Nuhun məkanından REPORTAJ
Abşeron bağlarının yaranma tarixi 5 min il əvvəllərə gedib çıxır.
Ərazidə yerləşən bağlar arasında ən qədimi Novxanı bağlarıdır. Halbuki, bəzi tarixi mənbələrdə onun orta əsrlərdə yarandığı göstərilir. Lakin kənd müxtəlif tarixi dönəmlərdə başqa yerlərə köçdüyündən onun tarixinin uzaqlığına gedib çıxmaq mümkünsüzləşib. Biz də Ölkə.Az olaraq sözügedən qədim kəndin sirli tarixini aşkara çıxartmaq üçün bura yollandıq.
Novxanı və ya “Nuhxana”
Bir çox yazılarda Novxanı kəndinin adının "nov” və "xanə” tərkibli fars sözlərindən əmələ gəlməsi ilə əsaslandırırlar. Bu sözlərin azəri türkcəsinə tərcüməsi "yeni ev” mənasını verir. Bu da zəlzələdən və Xəzər dənizinin su səviyyəsinin artması ilə əlaqədər dağılmış Siyan kəndinin təzə əraziyə köçməsi və siyanlıların təzə kəndlərinə verdikləri adla izah edilir. Binəqədi duz gölünün xəzrisində yerləşən kəndin 17-ci əsrin ortalarında dəniz suyunun artması (güclü zəlzələ də istisna olunmur) nəticəsində batdığı qeyd olunur. Əhali “Aşağıbaş” deyilən ərazidə məskunlaşmaq məcburiyyətində qalır.
Bundan əlavə ehtimal olunur ki, Nuh peyğəmbər burada yaşayıb. Ona görə də, onun adıyla da bəzi rəvayətlər mövcuddur.
Bir mıxa uşaq verən “Ağ daş”
Adından da göründüyü kimi bu ağ daşlar heç də adi deyil. Belə ki, 2-3 əsrlik yaşı olan bu daşlar kiminsə övladı olmasa onlara yardım edir. Uşaq istəyənlər bir mıx (mismar) tapıb gətirərək həmin daşlara vurmalıdır. Kimin mıxı düz getsə, uşağı olacaq. Əgər kiminsə mıxı əyilsə, ya da sınsa, onun övladı olmayacaq. Bu pirin gücü həmin o “mıx”ın daşa girməsindədir. Kənd camaatının danışdığı məsəllərə görə, bir novxanılı əkin yerini şumlayırmış. 18-20 yaşlarında oğlu isə ağacın kölgəsində oturub, yeyib-içib, istirahət edirmiş. Atası nə qədər çağırsa da, oğlu bivec davranaraq köməyə gəlmir. Kişi bir müddət sonra görür ki, pirin yaxınlığında ər-arvad nəsə edir. Yaxınlaşdıqda görür ki, daşa mıx vururlar. Bunu nə üçün etdiklərini soruşduqda isə uşaqlarının olmadığını və bu pirdən yardım umduqları cavabı alan kişi əsəbləşir. Üzünü cütlüyə tutan kişi “Bu, pir işləmir. Mən də sizin kimi gəlib bu daşlardan uşaq istədim. Nəticədə bir oğlum oldu. Amma verməsəydi, daha yaxşı olardı. Avaranın, tənbəlin biridir. Bezmişəm onun arxasını toplamaqdan, etdiklərini ört-basdır etməkdən. Nə edirəm belə uşağı?! Sən də özünü bəlaya salma. Əgər belə çox uşaq istəyirsənsə, götür mənimkini verirəm sənə”- deyir.
Hətta deyilənlərə görə, SSRİ-nin rəhbəri İosif Stalin də bu daşlara mıx vurub.
Mənim vurduğum mıx əyri getdi. Təki bütün vurduğunuz mıxlar daşda yox, həyatda hədəfinə ulaşsın.
400 yaşlı xarabaxanaya çevrilmiş məscid
Novxanının aşağı məhləsində yerləşən 400 yaşı olan Şah Hüseyn Soltan məscidi indi yararsız olmağı bir kənara, xarabalığa çevrilib. Novxanılılar buraya yeni köç etdikləri zaman bu məscidi inşa ediblər. Bu qədər böyük tarixə malik olan məscidin qorunmaması ortaya ürəkağrıdan mənzərə çıxarır. Bir zamanlar insanlarla aşıb-daşan bu məscidə indi qurd-quş sahiblik edir. Bəzi mənbələr məscidin 17-ci əsrə, bəziləri isə 16-cı əsrə aid olduğunu deyir.
Arzuların, həll olunmayan problemlərin ünvanı – Ceyran piri
Novxanının iki məhləsi var – aşağı məhlə və yuxarı məhlə. Zamanında hər məhlənin qoçusu olub. Aşağı məhlənin qoçusu Hacı Meşədioğlu, yuxarı məhlənin isə Kəbleyi Hüseyn idi. Bunlar bir-biri ilə qanlı düşmən olublar. Hər düşən fürsətdə dava edirlərmiş. Ancaq ermənilər Bakıya hücum edən zaman bu iki Ceyran pirinə gələrək qoçu əhd edib saziş bağlayıblar ki, düşmənə qarşı bir olaq. Düşməni torpaqlarımızdan çıxarandan sonra isə yenə qaldığımız yerdən davam edərik. Bu sazişdən sonra Ceyran pirinə həm də “Barış məkanı” da deyirlər. Küsülü olanları gətirib barışdırırlar. Bu iki qoçu anlaşmadan sonra Kürdəxanılı Əsədin dəstəsinə qoşularaq düşmənə qarşı vuruşublar.
Həmin bu Ceyran piri uşağı olmayanların, çıxılmaz problemlərin, dərdlərin məkanı kimi bildirilir. Kimin nəsə sıxıntısı olarsa, ilk ünvanı bura olur. Deyilənə görə bu daşdan təmiz ürəklə istənilən hər şey reallaşır. Bir neçə əsrlik yaşı olan bu pirə Azərbaycanın hər yerindən gələnlərin oduğu bildirilir.
