Amerikanı təlatümə salan böcək

19-cu əsrin ortalarında amerikalı fermerlər müflis olacaqları barədə həyəcan siqnalı çaldılar. Onlar həyəcan içərisində tez-tez toplantılar keçirir, bitkiçilik üzrə mütəxəssisləri dəvət edib məsləhət alsalar da, bir nəticə hasil olmur, balaca böcəyin öhdəsindən gələ bilmirdilər. Mütəxəssislərdən tələb olunurdu ki, həmin böcəyin məhv edilməsi üçün yeni preparatlar düşünülüb tapılsın. Amma onu məhv edəcək heç nə tapılmırdı. Həmin böcəksə buralara Meksikanın şimal-şərqindən qonaq gəlmişdi. Əvvəlcə qonaq gəldi, sonra əkin sahələrinə dəhşətli dərəcədə ziyan vurdu. Onun adı Kalorado böcəyi idi. Bu adı 1859-cu ildə Kalorado ştatında kartof sahələrinə vurduğu irimiqyaslı ziyandan sonra qazandı.

19-cu əsrin ortalarına qədər adıçəkilən böcəklər Meksikadakı dağ yolu ilə Amerika ştatlarına doğru neçə yüz kilometrlərlə məsafə qət etmişdilər. Bütün bu məşəqqətin səbəbi Meksikadakı quraqlığın ucbatından baş vermişdi. Həmin il baş verən quraqlıq nəinki adamları, eləcə də böcəkləri də aclıqla üzləşdirmişdi. Uzun yol qət edən böcəklər tütün sahələrinə rast gəlib qidalansalar da, bu onlar üçün sərfəli deyil və çıxış yolu sayılmırdı. Tütün yarpağının kəskin qoxusu onları daha uzaqlara apardı.

Nəhayət, 1855-ci ildə onlar Nebraska ştatına gəlib çatdılar. Həmin illərdə ştatın fermerləri kartofu az əkərmiş. Böcəklərin burada əkin sahələrinə zərər yetirməsi çox da hiss edilmədi. Onların Kalorado ştatına axını isə 1859-cu ilə təsadüf edir. Buradakı fermerlərin aqrar sektorda əsas məşğuliyyəti kartofçuluq idi. Ona görə də min hektarlarla sahələr günün şəfəqləri alrında uzandıqca uzanırdı. Meksikadan Nebraskaya, oradan da Kaloradoya axın edən böcəklərə də elə bu lazım idi. Onlar kartof sahələrini görəndən sonra həmişəlik burada məskunlaşdılar. Və həmin ildən fermerlərin ağır günləri başladı. Məhsul yığımı vaxtı fermerlər kartofları torpaqdan çıxararkən dəhşətə gəldilər. Hansısa böcəklər məhsulu tamamilə yararsız hala salmışdılar. Araşdırma başlandı. Nəhayət, həmin böcəyin birini tutub analizə verdilər. Məlum oldu ki, bütün kartof sahələrinin yararsız vəziyyətə düşməsinin əsas günahı bu böcəkdə imiş.

Kalorado böcəyi barədə məlumatlar bütün ölkəni dolaşmağa başladı. Əksər fermerlər builki məhsulun yararsız vəziyyətə düşməsindən çox da narahat olmadılar, hətta gülə-gülə əllərini laqeydliklə yelləyib dedilər: “Bu yalnız təsadüfdir. Qış soyuq keçəcək və yaza qədər onların izi-tozu da qalmayacaq”. Beləkilkə, növbəti ilin uğurlu keçəcəyini güman edib yenə kartof əkdilər. Lakin növbəti ilin məhsulu daha da yararsız vəziyyətə düşdü. On min tonlarla kartof məhsulu zay olub getdi. Ölkədə kartof qıtlığı yarandı. Fermerlər bir məsələni nəzərdən qaçırmışdılar: Kalorado böcəkləri ötən ilə nisbətən daha da nəsil verərək artmış, milyonları keçmişdilər.

