Bu modellərdən biri futbolumuzu dirçəldə bilər

Məlum olduğu kimi, dünən AFFA İcraiyyə Komitəsinin iclası keçirilib. Futbolumuzun başbilənlərinin toplandığı iclas düz dörd saat davam edib və bərbad sonuc. Növbəti mövsümdəm futbol üzrə milli çempionatımızın güclülər dəstəsində cəmi səkkiz komanda mübarizə aparacaq.

Bu qərardan itirəcəklərimiz nə olacaq? Əvvəla, avrokuboklarda bundan sonra ölkəmizi dörd yox, üç komanda təmsil edəcək. Şübhəsiz ki, bu da ölkəmizin futbol reytinqinə təsirsiz ötüşməyəcək.

Hər halda belə idarəçiliklə daha artığını gözləmək sadəlövhlük olardı. Çöküşün olacağı gözlənilən idi. Çünki futbol bir idman növüdür, milyonların sevimli oyunudur. Bu oyunu idarə etmək, yönəltmək üçün yalnız və yalnız onun nə olduğunu bilməlisən, oynamalısan, əzab-əziyyət çəkməlisən. Onda məhz futbolçunun və futbol insanlarının nələr çəkdiklərini anlaya bilərsən.

Durumun nə dərəcədə kritik olduğunu izah etmək üçün kiçik bir misal. Ötən il millimiz Xorvatiyaya səfərdə 6:0 məğlub olur. Xorvat jurnalist ölkəsinin futbol federasiyasının prezidenti, ötənlərin məşhur futbolçusu Davor Şukerə sual verir ki, oyunu necə dəyərləndirirsiniz? Cavab nə dərəcədə rəzil durumda olduğumuzu açıq şəkildə izah edir. Şuker gülümsəyir və:

"Nə siz soruşun, nə mən söyləyim. Danışsam, dostlara ayıb olar axı".

Sizcə bundan daha böyük biabırçılıq ola bilərmi?

Maraqlıdır, dünyanın əksər ölkələrində futbol federasiyalarının rəhbərləri ya keçmiş futbolçular, ya da illərini bu peşəyə həsr etmiş strateqlərdir. Amma bizdə... Demək artıqdır, özünüz hər şeyi bilirsiniz.

Futbolumuz o qədər "inkişaf" edib ki, 18 klublu çempionatı 8 kluba gətirib çatdırmışıq. Peraşki yeyib meydana çıxan milli komanda 97-ci, "Bugatti"də gəzib villada yaşayan oyunçuların təmsil etdiyi milli 138-ci yerdədir. Bundan böyük inkişaf varmı?

Bizdə futbola yatırılan pullar yalnız bir qrup insanı sevindirməyə qadir oldu. O insanları ki, son on ildə villalar, bahalı maşınlar, xaricdə obyektlər, kontorlar, restoranlar qazandılar. O insanlar ki, həmin şeyləri itirməmək üçün kreslolarından iki əllə yapışıblar, getmirlər. Çünki getmək üçün vicdan hissi çox önəmlidir.

İlk baxışdan bütün bunlar pafos kimi səslənə bilər. Söylənilə bilər ki, bəs çıxış yolu nədədir? Ölkə.Az olaraq sizə dünyada futbolun inkişafına dair özünü doğrultmuş bir neçə modeli oxuculara və AFFA rəhbərliyinə təqdim edəcəyik. Hansı ki bu modelləri Azərbaycanda da tətbiq etmək mümkündür.

Təvazökarlıqdan nə qədər uzaq görünsə də, məhz bu təklifləri ölkə mətbuatında indiyədək heç kim etməyib.

 

Futbolun Amerika modeli

Bildiyiniz kimi Amerika dünyanın hər yöndən ən güclü dövləti hesab olunsa da, futbolda "axsayırlar". Çünki bu ölkədə populyarlığına görə futbolu qabaqlayan bir neçə idman növü var. Amma 2000-ci ildən başlayaraq onlar da futbola sərmayə qoymağa başladılar. Necə?

