Generalissimus Suvorov

Aleksandr Vasilyeviç Suvorov 1730-cu ilin 24 noyabr tarixində dünyaya gəlib. Suvorov Rusiya tarixinin ən istedadlı və tanınmış sərkərdələrindən biridir. O, ən kiçik zabit rütbəsindən generalissimus rütbəsinə qədər ucalan yeganə şəxsiyyətdir.

Bu gün Ölkə.Az oxucularına tarixi şəxsiyyət, dahi sərkərdə Suvorovun həyatını təqdim edir. Əvvəlcədən qeyd edim ki, bu yazıda rus-türk müharibələri ilə kifayət qədər şöhrət əldə etmiş sərkərdənin iştirak etdiyi döyüşlər, əldə etdiyi qələbələrə yer vermədim. Çünki istər türk, istərsə də rus mənbələrində bu savaşlarda iştirak edən əsgərlərin sayı ya qəsdən şişirdilib, ya da qəsdən azaldılıb. Məsələn, qarşıma çıxan bir yazıda, qeyd edim ki, bu yazı kifayət qədər ciddi tarixçinin qələmindən çıxıb, Suvorovun 25 minlik rus əsgəri ilə 100 minlik türk ordusunu darmadağın etdiyi yazılıb.

Bir çox hərbçilər kimi, onun da sərkərdəlik istedadı hər şeyin üstünə kölgə saldı. Aleksandrın insanlığı hərbçi Suvorovun kölgəsində qaldı. Aleksandr Vasilyeviç qeyri-adi şəxsiyyət olub. O, müasirlərini o dərəcədə heyrətləndirmişdi ki, hələ həyatda olduğu dövrdə də haqqında əfsanələr və lətifələr danışılırdı. Müəyyən zaman kəsiyindən sonra lətifəni sərkərdənin yaşadığı real macəradan seçmək də çətinləşmişdi.

Uşaqlığı

Suvorov anadan olanda xəstə və cansız körpə olub. Körpəni qucağına alan atası anlayırdı ki, bu uşaqdan hərbçi çıxmayacaq. Amma bu onu o dərəcədə də məyus etmirdi. Çünki Vasiliy Suvorov İmperiyanın ən tanınmış şəxslərindən biri, Rusiyanın baş hərbi katibi və Böyük Pyotrun yaxın tanışı idi. Çarla katibin münasibəti o qədər yaxın idi ki, Suvorovun xaç atası Pyotr oldu. Suvorov bir az böyüdükdən sonra imperator onu yanına götürdü.

Suvorov siyasi axtarış idarəsində, yəni gizli dəftərxanada işləyəndə oğlu anadan oldu. Bu idarəni günümüzün Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsi saymaq olar.

Vasiliy bütün imperator və imperatriçələrlə yaxından tanış idi. O dövrdə imperatorlar tez-tez bir-birini əvəz edirdi. Dövlət başçıları ilə yaxından tanış olduğu üçün oğlu üçün yaxşı şərait qurmağa geniş imkanları var idi.

Vasiliy malikanəsində böyük kitabxana qurmuşdu. Kitabxanada qədim dövrün bir çox məşhur sərkərdəsinin əsərləri var idi. Bu kitablar Aleksandrın stolüstü kitabına çevrilmişdi.

Suvorov hərbi karyerası üçün Puşkinin ulu babası Abram Hannibala borcludur. Abram Vasilinin yaxın dostu olub. Bir dəfə dostu gilə qonaq gələn Abram kiçik Saşanın oyuncaq əsgərlərlə oynadığını görür. Zarafatla əsgərlərin düzülüşü və taktika barədə bir neçə cümlə deyir. Abram bu zaman anlayır ki, Suvorov yaşına görə belə məsələləri çox yaxşı dərk edir və bu barədə onun atası ilə söhbət etmək qərarına gəlir. Çox güman ki, bu sadəcə bir əfsanədir. Əslində isə, Vasiliy oğlunun çoxsaylı xahişlərini nəzərə alaraq onun hərbi xidmət arzusunu reallığa çevirir.

