Xocalı uşaqlarının son rəsmləri
İyirmi beşinci qış daha keçdi o qanlı gecədən, amma siz böyümədiniz ki…
Bəyaz qar üstündə donmuş al rəngli təbəssümləriniz tarixin yaddaşında “Xocalı uşaqlarının son rəsmləri” kimi qaldı. Ana bətnindəki uşaqların, oturmağı, iməkləməyi hələ bacarmayan, özü öz ağzına bir udum su, bir tikə çörək qoymağa hələ qadir olmayan Xocalı körpələrinin o gecəki soyqırımına nə ad vermək olar - alın yazısı? Belə alın yazısımı olur?
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə ermənilər və onlara havadarlıq edən 366-cı motoatıcı diviziyanın hərbi qüvvələri Xocalı adında bir şəhəri yer üzündən silib əhalisini öz qanlarında boğdular. Cəmi 8 ay 14 günlük olan körpə Salatının da atalı-analı həyatı bitdi… Və Xocalıda daha bir ailənin xoşbəxtliyi darmadağın oldu. Salatının başına gələnləri siz də oxuyun:
Salatının atası Əhmədov Yelmar Naib oğlu Xocalı aeroportunun mühafizə xidmətində çalışıb. Onu tanıyanların dediyinə görə, Yelmar çox vətənpərvər, qoçaq, qeyrətli oğul olub. O qanlı fevral gecəsində Xocalı aeroportunun müdafiəsi zamanı erməni qaniçənləri Yelmarı da qətlə yetirib.
O gecə Xocalıya basqın edən silahlı erməni quldurlarının əlinə keçməmək üçün bir dəstə qız-gəlin, o cümlədən Salatının anası Müşkünaz da yatmış körpəsini beşiyindən götürüb ayaqyalın-başıaçıq meşəyə qaçır. Qız-gəlindən və uşaqlardan ibarət 30-40 nəfər Xocalı sakini meşənin dərinliyinə çəkilib təhlükənin sovuşmasını gözləyir. Elə bu vaxt anasının sinəsinə sıxdığı Salatın aclıqdanmı, soyuqdanmı ağlamağa başlayır. Ana nə qədər çalışsa da, uşağı sakitləşdirə bilmir. Düşməndən canını qurtarmağa çalışanlar vahimədən təlaşa düşür: “Ermənilər uşağın səsini eşitsə, yerimizi tapıb bizi əsir götürəcək”.
Çarəsiz ana odla-suyun arasında qalır. Erməni təcavüzündən xilas olmağa can atan qız-gəlinin düşmən əlinə keçməməsi üçün Müşkünaz kirimək bilməyən Salatının ağzını əli ilə qapayır. Nəfəsi kəsilən körpə susur. Bir an sonra nə etdiyini dərk edəndə dəli olmaq həddinə çatan Müşkünaz, öz əllərilə boğduğu balasının cansız bədənini başından açdığı yaylığı ilə kürəyinə sarıyır. Qarlı-buzlu meşə cığırları ilə irəliləyib erməni təcavüzündən qurtulmağa çalışırkən, Müşkünazın ayaqlarını don vursa da, taqəti kəsilsə də, kürəyindəki “yükü” qurda-quşa yem olmasın deyə atmır. O gecə erməni qətliamından canını qurtarmaq üçün qarlı fevral gecəsinə sığınanların əksəriyyəti şaxtadan donaraq elə qarın üstündəcə can verir. Yarıdan çoxu məhv olmuş dəstədən sağ qalanlar Qarqar çayı yaxınlığında ermənilər tərəfindən əsir götürülür. Arasında Müşkünazın da olduğu əsirləri üç gündən sonra bizimkilər düşmən cəsədləri ilə dəyişir.
Uşağı yuyub dəfn etmək üçün Ağdam məscidində ananın kürəyindən bağlamanı açıb yerə qoyurlar. Lakin bağlamanı açanda gözlənilmədən Salatın nəfəs almağa başlayır. Hamı Allahın bu möcüzəsinə məəttəl qalır. Ölmüş zənn edilən körpə düz üç gün anasının kürəyindəki nazik baş yaylığının arasında, qarlı çöllərdə soyuqdan donmadan, yedizdirilmədən, bələyi dəyişdirilmədən, səsi, səmiri çıxmadan möcüzəli şəkildə sağ qalıb!
