Qlobal güclərin maraq savaşı və Azərbaycanın müasir geosiyasətdəki yeri
2016-cı ilin yayı havaların isti keçməsindən əlavə beynəlxalq siyasətdə də ciddi proseslərin getdiyi bir mövsüm kimi yadda qaldı.
Xüsusilə avqust ayı istər dünya, istərsə də regional siyasət baxımından çox mühüm bir ay oldu. Avqust ayı Türkiyədə çevriliş sonrası baş verən proseslər, Türkiyə-ABŞ münasibətlərinin gərginləşməsi, Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin yaxşılaşması, Qafqaz regionunun geosiyasətdəki əhəmiyyətinin üzə çıxması baxımından yadda qaldı.
Avqust ayında Rusiya və İran prezidentlərinin Bakıya səfəri, Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayevin Türkiyəyə səfəri, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Rusiyaya səfəri, Ankara ilə Vaşinqton və Brüssel arasında münasibətlərin gərginləşməsi geosiyasi proseslərdə yeni səhifə açdı. ABŞ-dan Fəthullah Gülənin ekstradisiyasını tələb edən Türkiyənin rədd cavabı alması hətta NATO yaranandan bu alyansa üzv olan yeganə müsəlman ölkəsinin hərbi blokdan çıxması məsələsini belə gündəmə gətirdi. Ankara ABŞ-a Gülən məsələsində nə qədər ciddi olduğunu ən yüksək səviyyədə çatdırdı. Avqust ayının sonlarında Vaşinqtonla Ankara arasındakı problemlərin həlli məqsədi ilə ABŞ-ın vitse-prezidenti Co Baydenin Türkiyəyə səfəri planlaşdırılır. Artıq dünyanın diqqət mərkəzi Avrasiyanın Yaxın və Orta Şərq regionlarına yönəlib. Suriya və İraqda getdikcə qızışan konflikt, Qərblə Şərqin artan qarşıdurması, hegemoniya uğrunda mübarizə planetimizi növbəti qlobal fəlakətlə üz-üzə qoyub.
Baş verən bu proseslərdə qlobal və regional güclərlə bərabər səviyyədə gesosiyasi oyunların mərkəzində yer alan Azərbaycan bu günlərdə əksər strateqlərin diqqət mərkəzindədir. Avropanın enerji təhlükəsizliyi məsələsində öz qətiyyətli və müstəqil mövqeyini ortaya qoyan Azərbaycan, Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin gərginləşdiyi dövrdə də çox incə düşünülmüş siyasət həyata keçirərək regionda baş verə biləcək yeni və çox ciddi bir konfliktin alovlanmasının qarşısının alınmasında mühüm rol oynadı. Bölgənin əsas enerji və strateji əhəmiyyətli nəqliyyat dəhlizinin üzərində yerləşən Azərbaycanda bütün qlobal güclərin maraqlarının toqquşmasına baxmayaraq düzgün seçilmiş xarici siyasət nəticəsində bu güclərə Qafqaz regionunda toqquşmaq üçün hər hansı bir əsas verilmədi. Maraqları qismən təmin olunmuş böyük dövlətlər incə və ağıllı düşünülmüş Azərbaycan xarici siyasətinin nəticəsində regionun ən stabil ölkəsinin milli və dövlət maraqları ilə barışmalı oldular. İllər öncə müstəqilliyin zəifliyindən, dövlətin yeni və bərkiməmiş olmasından istifadə edərək Azərbaycanla ultimatumlar dili ilə danışan bəzi xarici qüvvələr regionda sülhün, əmin-amanlığın və stabilliyin saxlanmasında Azərbaycanın həlledici rolunu dərk edərək ölkəmizlə bərabərhüquqlu dövlət və layiqli tərəfdaş kimi davranmaq məcburiyyətində qaldılar.
Azərbaycan, Rusiya və İran prezidentlərinin son Bakı görüşü zamanı bağlanmış müqavilələr Moskva ilə Tehranın geosiyasi məkanda mövqelərini daha da möhkəmləndirmək üçün Azərbaycanla yaxşı münasibətlərinin olmasının vacibliyini dərk etməsi və dövlətimizin maraqlarına hörmət etmələri nəticəsində baş tutdu. Yaxın Şərq və Cənubi Qafqaz regionunda hegemoniya uğrunda həmişə mübarizə aparmış Rusiya və İran Azərbaycansız heç bir regional ittifaqın, nəqliyyat dəhlizinin və iqtisadi əlaqələrin yaradılmasının mümkün olmayacağını dərk edərək, Bakıya tam və bərabər hüquqlu tərəfdaşlıq təklifi etdilər. Gürcüstanın Avropaya meyillənməsi, Ermənistanın isə faktiki olaraq Rusiyanın nəzarətində olması regionda yeganə müstəqil dövlət kimi Azərbaycanın rolunu önə çıxarır. Bir tərəfdan Azərbaycana Avropanın Rusiyadan enerji asılılığını aradan qaldırmaq üçün yeganə ümid yeri kimi baxması, digər tərəfdan Türkiyə ilə strateji, qardaşlıq əlaqələri, başqa bir tərəfdan isə Moskva ilə Tehran arasında körpü rolunu oynaması ölkəmizi regiondakı geosiyasətin episentri halına gətirir.