Döyüş meydanı

Hərbi xidmətin ilk illərində Suvorovun nəinki şöhrətli sərkərdə, hətta sadə hərbi komandir olacağına işarə edən heç bir hadisə baş vermədi. Suvorov atasının köməyi ilə Semyonov leyb-qvardiyasında xidmətə və paralel olaraq da təhsilə başladı. Qvardiya monarxın şəxsi ordusu və mühafizə dəstəsi idi, çox nadir hallarda döyüş meydanına göndərilirdi. Qvardiyada xidmət əsasən mərasim və qarovul funksiyalarından ibarət idi. Amma bununla belə, leyb-qvardiyasında xidmət etmək çox prestijli idi və bir çoxları üçün bu sadəcə arzu idi.

Amma Suvorov əsl savaş ordusu arzulayırdı və bu səbəbdən təhsilini başa vurduqdan sonra ordunun piyada alayına keçirildi. Burada o, ilk hərbi rütbəsini - poruçik rütbəsini qazanır. Bu rütbə müasir leytenant rütbəsinə bərabərdir. Poruçik rütbəsini alanda Suvorovun artıq 24 yaşı var idi və demək olar ki, bu rütbə üçün yaşlı sayılırdı. 25 yaşlı hərbçinin general rütbəsi aldığı dövrdə 24 yaşda poruçik rütbəsinə qovuşmaq uğursuzluq sayılırdı.

Tezliklə yeddi illik müharibə başladı. Bu savaş Rusiya imperiyasının əsas iştirakçılardan biri olduğu ümumi Avropa müharibəsi idi.

Suvorovun atası o dövrdə Hərbi kollegiyada (müasir müdafiə nazirliyi) işləyirdi və Aleksandr müharibəyə, yəni cəbhə bölgəsinə təyinat əldə etdi. Amma burada onu məyusluq gözləyirdi. Suvorovu intendant xidmətinə təhkim etdilər. Suvorov böyük savaşlar və uğurlu qələbələr arzulasa da, onu başqa işə təhkim etdilər. Görünür intendant xidmətinə nəzarət edən ata Suvorov oğlundan əsl hərbçi çıxacağına hələ də inanmırdı.

3 il sonra Suvorov atasını dilə tutaraq cəbhə xəttinə təyinat alır. Burada da barıt qoxusu onun burnuna dəymədi. Suvorov General Fermorun növbətçisi təyin edildi. Bu müddət ərzində suvorov baş mayor rütbəsinə qədər yüksəlmişdi (müasir mayor və ya podpolkovnik).
Bir çox mənbələr qeyd edir ki, Suvorov əfsanəvi Kunesdorf savaşında iştirak edib. Bu savaşda rus-avstriya ordusu Fridrixin Prussiya ordusunu darmadağın edir. Fridrix dövrünün peşəkar hərbçisi sayılırdı. Amma mənbələr yanlış yazır. Suvorov döyüşdə iştirak etməyib. Onun funksiyası Fermora savaşın gedişatı barədə məruzə etməklə məhdudlaşdırılmışdı. Suvorov Berlinin işğalı əməliyyatında iştirak etsə də, döyüşdə iştirak etmək ona qismət olmur.

Suvorov 30 yaşı olanda ilk dəfə döyüş meydanında iştirak edir. Bu belə yaş dövrü üçün çox gec idi. Onun bəzi yaşıdları artıq general idi və böyük savaş təcrübəsinə malik idi. Təəccüblüdür ki, buna baxmayaraq, Suvorov çox parlaq karyera qura bildi.

Gələcəyin generalissimusuna yenə də təsadüf kömək edir. Tver draqun alayının komandiri xəstələnir və Suvorov bu alaya müvəqqəti komandir təyin edilir. Neyqarten ətrafında baş verən ilk döyüşdə alay yüzdən çox əsir tutaraq qələbə qazanır. Suvorov diqqətləri cəlb edir və ona etibar etməyə başlayırlar.

Bu müddətdə Rusiyada hərbi-çevriliş baş tutur. Çevrilişin fəal üzvlərindən biri də Vasiliy Suvorov idi. Taxta yiyələnən 2-ci Yekaterina Vasiliyə təşəkkür etdi və onun oğluna diqqət yetirdi. Peterburqa qayıdan Suvorov polkovnik rütbəsi ilə təltif edildi. Sərkərdə savaş meydanına 6 ildən sonra qayıda bildi.

