Böyük neft müharibəsi: reallıqlar və faktlar

Neft hasilatının azaldılması qara qızılın qiymətinin artmasına niyə kömək etmir?

Neftin son iki ildə ucuzlaşması şkalası bu məhsulun əsas ixracatçılarını həyəcan təbili çalmağa məcbur edib.

Başda Səudiyyə Ərəbistanı olmaqla neft ixrac edən ərəb monarxiyaları əsas ixrac məhsullarının dəyərdən düşməsinə o qədər fikir verməsələr də, qızıl və valyuta rezervləri azaldıqca narahat olmağa və həyəcan təbili çalmağa məcbur oldular. OPEC-in aparıcı dövlətləri olan ərəb ölkələri bir həftə öncə geosiyasi müstəvidə qarşı-qarşıya olduqları Rusiya ilə danışıqlara gedərək hasilatı azaltmaq qərarına gəldilər.

Son məlumatlarda Rusiya da daxil olmaqla 15 neft ixrac edən ölkənin neft hasilatını azaltmaq haqda qərar qəbul etdiyi xəbəri yayıldı. Səudiyyə Ərəbistanı hasilatı hələlik azaltmasa da Ər-Riyadın buna meyillənməsi artıq bazardakı neft qiymətlərinə təsir göstərməli idi. Amma nədənsə qara qızılın qiymətlərində elə də ciddi dəyişiklik müşahidə olunmadı. Qiymətlərin dəyişməsi 1-3 dollar arasında baş verdi. Həftənin əvvəlində dünyanın ən böyük neft rezervuarlarından biri olan Rotterdam limanında neft tankerlərinin yükünü boşaltmaq üçün növbəyə durması xəbəri də qiymətlərin ucuzlaşmasına səbəb oldu.

Avropa ölkələrinin 90%-nin neft aldığı bu rezervuarda milyonlarla barel neftin olduğu, tankerlərin yükünü boşalda bilmədiyi neft ticarəti ilə məşğul olan broker şirkətlərinin əlində nə qədər neft olmasından xəbər verir. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, son iki ildə qiymətlərin azalmasına səbəb məhz OPEC ölkələri tərəfindən hasilatın artırılması və ya əvvəlki səviyyədə saxlanması olub. Əksər birja analitiklərinin gəldikləri fikir isə bundan ibarətdir ki, əgər qış mövsümündə neftin qiymətləri düşmədisə, onda yazın əvvəllərindən başlayaraq qara qızıla olan qlobal tələbatın düşməsi nəticəsində neftin qiymətləri daha da ucuzlaşacaq. Yaz aylarında enerji daşıyıcılarına olan tələbatın yarıya qədər düşməsi qiymətləri ilin sonuna qədər azalan tempdə saxlayacaq və böyük ehtimalla neftin bir bareli 20-25 dollara qədər ucuzlaşacaq.

Son hesablamalara görə, dünyanın neft rezervlərində yığılan xam neftin həcmi o qədər çoxdur ki, hətta ilin sonuna qədər Rusiya və OPEC ölkələrinin hasilatı azaltması da yenə qiymətlərin artmasına kömək etməyəcək. Digər tərəfdən isə dünya bazarlarına yolu açılmış İran hasilatı artıracağını bəyan edərək, müttəfiqi sayılan Rusiyanı məyus etdi. Nəzərə alsaq ki, Rusiyadan başqa geridə qalan neft ixracatçılarının hasil etdikləri neft onlara 2-3 dəfə ucuz başa gəlir, onda Moskvanın neft qiymətlərinin artmasına nail olacağı haradasa isə mümkünsüz görünür.

Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, neftin qiymətlərinin dəyişməsi bazarın tələbatına uyğun olaraq deyil, siyasi qərarların nəticəsində mümkün olub və bunun üçün bir neçə il əvvəldən hazırlıq gedib. Neftin ucuzlaşmasının ərəb ölkələri xaric, geridə qalan neft ixracatçılarının iqtisadiyyatına necə mənfi təsir göstərməsi isə hər kəsə məlumdur. Neft gəlirləri azalan Rusiya, Azərbaycan, Qazaxıstan, Venesuela kimi ölkələrin iqtisadiyyatındakı geriləmə, devalvasiya dalğası, daxili bazardakı bahalaşma, qızıl və valyuta rezervlərinin tükənməsi geosiyasi arenadakı amansız çəkişmənin nəticəsidir. ABŞ və müttəfiqlərinin hədəfində Rusiyanı çökdürməkdir və bununla paralel olaraq Rusiya və onun müttəfiqləri də çökməkdədirlər. Belə olan halda, ən düzgün siyasət bu geosiyasi qarşıdurmada maksimum dərəcədə neytrallığı saxlamaq və "qızıl orta" prinsipi ilə hərəkət etməkdir. Əks təqdirdə, bütün xırda müttəfiqlər özlərinin çökən böyük müttəfiqlərinin altında qalaraq məhv olmağa məhkumdurlar.

P.S. Əslində məsələnin paradoksallığı ondadır ki, nefti istehsal edən, onu satan ölkələr öz məhsullarına qiymət qoya bilmirlər. Dünyanın bir yarımkürəsində hasil olunan, yerin dərinliklərindən çıxarılan faydalı qazıntılar yerin digər yarımkürəsindəki alıcıların istədiyi qiymətə satılır. Məsələn, amerikan, alman, fransız texnikasını, avtomobilini və digər istehsal məhsulunu alan ona istehsalçının qoyduğu qiyməti ödəyir. Alman "Mersedes"inin, amerikan "Ford"unun, fransız ətirinin və s. məhsulların qiymətini istahsalçı özü müəyyən edir, amma neftin qiymətini onu hasil edən ölkə müəyyən edə bilmir. Problem də elə burasındadır. Neft hasil edib satan ölkələr ona qiyməti özləri qoymayınca, onların iqtisadi təhlükəsizlikləri həmişə təhdid altında olacaq.

Məsul redaktordan
Ölkə.az