Bu proseslərdən sonra artıq Rusiyanın Kremlə yaxınlıqları ilə bilinən nüfuzlu politoloqları, ekspertləri və siyasi strateqləri "müttəfiq Ermənistanı" arxa plana ataraq Azərbaycanın əhəmiyyətindən, prezident İlham Əliyevin geosiyasi həmlələrindən və Qarabağın Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olmasından danışmağa başladılar. Aprel döyüşləri zamanı geniş auditoriyanın izlədiyi rus politloqları konfliktin dondurulmasının vacibliyindən və status-kvonun saxlanmasından danışırdılarsa, prezidentlərin son Bakı görüşündən sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasının vacibliyindən və ilkin mərhələdə 5 və ya 7 rayonun qeyd-şərtsiz Azərbaycana qaytarılmasından danışmağa başladılar. Yürütdüyü incə siyasətlə Azərbaycan elitası ölkəmizi regionda davam edən və getdikcə qızışan konfliktlərdən sığortalamaqla yanaşı, həm də ölkəmizin müstəqil siyasətindən heç bir vəchlə əl çəkməyəcəyini, qətiyyətlə milli maraqların heç bir siyasi oyuna və ambisiyaya qurban verilməyəcəyini dünyaya bəyan etdi. Azərbaycana hansısa yollarla və metodlarla təzyiq göstərərək öz maraqlarının ziddinə nə isə qəbul etdirmək istəyən qlobal güclər rəsmi Bakı tərəfindən seçilmiş düzgün yol və tutulmuş düzgün mövqeni görüb fakt qarşısında qaldılar. Azərbaycanla onun maraqları çərçivəsində əməkdaşlıqdan başqa yolun olmadığını və təzyiqlərin artacağı təqdirdə regionda hansı neqativ proseslərin gedəcəyini analiz edən böyük güclərin ölkəmizlə əməkdaşlıqdan başqa yolları qalmadı.
Geosiyasi proseslərin Azərbaycanın xeyrinə dəyişdiyini görən ermənilər artıq məğlubiyyətlərinin uzaqda olmadığını anlayaraq isteriya və panika içərisində gah Rusiyanı, gah Qərbi, gah da quldur, bandit və terrorçulardan ibarət olan Sarkisyan hakimiyyətini lənətləməyə başladılar. İrəvanda vəziyyət gərginləşdi. Silahlı daşnaklar aktivləşdilər. Polisə hücumlar edildi, girovlar götürüldü, İrəvanda kütləvi aksiyalar və polislə toqquşmalar başladı. Qeyri-adekvat, kriminal elementlərdən ibarət bandit dəstəsinin idarə etdiyi erməni cəmiyyətinin aradan keçən illər ərzində kütləvi psixoza yoluxduğu ortaya çıxdı. Erməni cəmiyyətinin yaxşı tanıdığı və fikirləri ölkədə rəy formalaşdırmağa qadir olan siyasətçilərin və politoloqların son bir neçə ayda verdikləri sərsəm bəyanatlar, Sarkisyan və nazirlərinin ağıla və məntiqə sığmayan eybəcər idarə metodları bir də onu göstərdi ki, erməni xalqı illərdir məruz qaldığı zərərli təbliğatın nəticəsində əqli tarazlığını və reallığı dərk hissini itirib. Bunun erməni cəmiyyətinə vuracağı zərbə isə Ermənistanın bir dövlət kimi məhvi ola bilər. Daşnak təbliğatının özləri haqda ən yüksək fikir formalaşdırması və ermənilərə dünyanın "ən qədim", "ən böyük", "ən istedadlı", "ən qəhrəman" xalqı olmaları haqda fikir aşılaması erməni cəmiyyətini ruhi xəstə kütləsinə çevirib. Ermənilərin qeyri-adekvat və sərsəm bəyanatları artıq bütün dünyada bu mənşəyi məlum olmayan etnosa qarşı nifrət yaratmaqdadır.
P.S. Azərbaycanın dünya siyasətində artan rolu ölkəmizin problemlərinin həllində mühüm olan amillərdən biridir. Aradan keçən illər ərzində öz potensialı, öz imkanları hesabına qısa müddətdə dövlətçiliyini möhkəmləndirən Azərbaycanın bundan sonra da yürüdəcəyi və həyata keçirəcəyi siyasət çox həssas və incə olmalıdır. Regionumuzdakı siyasi burulğanın ortasına düşüb məhv olmamaq üçün bu burulğanı yaradan qlobal güclər arasında böyük həssaslıq və ehtiyatla manevr etmək lazımdır. Geosiyasətdə Azərbaycanın tərəf-müqabili olan dövlətlərin ölçüsü, gücü və potensialı nəzərə alındığında ölkəmizin üzərinə necə böyük və ağır bir məsuliyyət götürdüyünü dərk etmiş olarıq. Həm hakimiyyət, həm cəmiyyət və xalq olaraq bunu unutmamalı, dövlətçiliyimizin davamı və xalqımızın azadlığı üçün qlobal inkişafdan geri qalmamalı, maariflənməliyik. Hazırda qarşımızda duran ən əsas məsələ budur. Elm və texnologiya əsrində müasir dünyanın öncülləri arasında yer tutmanın yeganə yolu ictimai şüurun və insan təfəkkürünün maariflənməsi yolu ilə inkişafıdır.
Qafqaz Ömərov, Ölkə.Az-ın məsul redaktoru
