sonadək sıradan çıxarmaq.
- Qəzza zolağının tam nəzarətini təmin etmək və beynəlxalq aləmdəki münasibətlərə baxmayaraq İsrail bu planını da reallaşdırmaqda davam edəcək.
- Ərazisində beynəlxalq aləmin tələb etdiyi kimi, İsrail- Fələstin ikili dövlətinin yaranmasına imkan verməmək. Son hadisələr də onu göstərir ki, İsrail Qəzza zolağından sonra Fələstinin digər ərazilərini tədricən öz nəzarətinə keçirəcək. Ən yaxşı halda orada hər hansı statusa malik olmayan Fələstin adı altında oyuncaq bir qurum formal olaraq fəaliyyət göstərəcək. Demək olar ki, ərəb ölkələri, xüsusən də Səudiyyə Ərəbistanı, Misir, BƏƏ kimi aparıcı ərəb ölkələri də bununla barışıblar. Onların bu proseslərdə sərgilədiyi mövqe bunu deməyə əsas verir. Sadəcə olaraq Türkiyə və İran bu məsələdə dirəniş göstərirlər. Ərəb dövlətləri olmadan Fələstin dövlətinin yaradılması qeyri-mümkün olacaq. Hətta Fələstinin lideri Mahmud Abbasın da davranışları onu deməyə əsas verir ki, o da bu tale ilə barışıb.

Ərəb ölkələrindən yeganə olaraq Qətər ola bilsin ki, müəyyən müddət bu məsələdə sərt mövqe sərgiləsin. İsrail-HƏMAS qarşıdurmasında dialoqun baş tutmasında Qətər daha çox səy göstərib. Digər tərəfdən isə HƏMAS liderləri, ideoloqlarının demək olar ki, hamısı bu ölkədədir. 

İran və Türkiyənin bölgədəki rolunun zəiflədilməsi və çıxarılması:

- İsrail HƏMAS-ı sıradan çıxarmaqla bölgədə təsir gücü olan Türkiyənin mövqeyini maksimum zəiflədib. Bu prosesi davam etdirməklə həm də İranın təsir gücünü zəiflətməyə və nəticə etibarilə bölgədən çıxarmasına nail olmaq istəyir. HƏMAS liderinin Tehranda müəmmalı ölümü də bu planın reallaşmasına xidmət edir.
- Haniyənin Tehranda müəmmalı şəkildə ölümü İranın beynəlxalq imicinə, nüfuzuna, təhlükəsizliyinə və etibarına ciddi zərbə vurmuş oldu. İsrail İranın proksi güclərinə və dostlarına göstərdi ki, Tehran sizlərin təhlükəsizliyinizi təmin edə bilməz. Əgər edə bilsəydi Haniyəni qoruyardı...
- İsrail bundan sonra İranın Yaxın Şərqdəki proksi gücləri olan "Hizbullah"ı, husiləri və digərlərini sıradan çıxarmaq istiqamətində səylərini daha da gücləndirəcək. İsrail bunun nə qədər çətin və mürəkkəb olduğunu anlayır və ona görə də bu planını reallaşdırmaq üçün Qərbdəki müttəfiqlərindən dəstək alacaq.  Bunun üçünsə ən uyğun zaman ABŞ-dəki seçki ərəfəsidir. İsrail bu imkandan faydalanmaqla ABŞ-nin hərbi dəstəyini alacaq və artıq Ağ Ev İsrailə qarşı hər hansı təhdid olacağı təqdirdə belə bir dəstəyi verəcəyini bəyan edib. Bu məsələ avqustun 1-də ABŞ prezidenti Bayden və İsrailin baş naziri Netanyahu arasında baş tutan telefon danışığı zamanı da müzakirə olunub.

Telefon danışığının təfərrüatlarını açıqlayan Bayden deyib ki, İsrailə qarşı təhdid olarsa, ABŞ ordusu Təl-Əvivə dəstək verəcək. 

Bayden ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin yeni qüvvələrini Aralıq dənizi sahillərinə yerləşdirdiyini bildirib.  Həm İsrail, həm də ABŞ yaxşı anlayır ki, HƏMAS liderinin Tehranda öldürülməsindən sonra İran öz beynəlxalq imicinə, təhlükəsizliyinə, eitbarına dəyən ciddi zərəri kompensasiya etmək üçün mütləq şəkildə hansısa formada cavab verəcək. Bu cavab proksi güclərlə birlikdə lokal və yaxud da Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı müharibə şəklində də ola bilər. 

İran artıq dilemma qarşısındadır. Çünki nə geriyə çəkilə bilir, nə də irəliyə hücuma keçə bilir. Geriyə çəkilməsi məğlubiyyət deməkdir ki, Tehran da bunu qəbul etmir. Bilir ki, bu geriyə çəkilmə İrandakı mövcud siyasi rejimin dəyişilməsi ilə sonuclanacaq. 

Tehran mövcud şəraitdə hücuma keçmək üçün yetərli gücə malik olmadığını da yaxşı anlayır. Bu məsələdə beynəlxalq dəstək ala bilməyən İran proksi gücləri ilə birgə savaşdan uğur əldə edə bilməycək.  Hətta Rusiya və Çin kimi müttəfiqləri də İrana yetərli dəstəyi verə bilməyəcək. Rusiya bu gün özü İranın dəstəyindən istifadə edir. Çin isə ancaq ehtiyatlı mövqe sərgiləyəcək. Onlar ən yaxşı halda siyasi dəstək verə biləcəklər. Bir də BMT TŞ-də İranla bağlı məsələdə veto hüququndan istifadə edə bilərlər. İranın Avropadakı dostları olan Fransa və Almaniya da Tehrana açıq dəsək verə bilməyəcəklər. Belə bir dilemma qarşısında qalan Tehran vəziyyətdən çıxış yolu axtarışındadır. Necə etsin ki, həm imicinə dəyən zərbəni, həm də qisasını alsın. Vəziyyətdən çıxış yolu tapa bilməyən Tehran daha təhlükəli  və məkrli oyunlara əl atıb başqa bir yerdə münaqişə ocağı yarada bilər. 

Yaxın günlərdə hadisələrin inkişafı proseslərin hansı istiqamətdə gedəcəyini aydınlaşdıracaq. Amma istənilən halda baş verən hadisələr təkcə Yaxın Şərqə deyil, Qafqaza və bütövlükdə Avrasiya coğrafiyasına öz təsirini göstərəcək.

Mürtəza Bünydalı
Ölkə.Az