Suvorov gənclik illərində əsgərlərlə birlikdə döyüşün qızğın yerinə hücuma atılırdı. Hərbi karyerası ərzində o, 10 dəfə yaralanıb. Bir dəfə çayı keçərkən suya düşən Suvorov ölümlə üz-üzə qalır. Amma xoşbəxtlikdən əsgərlər sərkərdənin saçından tutaraq onu sudan çıxara bilirlər.

Suvorovun dəstəsi

Hərbidə ilk günündən ölümünə qədər Suvorov ətrafında məhdud sayda adam saxlayırdı. Bu şəxslər sərkərdəni bütün səfər və yürüşlərində müşayiət edirdilər. Siyahıya kamerdinar, sonradan ona qoşulan iki köməkçisi-ordu serjantı və feldşeri daxil idi. İllər ötdükcə Suvorovun sağlamlığında problemlər ortaya çıxdı. Buna görə də feldşerin komandada olması mütləq idi.

Bundan başqa, komandaya aşpaz da daxil edilmişdi və bu aşpaz Suvorovun riayət etmək məcburiyyətində olduğu pəhriz xörəkləri hazırlayırdı.

Suvorovun dəstəsinin ən koloritli üzvü kamerdiner Proxor Dubasov tarixə Proşka adı ilə daxil olub. Bəzi mənbələrdə Dubasov serjant kimi qeyd edilsə də, çox gümanki o, torpaq sahibi olmayan saray nökərlərindən idi. Dubasov şəxsi keyfiyyətləri səbəbindən mərifətli və nəzakətli kamerdiner vəzifəsi üçün ən sonuncu namizəd sayıla bilərdi. Proşka yaramaz, kobud və içki aludəçisi idi. Amma hansısa səbəbdən Suvorov nəhəng Dubasova bağlanmışdı və Proşka sərkərdəni 40 il-orduda ilk günündən ölümünə qədər müşayiət etdi.

Dubasovun şəxsiyyəti o qədər koloritli idi ki, hətta həyatda olduğu müddətdə də haqqında müxtəlif rəvayətlər dolaşırdı. Məsələn, deyilənlərə görə, Proşka bir əli ilə atı qaldıra bilirmiş. Suvorovun adyutantı Yeqor Fuks Proşkanı heç vaxt ayıq görmədiyini söyləsə də, Suvorovun öz kamerdinerini heç vaxt sərxoş görmədiyini də qeyd edir.

Ölümündən bir müddət əvvəl Suvorov vəsiyyətnamə yazmışdı. Vəsiyyətnaməyə əsasən Proşka və ailəsi azad edilir və onlara 5 min rubl gümüş pul çatırdı. Bu məbləğ o dövr üçün kifayət qədər ciddi pul sayılırdı. Sonradan imperator 1-ci Aleksandr artıq qocalıb əldən düşmüş Proşkaya illik 1200 rubl təqaüd ayırdı.

Qadınlar

Suvorov ordu və hərbi işinə ehtirasla bağlansa da, qadınlara qarşı bir o qədər də laqeyd yanaşırdı. Sərkərdə demək olar ki, qadınlara qarşı heç bir diqqət göstərmirdi. Suvorovun yeniyetmə və gənclik dövrünə aid sevgi macərası barədə heç bir məlumat yoxdur.

Artıq qocalıb əldən düşmüş atası orta yaşlı oğlunu evlənmək üçün dilə tuturdu. Çünki Suvorovlar nəsli davam etməli idi. Suvorov atasının təkidi ilə Varvara Prozorovskaya ilə tanış olur. Bu vaxt sərkərdənin yaşı 40-dan çox olsa da, arvadı ondan iki dəfə balaca idi.

Suvorov nəinki arvadını səfərə özü ilə aparır, hətta zabitlərinə də bunu qadağan edirdi. Çünki sərkərdənin fikrinə görə qadına orduda yer yoxdur. Təəccüblü deyil ki, əri illərlə səfərdə olan qadın kənarda münasibət qurmağa başladı.