O gecə səhəri açılmayanların və ya ata-anası şəhid olan minlərlə Salatınların ah-nalələri, lənətləri tarixin yaddaşında erməni qəsbkarlarının ünvanına Xocalı qanı ilə yazıldı. Tanrı Müşkünazın övlad qatili olmağına qıymadı. Müşkünazın o gecə nələr çəkdiyini bir Allah bildi, bir də özü…
Jurnalist Salatın Əsgərovanı ermənilər Laçın rayonu ərazisində qətlə yetirdikdən sonra, Xocalı aeroportunun əməkdaşı Yelmar sağlığında yaxından tanıdığı, “bacı” dediyi şəhid jurnalistin xatirəsinə ehtiram olaraq, sonbeşiyinin-üçüncü qız övladının adını Salatın yazdırmışdı.
Xocalı faciəsindən bir-iki gün əvvəl vəziyyət kəskinləşdiyi üçün Yelmar iki azyaşlı qızını- Vüsalə ilə Əfsanəni Ağdama qohumlarıgilə göndərmişdi. Salatını isə südəmər olduğuna görə anasından ayırmağa qıymamışdı.
Şəhid Yelmar Əhmədovun sonbeşiyini- Xocalı faciəsinin ağrılarını gözündə, ürəyində gəzdirən qızı Salatını görmək üçün, onun çalışdığı Bakıdakı 39 nömrəli orta məktəbə getdim. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Qazax filialının məzunu Salatın onu balası kimi himayə edən Tahirə müəllimə ilə eyni məktəbdə çalışır. Salatını soruşdum, dedilər yoldadır. O gələnə qədər Tahirə xanımın söhbətini lentə aldım:
- O qanlı gecədən sağ çıxan Xocalı ailələrindən biri də Salatının anası və ana nənəsigildir. Onlar Bakıda yerləşəndən sonra təsadüfən anamgil ilə qapıbir qonşu oldular. O vaxtdan Salatın sanki bizim ailənin bir üzvünə çevrildi, biz onu öz balamızdan seçmədik.
Salatının nənəsi, Allah ona rəhmət eləsin, əsl el ağbirçəyi idi, hər şeydə qızına dəstək olurdu. Müşkünaz da atasız qalan üç qız uşağını böyüdənə kimi nələrə qatlaşdı... Bilirsiniz, o qanlı gecədən Salatının atası tərəfdən heç kəs sağ çıxmadı... Çoxunun heç öldüsü-qaldısı da bilinmədi. İndi nə məzarları var, nə də ki…
Tahirə xanım kövrəlsə də, özünü ələ alıb söhbətinə davam edir:
- Ona görə də Müşkünaz öz ata-anasına, bacılarına sığındı. Özününkülərin, daha çox da bacısı Lətafətin köməyilə üç qızını böyütdü... İndi ilkini köçürüb, iki qızı da yanındadır…
Mən hansı məktəbdə çalışmışamsa, Salatını da özümlə aparmışam. Əvvəllər 47 nömrəli məktəbdə işləyirdim. Orada ilk məktəb zəngini də, son buraxılış zəngini də Salatın çalıb. Həmişə gücüm yetdiyi qədər Salatına məhəbbət göstərməyə cəhd edirəm. Çünki Salatına doğmalıq lazımdır. Özümün dörd övladım- üç qızım, bir oğlumla bərabər Salatını da öz övladım hesab edirəm.
Söhbətimizin bu yerində Salatın gəldi. Bu da o gecənin şəhidlərindən biri Yelmar Əhmədovun sonbeşik qızının- həm də Xocalı faciəsinin ən körpə şahidinin- Salatının acı həyat hekayəsi:
- Mən 1991-ci il iyun ayının 12-də Xocalıda dünyaya göz açmışam. Xocalı faciəsi barədə bildiklərim, eşitdiklərim bunlardır: Mən onda südəmər bir körpə olmuşam. O gecə başıma gələnləri çox sonralar, yəni, səkkizinci sinifdə bildim. Aşağı siniflərdə oxuyanda məktəbimizdə keçirilən tədbirlərdə həmişə anam da iştirak edirdi. Onun çıxışlarında Xocalı körpəsi Salatının başına gələnləri eşitmişdim. Ancaq ağlıma da gəlməzdi ki, anamın haqqında danışdığı o qız mən özüməm. İlk dəfə biləndə ki, o Salatın mənəm, çox sarsıntı keçirdim. Bir müddət anamdan qaçaq düşdüm, gedib xalamgildə qaldım. Heç cür anama haqq qazandıra bilmirdim ki, axı o, mənə niyə qəsd edib? İllər ötdükcə çox acıları dərk etdim və anama haqq qazandırdım.
