\"Gömrükdəki inhisarın aradan qaldırılması böhrandan yeganə çıxış yoludur\"
İkinci devalvasiyadan sonra ölkədə qiymət artımı başlayıb. Xaricdən gətirilən məhsullarla yanaşı yerli məhsulların da qiymətində artımlar müşahidə edilir. Millət vəkillərindən bir neçəsi təklif edib ki, yerli məhsulların qiymətləri dondurulsun. Hökumət orqanları isə süni qiymət artıranların sərt cəzalandırılacağını bildirib.
"Əgər Azərbaycanda idxala qoyulan baryerlər və inhisar aradan qaldırılsa, o zaman əsas ərzaq məhsullarının qiyməti təxminən 60%-ə yaxın aşağı düşəcək"
Bunu ölkədə baş verən devalvasiya və ardından başlayan qiymət artımını Ölkə.az-a şərh edən iqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov deyib.
"Mərkəzi Bankın əslində seçim imkanı olduqca məhduddur. Mərkəzi Bankın üzən valyuta siyasətinə keçməsi manatın məzənnəsini kəskin azaldacaqdı. Bu da reallaşdı. Mərkəzi Bank üzən valyuta siyasətinə keçməklə manat kəskin dəyərsizləşdi və ikinci devalvasiya oldu. İdxal olunan malların qiymətlərində dollarla olan xərc artdığına görə nəticə etibarı ilə bu idxal olunan malların qiyməti yüksəldi.
Yerli məhsulların qiymətinin inzibati yolla aşağı səviyyədə saxlanılmasına çalışmamaq lazımdır. Bu iqtisadi baxımdan arzulanan deyil. Çünki burada iki problem var. Birinci problem ondan ibarətdir ki, əksər yerli məhsulların istehsalında istifadə olunan xammal xaricdən gətirilir. Xaricdən gətirildiyi üçün həmin xammalların xərci dollarladır. İkincisi yerli məhsul istehsal edən şəxsin xərci artıb. Təsəvvür edək ki, yerli fermer kartof satır və kartofun kilosu 1 manatdır. Əvvəllər 1 kq kartof satıb, 1 kq misal üçün düyü alırdısa, indi 1 kq kartofu 1 manata satanda düyünün qiymətini hesab edək 1 manat 50 qəpik, onda yerli mal istehsal edən şəxs kartofun qiymətini qaldırmasa, həmin düyünü ala bilməyəcək. Fermerin, sahibkarın xərci artıb. Fermer, sahibkar həmin xərci qapamalıdır. Yerli məhsul da, idxal olunan məhsul da artırsa, bu vətəndaşın hesabına konpensasiya ediləcək. Bu da doğru deyil. Çünki fermer də qiyməti qaldırırsa, xaricdən mal gətirən də qiyməti qaldırırsa, vətəndaş artıq pul xərcləmək məcburiyyətində qalır. Bu halda dövlət müdaxilə etməlidir və qiymətləri aşağı salmalıdır. 2015-ci ilin aprelində birinci devalvasiyadan sonra MDB ölkələrində ərzaq məhsullarının qiymətlərinin statistik təhlilini apardıq və bəlli oldu ki, Azərbaycan ərzaq məslullarının qiymətlərinə gör MDB-də ən bahalı ölkədir. Eyni ölkədən Gürcüsatan da mal gətirir, Azərbaycan da. Ancaq həmin mal Gürcüstanda ucuz olur, Azərbaycanda baha. Bu da təbii ki, idxaldakı süni baryerlər və monopoliyadan irəli gəlir. Bizim hesablamalar göstəridi ki, əgər Azərbaycanda idxalda olan baryerlər və monopoliya aradan qaldırılsa, o zaman əsas ərzaq məhsullarının qiyməti təxminən 60%-ə yaxın aşağı düşəcək. Bu ona gətirib çıxaracaq ki, malların qiyməti devalvasiyadan əvvəlki qiymətdən də aşağı olacaq. Gömrükdə monopoliyanın aradan qaldırılması ilə bağlı ölkə prezidentinin göstərişi var. Bunun reallaşması və gömrük xidmətlərinin tamamilə elektronlaşması, "Asan Xidmət"ə verilməsi, idxal və ixracın tamamən liberallaşması, prosedurların sayının azaldılması, tələb olunan zamanın və pulun azaldılması birmənalı şəkildə imkan verəcək ki, ikinci devalvasiyadan sonra ərzaq məhsullarının qiymətlərində artımlar olmasın. Hətta bunlar baş verərsə, ərzaq məhsullarının qiyməti devalvasiyadan əvvəlki qiymətlərdən də aşağı düşə bilər. Qiymət artımının qarşısının alınmasının indiki məqamda yeganə yolu monopoliyanın aradan qaldırılmasıdır. Biz ikinci devalvasiyanın təsirlərinin minimumlaşdırılması üçün təkliflər paketi hazırlayıb hökumətə təqdim etmişik. Əminik ki, həmin təkliflər paketinin qəbul edilməsi qısa zamanda istehlak bazarında qiymətlərin tənzimlənməsinə, hətta müdaxilə olmadan tənzimlənməsinə, bazarda indikindən, devalvasiyadan əvvəlkindən aşağı qiymətin bərqərar olmasına şərait yarada bilər".
Qeyd edək ki, 21 fevral devalvasiyasında manat 33%, 21 dekabr devalvasiyasında isə 50% ucuzlaşıb.
Səxavət Məmməd
Ölkə.Az