Hökumət təcili tədbirlər görməyi qərara aldı. Bu böcəklərə qarşı kimyəvi pestisidlərdən istifadə edildi. Hətta əkin sahələrində tonqallar da qalandı ki, sürfələri məhv olsun. Sadə adamlar da əllərindən gələni etməyə çalışır, əkin sahələrinə girib torpaqları eşir, bir böcək tapıb məhv edəndə sevinirdilər. Ölkədəki kartof qıtlığı bu tərəvəz bitkisinin qiymətlərinin kəskin şəkildə qalxması ilə nəticələndi. Hətta həmin illərdə qazanında kartof qaynayan adama həsəd aparırdılar. Bəzən adamlar bir-birini qonaq çağıranda belə deyərmişlər: “Bu gün bizə gəl, yaxşı kartofum da olacaq”. Qonaqlar məmnuniyyətlə həmin evə gedərmişlər. Axı nə vaxtdandır tamını unutduqları kartofu dadına bir daha baxacaqdılar. Nəhayət, Amerikanın bəzi fermerləri bu böcəyin əlindən zinhara gəlib kartof əkməkdən imtina etdilər. Və növbəti ildə qarğıdalı əkdilər. Elə bu zaman böyük sensasiya baş verdi. Çünki qarğıdalı əkən fermerlərin qazancı kartof əkinindən əldə edilən gəlirdən çox olmuşdu. Onlara baxan digər fermerlər də kartof əkməyib, qarğıdalıya üstünlük verdilər. Bununla da qarğdıalı əkənlərin qazancı dəfələrlə artdı. Neçə illərdən sonra Amerikada Kalorado böcəyinin şərəfinə abidə ucaldıldı. Bunun mənası belə idi: “Əgər Kalorado böcəyi olmasaydı, biz qarğıdalı əkib qazancımızı artırmayacaqdıq”. Fermerlərin sevinci ilə Kalorado böcəyinin ac qalması üst-üstə düşmürdü. Böcəklər qidalanmaq üçün başqa məkanlar axtardılar. Belə bir məkan tapıldı.

1876-cı ildə Atlantik okeanı vasitəsi ilə Amerikadan Avropaya üzən bir gəmiyə təsadüfən 5-6 Kolorado böcəyi düşdü. Avropa sahillərinə yan alan gəminin yükləri boşaldılarkən heç kim həmin böcəkləri görmədi, bununla da onların qitədə məskunlaşmasına start verildi. Böcəklər nəsil verib artdılar. Onlara qarşı təcili tədbirlər görüldü. Birinci Dünya müharibəsi illərində böcəklər irəliləyib Fransanın Bordo şəhərinə çatdılar. Şəhər rəhbərliyi həyəcan siqnalı çaldı. Onların əksəriyyəti zərərsizləşdirildi. Yerdə qalanları sərhədlər aşıb Avropanın digər ölkələrinə yayıldılar. Təkcə Böyük Britaniyaya axın edə bilmədilər. Orada böcəklərin gəlişini gözləyirdilər ki, tez məhv etsinlər. Tək-tük böcəklər orada görünsə də, təxirəsalınmaz tədbirlər sayəsində məhv olundular.

Böcəklər özlərinə yeni məkan axtarışını davam etdirib 1940-cı illərin sonlarında SSRİ-nin sərhədlərini aşdılar. Əsasən, Ukraynanın Lvov şəhərində qərar tutdular. Sovet rəhbərliyinin faşistlərə qarşı mübarizəsi bu böcəklərə qarşı mübarizə tədbirlərini gücləndirməyə imkan vermirdi. Müharibə qurtarandan sonra ilk belə mübarizə 1949-cu ildə aparıldı. Lakin bu tədbirlər heç bir nəticə vermədi. 1953-cü ildə Kalorado böcəkləri bütün Sovetlər Birliyinin ərazisinə, eləcə də Azərbaycana yayıldılar. Bizim ölkədə kartof əkən fermerlər illərlə bu böcəklərin məhsula vurduğu zərərdən əziyyət çəkiblər. Ona qarşı müxtəlif adda kimyəvi preparatlar düşünülüb tapılsa da, hələ də bu günə qədər Kalorado böcəyini tam sıradan çıxaran vasitə düşünülməyib.

Azər Qismət

Ölkə.Az