Əvvəlcə universitet komandaları yaradıldı. Bu arada qeyd etmək yerinə düşər ki, bu ölkədə bir çox idman növləri məhz universitetlərdə təşəkkül tapıb, gənclər arasında populyarlıq qazanıb.

2000-ci ildən etibarən dövlət idman komandaları yaradan ali təhsil müəssisələrini vergidən azad etdi və hətta onlara güzəştli dotasiya verdi. Şübhəsiz ki, AFFA və Təhsil Nazirliyinin iş birliyi olarsa, Azərbaycanda da eyni təcrübədən yararlanmaq mümkündür. Təhsil Nazirliyi ilə birgə fəaliyyət göstərilərsə, buna nail olmaq mümkündür. Təhsil müəssisəsi digər ödənişlərdən azad olunur, lazım olacağı halda nazirlikdən müəyyən maddi dəstək alır və həmin vəsait komandaya yönəldilir.

Misal olaraq, İqtisad Universitetinin keçmiş rektorunun "İqtisadçı" voleybol komandasına verdiyi dəstəyi göstərmək olar. Bu komanda yetərincə yaxşı çıxış edirdi, hətta bir sıra legionerləri də vardı. Demək ki, bu praktika Azərbaycanda özünü doğrulda bilər. Yetər ki, istək olsun. Bu, eyni zamanda azarkeşsizlik problemini də həll etmək anlamına gəlir.

 

Türkiyə modeli

Qardaş ölkə Türkiyə hansı modeldən bəhrələnir? 90-cı illərin sonuna qədər Türkiyədə demək olar ki, futbol adlı şey yox idi. "Neftçi" bir zamanlar Türkiyənin ən güclü komandalarına 5-6 top vururdu. Amma indiki vəziyyət müqayisəyəgəlməzdir. Türkiyədə də dövlət bu işə əl qoydu və nəticə göz qarşısındadır. Əvvəlcə bələdiyyələrə sərbəstlik verildi, komanda saxlayan bələdiyyələr vergidən azad olundu. Eyni zamanda bələdiyyə ərazisindən yığılan ev, torpaq və digər vergilərin bir qismi, həmçinin stadion ətrafındakı iaşə, ticarət obyektlərindən gələn gəlirin müəyyən hissəsi komandalara yönəldildi. Şübhəsiz ki, vergidən azad olunmaq qərarı bələdiyyələrin futbola marağını artırdı və hazırda Türkiyədə bələdiyyələrin maliyyələşdirdiyi onlarla komanda var.

 

Asiya-Çin modeli

Futbolun Asiya modeli, bir qədər də dəqiqləşdirsək Çin modeli də yetərincə maraqlıdır və Azərbaycanda tətbiqi mümkün görünür. Bildiyiniz kimi son 3-4 ilə qədər Çində futbol çox zəif idi. Düzdür, ölkənin milli komandası bir neçə dəfə dünya çempionatının final mərhələsinə vəsiqə qazanmışdı. Amma daxili çempionatın güclü olduğunu söyləmək olmazdı. Hökumət qanun qəbul etdi və bütün biznes şirkətlərinə müraciət olundu. Hansı şirkət, yaxud biznesmen komanda saxlamaq istəsə, dövlət onu əlavə dəyər vergisindən azad edir. Əlavə olaraq da dövlət büdcəsinə 18 faizlik vergidən 3 illik güzəştlər olunur. Bu qərar Çində bomba effekti yarandı və indi bu ölkənin futbolunda böyük pullar dövr edir. Dünyanın bir sıra tanınmış futbolçuları Çin çempionatına cəlb edilib. Bu gedişatla yaxın on ildə Çin çempionatı dünyanın güclü liqalarından birinə çevriləcək.

