İranla Səudiyyənin arasında gərginliyin dərin kökləri var

Səudiyyə Ərəbistanında şiələrin lideri şeyx Nimr ən-Nimri ilə birgə 47 nəfərin edam edilməsi İranı qəzəbləndirib.

Hər iki ölkə səfirliklərini geri çağırıb. Bəzi politoloqlar iddia edir ki, ərəb-fars müharibəsi baş verə bilər.

Ər-Riyad və Tehran arasındakı gərginliyi politoloq Qabil Hüseynli Ölkə.Az-a şərh edib:

"İranla Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı rəqabət, yaxud, bugünkü gərginlik bir günün hadisəsi deyil. Bu hadisələr tarixin uzaq qatlarına gedib çıxır. İran özünü şiələrin rəhbəri kimi hiss edərək müsəlman dünyasına liderlik etmək istəyir. Səudiyyə Ərəbistanı da özünü sünnilərin lideri kimi göstərmək istəyir. Elə bu zəmində onların arasında həm ideoloji müharibə, həm də bəzi vaxtlarda açıq qarşıdurmalar olub. İran zəvvarları həmişə Məkkəyə gedərkən orada konfiliktlərlə rastlaşıblar. Təxminən 5-6 il bundan əvvəl İran zəvvarları ilə Səudiyyə zəvvarları arasında toqquşma baş vermişdi. Toqquşmada hər iki tərəfdən 600-dən çox adam həlak olmuşdu. Son həcc ziyarətində isə, şeytanı daşlama zamanı ölənlər arasında İranın bildirdiyinə görə, ən çox ölənlər iranlılar olub. Səudiyyə Ərəbistanı 600 iranlının öldüyünü desə də, İran tərəfi 1000-dən çox vətəndaşının öldüyünü bildirib. Bütün bunlar və bu tipli hadisələr iki dövləti həmişə gərgin vəziyyətdə saxlayıb.

Səudiyyə Ərəbistanının şimalında şiələrin yaşadığı şəhərdə baş verən üsyan zamanı 47 nəfər həbs olunmuşdu. Həbs olunanların içərisində şiələrin lideri şeyx Nimr ən-Nimri də var idi. Şiələrin lideri şeyx Nimr ən-Nimri üsyanın başçısı kimi təqdim edilirdi və bir neçə gün əvvəl həmin 47 nəfər edam edildi. Bu hadisə İranda çox ciddi etirazla qarşılandı. Müxtəlif din xadimləri adamları qızışdırdılar. Bu qızışdırma onunla nəticələndi ki, Nəcəf şəhərində Səudiyyə Ərəbistanlığının konsulluğuna basqın edildi. Konsulluq binasının müəyyən qismi yandırıldı. Daha sonra isə Tehranda Səudiyyə Ərəbistanının səfirliyi yandırıldı. Bundan sonra Səudiyyə Ərəbistanı da İranın Əl-Riyaddakı səfirliyinə 48 saat ərzində ölkəni tərk etməyi tələb etdi. İki ölkə arasında diplomatik münasibətlər kəsildi.

İran hal-hazırda hərbi qüvvələrini Bəsrə (fars) körfəzinə yerləşdirir. Bəsrə (fars) körfəzində ABŞ-ın bir neçə hərbi gəmisi və bir ədəd təyyarə daşıyan gəmisi üzür. Bir neçə gün öncə həmin təyyarə daşıyan gəminin ətrafında iki raket partladı. Pentaqon bunu İran tərəfindən törədilən provokasiya kimi qiymətləndirdi, İran isə ABŞ-ın iddialarını əsassız elan etdi.

Bölgədə hazırda hərbi qüvvələrin toparlanması qarşıdurmanı sürətlə artırır. Bəziləri iddia edir ki, müharibə olacaq. Məsələnin müharibə həddinə çatması inandırıcı deyil. Suriya və İŞİD problemi həll edilməyib, Yaxın Şərq od içərisindədir. İranla Səudiyyə Ərəbistanı arasında cəhbələşmə getsə, ərəb dövlətlərinin böyük qismi Səudiyyə Ərəbistanını dəstəkləyəcək. İranı isə Rusiya və Əfqanıstan müdafiə edə bilər. Qüvvələr nisbəti xeyli fərqlidir. İran ordusu sayına görə çoxdur, ancaq müasir texnika və ordunun modernizasiyasına görə Səudiyyə Ərəbistanının ordusu daha güclüdür. Gərginləşmə prosesi artan sürətlə gedir. Gərginləşmə prosesini dayandırmaq üçün BMT məsələyə qarışmalıdır. BMT-nin Təhlüksizlik Şurası tezliklə toplanmalıdır. BMT hər iki ölkənin rəhbərliyinə müraciət etməlidir. BMT gərginliyi artıran addımlardan çəkinməyi tələb etməlidir. Yəqin ki, ABŞ Səudiyyə Ərəbistan tərəfindən məsələyə qoşulacaq, Rusiya isə İran tərəfdən. Dünyanı qütbləşdirən qüvvələr var. Sülhün və əmin-amanlığın təminatçısı kimi BMT son sözünü deməlidir".

Qeyd edək ki, İran tərəfi Nimr ən-Nimrənin edamına cavab olaraq 27 sünni məhbusu edam edəcəyini bildirib.

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az