5 il sonra ailə dağılmağa başlayır. Suvorov arvadının ona xəyanət etdiyini öyrənir və boşanmaq barədə qərara gəlir. Amma o dövrdə boşanmaq çox çətin idi. Hətta Suvorova çox yaxşı münasibət bəsləyən imperatriçə ilə olan əlaqələri də ona kömək etmədi. Nəticədə sərkərdə arvadı ilə barışır. Amma bir neçə il sonra vəziyyət təkrar olur. Bu zaman Suvorov boşanmağa çalışmadı, sadəcə arvadından ayrılaraq başqa yerdə yaşamağa başlayır.

Bu nikahdan Suvorovun çox sevdiyi qızı və ayrıldıqdan bir neçə ay sonra oğlu dünyaya gəlir. Suvorov uzun illər oğlunu qəbul etmir və uşağın atasının başqa kişi olduğunu düşünürdü. 10 il sonra imperatriçə Yekatrinanın təsiri ilə oğlunun həyatına müdaxilə etməyə başlayır.

Qəribəliyi

Suvorov çox qəribə və eksentrik adam idi. Hətta sarayda onun davranışları da müzakirə olunur, özünü qəribə aparanları Suvorova bənzədirdilər. Suvorov məşhur olmadığı dövrdə lağ obyektinə çevrilmişdi və ona gülürdülər. Amma sərkərdə dalbadal qələbələr qazananda bir çoxları özünü ona oxşatmağa başladı.

Bir dəfə Mitav yaxınlığında yerli elita sərkərdənin qəbuluna düşmək üçün növbəyə durur. Şıq geyimli xanımlar və bəylər Dubasovdan qəbulun nə vaxt başlayacağını soruşurdular. Nəhayət Suvorov çadırdan çıxır və qəbulun başlayacağını elan edir. Sərkərdə çölə sadəcə alt paltarında çıxdığı üçün kütlənin heyrətinə səbəb olur. Bu cür qəribəliklər Suvorova xas idi.

Suvorov özünün bədən quruluşu, boy-buxunu və üz cizgilərini bəyənmədiyi üçün güzgü gəzdirməzdi. Onun yaşadığı bütün evlərdə güzgüləri döşəkağı ilə örtürdülər. Hətta imperatriçə də onu sarayında qonaq qismində qəbul edəndə bütün güzgüləri örtməyi tapşırırdı. Bu da mümkün olmayanda Suvorov ya üzünü əks istiqamətə çevirərək güzgünün yanından qaçır, ya da güzgü olan otağa girmirdi.

Suvorov portretləri də xoşlamırdı. Yekatrina dövründə portret sənətinin inkişaf etdiyi bir dövrdə sərkərdə cəmi bir neçə dəfə portretinin çəkilməyinə icazə vermişdi.

Suvorovun gecə və gündüz qrafiki digər insanlardan fərqli idi. Gecə saat ikidə yuxudan oyanır, soyuq su ilə yuyunur və çay içirdi. Çay içdikdən sonra Suvorov mahnı oxuyur, səhər saat 8-də nahar edir və yatırdı. Əgər Suvorov kimisə nahar yeməyinə çağırırdısa, bunu səhər saat 09:00 radələrinə təyin edirdi.

Suvorovun qəribəliklərindən biri də yaşıl ot üstündə sürüşməyi idi. Səfər və hərbi yürüş vaxtı sərkərdə otun üstünə tullanaraq sürüşə və arxası üstə uzanaraq bir neçə dəqiqə ayaqlarını havaya qaldıra bilərdi.

Suvorov İmperiya tarixində generalissimus rütbəsini döyüş meydanında qazanan yeganə hərbçi olmaqdan başqa, siyasi intriqalar nəticəsində bu rütbədən məhrum olmayan tək insandır. Sərkərdədən sonra Rusiya imperiyasında generalissimus rütbəsinə heç kəs layiq görülmədi. İmperator Pavel tərəfindən Suvorovun heykəli ucaldıldı. Bu heykəl ucaldılanda Suvorov hələ həyatda olduğu üçün nadir hadisə idi. Suvorovun dəfni isə dövlət miqyasında keçirilən ilk dəfn mərasimi idi.

Hikmət
Ölkə.Az