Abituriyentlərin “son ümid yeri” və gələcəyə açılan qapı...

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 20 aprel tarixli Fərmanı ilə Təhsil Nazirliyi yanında Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması bu sahədə inqilabi dəyişikliyin başlanğıcı oldu. Ölkə rəhbərliyi tərəfindən atılan bu addım ilk peşə-ixtisas təhsilini əmək bazarının tələblərinə fasiləsiz uyğunlaşdırmaq məqsədi ilə əlçatan, səriştələrin inkişafı və karyera yönlü davamlı peşə təhsili və təliminin həyata keçirilməsini təşkil etməyə yönəlmişdi. Bildiyiniz kimi bu fərmana qədər peşə məktəblərinin maddi texniki bazası zəif idi. Təhsil Nazirliyi yanında Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin maddi-texniki bazasının inkişafı istiqamətində ciddi tədbirlər görülməsini vacib addım kimi həyata keçirməli idi. Bu istiqamətdə atılan uğurlu adddım ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrində peşə hazırlığının səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə 2016-2017- ci tədris ili üzrə ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinə şagird qəbulu “ASAN peşə” layihəsi çərçivəsində həyata keçirildi.

 

Bu layihə çərçivəsində Dövlət vəsaiti hesabına 2016-2017-ci tədris ili üzrə Bakı şəhərindəki 26 dövlət ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisəsinə 3580, Gəncə şəhərindəki 6 dövlət ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisəsinə 600 şagird qəbulu nəzərdə tutulsa da, müraciətlərin çoxluğuna görə ilk-peşə təhsil müəssisələrinə qəbul olunan - birinci yerləşdirmədə 3245, ikinci əlavə yerləşdirmədə isə 1042 nəfəri, bütövlükdə isə 4287 gənci qəbul oldu.

 

Tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov Ölkə.Az-a bildirib ki, bu peşə təhsilinin tarixində ən şəffaf qəbulu kimi tarixə keçdi. Peşə məktəblərinə bu şəffaf və çoxsaylı qəbul ilk dəfə olaraq 2016-2017-ci tədris ilində həyata keçrildi ki, bu da əvvəlki illərlə müqayisədə ciddi rəqəm hesab olunur.

 

“Ötən tədris ilində cəmi 123 ixtisas üzrə şagird qəbulu planlaşdırıldığı halda, 2016-2017-ci tədris ilində əmək bazarının dəyişən tələbatını nəzərə alaraq, 154 ixtisas üzrə şagird qəbulunun həyata keçirilməsi bu sahədə təhsil alanların maraqlarının artmasına səbəb olub. Bu il ilk dəfə büdcə hesabına daha çox qeyri-neft sektorunun inkişafına təkan verəcək və yeni əlavə dəyər yaradan ixtisaslar üzrə şagird qəbulu planı nəzərdə tutulub. “ASAN peşə” layihəsi vətəndaşların rahatlığının təmin olunması, Təhsil Nazirliyi–“ASAN xidmət” əməkdaşlığının səmərəliliyinin artırılması və ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinə şagirdlərin qəbulu prosesində subyektiv amillərin aradan qaldırılması məqsədlərinə xidmət etdi. Bundan da həm şagirdlər, həmdə ki, valideyinlər razılıq etdilər. Bu sahədə atılmalı olan mühüm addımlardan biri də hesab edirəm ki, yaxın zamanlarda peşə məktəblərinin müasir tələblərə uyğun qurulması üçün yeni dərsliklər, metodiki vəsaitlər hazırlanmalıdır. Artıq bu gün texnologiyanın inkişafı elə səviyyədədir ki, peşəni daha çox kitabdan oxumaqla deyil, gözlə görməklə - praktika sayəsində öyrənirlər”.

 

K.Əsədov deyir ki, yeni texnologiyaları özündə əks etdirən dərs vəsaitlərinin hazırlanması istiqamətində işlər aparılmalıdır:

“İnkişaf etmiş ölkələrdə peşə sistemində daha çox bu cür tədris texnologiyalarından istifadə olunur. Bu gün peşə məktəblərinin həm avadanlıqları, həm də dərs vəsaitləri kifayət qədər köhnəlib. Məktəblərdə 1980-ci illərin materialları əsasında dərslər keçirilir. Təəsüflər olsun ki, bu ilə qədər gənclərin bu təhsilə marağı aşağı səviyyədə idi. Hələ də peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinə sənəd verənlərin sayı ali təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanlarında iştirak etmək üçün ərizə verənlərin sayından dəfələrlə azdır. Gənclərimiz unudurlar ki, peşə seçimi insan həyatının mühüm qərarlarından biridir və bu qərarın verilməsində gələcək həyatın bütünlüklə dəyişməsi ehtimalı nəzərə alınmalıdır. Ölkəmizdə uzun illər formalaşmış stereotiplər gənclərin peşə seçimində müasir dövrün tələblərindən daha çox, ənənəviliyi nəzərə almasını göstərir. Bu səbəbdəndir ki, əmək bazarının tələb - təklif balansını tənzimləmək mümkün olmur”.