 

Hərbi model

Başqa bir modelə diqqət edək. Bildiyiniz kimi bir sıra ölkələrdə, o cümlədən Rusiyada, Bolqarıstan, Filippin, Hindistan və Gürcüstanda ordu klubları var və onlar dəfələrlə ölkə çempionu olublar. Bu ölkələrdə orduya ayrılan məbləğin bir hissəsi futbola yönəldilir. Düzdür, Azərbaycanda da bir zamanlar Mərkəzi Ordu İdman Klubu (MOİK) adlı komanda güclülər dəstəsində çıxış edirdi. Ancaq hazırda belə bir klubun hansı formada mövcud olduğu heç kimə məlum deyil. Yəqin razılaşarsınız ki, bir sıra klublarımız gənc futbolçularının əsgərliyə getməsini müxtəlif vasitələrə əl ataraq əngəlləməyə çalışırlar. Səbəb çox sadədir. Əgər klub rəhbərliyi bilsə ki, oyunçusu hərbi xidmətdə futbolsuz qalmayacaq, formadan düşməyəcək, heç bir problemsiz onun əsgərliyə getməyinə razı olar. İndiki halda isə, durum dediyimiz kimi deyil. Oyunçu hərbi xidmətə yollanır, il yarım ərzində formadan düşür və klubuna yararsız vəziyyətdə qayıdır.
Məsələnin başqa bir tərəfi də ondan ibarətdir ki, burada həm MOİK futbolçu qıtlığı yaşamaz, həm də gənclərdən ibarət milli komandanın bazasına çevrilə bilər.

 

Gürcüstan modeli

Az öncə haqqında bəhs etdiyimiz Türkiyə modeli Gürcüstana da aiddir. Sadəcə gürcülərdə durum bir qədər fərqlidir. Bu ölkədə futbola pulu bələdiyyə deyil, şəhər meriyası və gənclər və idman nazirliyi yatırır. Yəni, nazirlik meriyayla birgə fəaliyyət göstərir.

 

Alman modeli

Dünyada futbolun ən mükəmməl modeli isə almanlara məxsusdur. Almaniyada olan bütün böyük daxili şirkətlər mütləq bir idman növündə komanda saxlamağa məcburdurlar. Amma bu məcburiyyət daha çox onların öz xeyrinədir. Məsələn, "Bavariya" şirkəti komanda saxlayır, pullar xərcləyir. Dövlət isə birbaşa onun məhsulunu həm daxili, həm xarici bazara çıxarmağa yardım edir. Eyni zamanda, satışını və reklamını təşkil edir. Bu səbəbdən şirkətlər komanda saxlamağa daha maraqlı olurlar.

Həmçinin dövlət bu komandalar üçün öz maliyyəsi hesabına akademiyalar açır. Bu akademiyada yetişən futbolçular isə klubların heyətinə cəlb olunur. Əgər akademiyadan yetişən futbolçunu başqa bir klub istəyərsə, ona pul ödəməlidir. Həmin pul da dövlətə yox, məhz kluba çatır.

Ölkə.Az olaraq Azərbaycan üçün daha məqbul olan futbol modellərini AFFA başbilənlərinin diqqətinə çatdırdıq. Göründüyü kimi bütün modellərdə dövlət mütləq rol oynayır. Onun köməkliyi olmadan heç bir şey etmək mümkün deyil. Azərbaycanda isə dövlət futbola pul ayırır, amma hara xərclənməsiylə maraqlanmır. Bundan istifadə edən bir para işbazlar ayrılan vəsaiti öz mənafeləri üçün xərcləyirlər. Bunun üçün hansısa mexanizmin olması mütləqdir.

Məsələn, Zaqatalanın "Simurq" klubunu dağıtmaqdansa, fəaliyyətini davam etdirmək mümkün idi. Məlumdur ki, bu bölgə qoz-fındıq kimi gəlirli sahələrə malikdir. Bir, yaxud bir neçə iş adamını bu sahəyə yönəldib, vergidən azad etməklə, bir yox, bir neçə klub saxlamaq olardı.

 

İspan-zeytun modeli

Adi bir misal çəkək. İspaniya krallığının dövlət büdcəsinin böyük qismini zeytundan gələn gəlir təşkil edir. Bölgələrdə isə zeytun biznesiylə məşğul olan biznesmenlər müxtəlif komandalar saxlayırlar. Məsələn, "Espanyol", "Saraqosa", hətta "Valensiya" kimi klublara zeytun biznesmenləri böyük dəstək verirlər.

 

Eynisini Azərbaycanda tətbiq etmək mümkün olmazmı?

 

İntiqam VALEHOĞLU
Ölkə.Az