 

K.Əsədov hesab edir ki, dünya təcrübəsindən istifadə etməklə bu sahədə daha ciddi nəticələrə nail olmaz mümkündür:

“Bir sıra ölkələrin, o cümlədən keçmiş SSRİ məkanında Qazaxıstanın təcrübəsi kifayət qədər məşhurdur. Müəssisə məhz əmək bazarının tələblərinə uyğun kadr hazırlığını həyata keçirir və bu tələb sifariş səviyyəsinə qədər yüksəlir. Özü üçün kadr hazırlığını bu sahədə təcrübəsi olan müəssisəyə həvalə edən hansısa biznes müəssisəsi qısa müddət ərzində öz əməkdaşlarını işə cəlb edir. Bunun nəticəsidir ki, əmək bazarında peşə təhsillilər ali təhsillərlə rəqabətdə nəinki uduzmur, bəlkə hətta onları üstələyirlər. Ümidimiz onadır ki, gələcəkdə ölkəmizdə də inkişaf məhz bu istiqamətdə gedəcək. O zaman peşə təhsil müəssisəsi zəif oxuyan şagirdlərin və ya ali məktəbə qəbul imtahanlarından keçid balını toplaya bilməyən abituriyentlərin “son ümid yeri” olmaqdan çıxaraq gələcək işin potensial təminatçısına çevriləcək”.

Digər bir ölkənin təcrübəsinə baxsaq, daha fərqli bir mənzərəni görərik. Çində tətbiq olunmuş yeniliklər sayəsində peşə təhsili müəssisələri təkmilləşib və inkişaf edib. Çində peşə təhsili orta təhsilin aşağı və yuxarı pillələrində, eləcə də ali təhsil pilləsində həyata keçirilir. Orta təhsilin aşağı pilləsində təşkil olunan peşə təhsilinin məqsədi müvafiq peşə biliklərinə və bacarıqlarına yiyələnmiş işçilər, fəhlələr hazırlamaqdır.

 

K.Əsədov deyir ki, bu pillədə həyata keçirilən peşə təhsili 9 illik icbari təhsilin bir hissəsini təşkil edir:

“Orta təhsilin yuxarı pilləsində təşkil olunan peşə təhsilinin məqsədi isə əməli bacarıqlara yiyələnmiş ikinci dərəcəli işçi qüvvəsi hazırlamaqdır. Orta təhsilin yuxarı pilləsində təşkil olunan peşə təhsili 2 ildən 4 ilə qədər davam edən proqramlara əsaslanır. Bu növ peşə təhsili ixtisaslaşmış orta məktəblərdə, bacarıqlı işçi məktəblərində və peşə təmayüllü orta məktəblərdə həyata keçirilir. İxtisaslaşmış orta məktəblərdə 3 və ya 4 illik proqramlar, bacarıqlı işçi məktəblərində isə 3 illik proqramlar əsasında ikinci dərəcəli işçilər hazırlanır. 3 illik peşə təmayüllü orta məktəblərdə istehsalat, xidmət, texnologiya və idarəetmə sahəsi üzrə ikinci dərəcəli mütəxəssislər yetişdirilir. Peşə təmayüllü və ixtisaslaşmış orta məktəbləri başa vuranlar öz təhsillərini ali peşə məktəblərində davam etdirə bilərlər. Ali peşə məktəblərinin məqsədi texniki və idarəetmə sahəsində yüksəkixtisaslı kadrlar hazırlamaqdır”.

 

Ekspöertin fikrincə, bu təcrübəni də ölkəmizdə tətbiq edə bilərik:

 

“Bu sahənin populyarlaşmasında işə götürüənlərin rolu daha da böyükdür. Məsələn Norveçdə dövlət hər hansı bir quruma tender əsasında sifariş verirsə, öz şərtlərində qeyd edir ki, işçilərin 7-15%-ə qədəri yeni peşə təhsilini bitirmiş şəxslərdən ibarət olmalıdır. Şərtə əməl etmirsənsə, bu layihədə iştirak edə bilməzsən. Cənubi Koreyada isə hər bir müəssisə əldə etdiyi gəlirin çox cüzi bir faizini Peşə Təhsili fonduna yönəldir. Bu kimi stimullaşdırma mexanizmi olandan sonra isə ixtisaslı işçilərə tələbat yaranır, tələbat olandan sonra öz növbəsində bazarın formalaşmasına şərait yaranır və özəl sektor da bu işdə maraqlı olur. Hal-hazırda ölkəmizdə ali təhsil müəssisələrinin sayı 51-ə, tələbələrin sayı isə 160 minə çatıb. Bu o demək deyil ki, 160 min tələbənin hamısı ali təhsillərini bitirdikdən sonra işlə təmin olunacaqlar. Amma onların böyük əksəriyyəti peşə məktəblərində təhsillərini davam etdirsəydi, məktəbi bitirəndən sonra hanısa bir peşə üzrə mütəxəsis kimi işlə təmin olunardı. Yaxşı olardı ki, növbəti illərdə ali məktəblərə plan yerləri azaldılsın, və ya həm peşə, həm kollec həmdəki, ali təhsil müəssisələrində keçrilən ixtisaslar ali məktəblərdə ləğv olunsun və gənclər bundan sonra peşə məktəblərinə yönəlsinlər”.