Bu bir möcüzədir ki, Allah da qıymayıb anamın bala qatili olmağına. Üç gün bağlı yaylığın arasında cansız qalan bədənimə yenidən ruhumu qaytarıb. O gecə mən südümü əmib beşiyimdə mışıl-mışıl uyuyarkən, erməni qaniçənləri evlərə soxulmağa başlamışdı. Anam əynimdə bir dəst nazik köynəklə məni qoynunda gizlədib meşəyə üz tutmuşdu. Niyə məhz meşəyə? Çünki, anam eşitmişdi ki, dünyanın ən qəddar və ən yırtıcı heyvanı olan yalquzaq da körpəyə toxunmur. Əksinə onu bəsləyib saxlayır. Ancaq erməni vəhşiləri əsrlər boyu türk çocuğunun qanına yerikləyib… Meşənin dərinliklərində anam bir dəstə Xocalı qız-gəlini ilə rastlaşmışdı. Onlar da erməni əlinə keçməmək üçün meşəyə üz tutmuşdular. Gecə güman ki, acdığımdan, bəlkə də üşüdüyümdən ağlamağa başlayanda anam səsimi kəsmək üçün əlləri ilə ağzımı qapayıb. Anam otuz-qırx nəfər qız-gəlinin erməni qaniçənlərinin əlinə keçməməsi üçün mənim canıma qıymağa məcbur olub. O gecə neçə-neçə Xocalı körpəsini erməni qaniçənləri süngüyə keçirmişdilər…
Məni kürəyində daşıyan anamın ayaqlarının hər ikisini o gecə don vurmuşdu, bir müddət sonra onun ayaq barmaqlarını kəsdilər. Anam Əhmədova Müşkünaz İsa qızı ayaqlarına görə həmişəlik əlil olub. Tibb bacısı işləyən Lətafət xalam anama kömək etdiyinə görə çox gec, yəni bu yaxınlarda ailə həyatı qurub. Mənim nənəm Şuşa, babam isə Laçın rayonundandır. Hər iki yurdum 25 ildir ki, erməni tapdağındadır.
Mən Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun tarix- coğrafiya fakültəsini bitirmişəm. Ən böyük arzum müəllim işləmək, şagirdlərimə Xocalı, Qarabağ həqiqətlərini çatdırmaqdır. Məndən böyük iki bacım da müəllim işləyirlər.
Hərdən səsim çatdıqca haray çəkmək, yer kürəsinin bütün insanlarına itirilmiş körpəliyimin üsyanını çatdırmaq istəyirəm:
Ey dünya anaları! Ey dünya ataları! Mən 8 ay 14 günlük olanda atamı ermənilər öldürüb. Mən 25 il əvvələ qayıtmaq, atalı böyümək istəsəm də bu, mümkün deyil. Mən qızları öz atalarının yanında görəndə kövrəlirəm.
Biz üç bacı da hamı kimi dünyaya bir dəfə gəlmişik, amma bu dünyada heç vaxt atamızla yanaşı dayana bilməyəcəyik. Atam heç vaxt bizə baxıb gülümsəməyəcək. O heç vaxt başımızı tumarlamayacaq, bizi gəzməyə aparmayacaq, ad günlərimizdə hədiyyə almayacaq. Atam heç vaxt… heç vaxt…heç vaxt bizə heç nə etməyəcək. Çünki, atamızı erməni qatilləri öldürüb.
Bilirsiniz, mən heç vaxt qartopu oynamamışam. Çünki 1992-ci ilin 26 fevral gecəsində Allahın yağdırdığı o ağappaq qara ermənilər mənim atamın al qanını töküb…
Göydən yağan süd rəngli qar mənə o gecə anamın verə bilmədiyi südü xatırladır.
Süd rəngli qar yerə toxunan kimi, gözlərimin qabağındaca al rəngli qan ləkələrinə boyanır. Yaşıdlarımdan ağ qarı təkcə mən belə rəngdə görürəm… Mənim bu dünyada qarım heç vaxt bəyaz olmayacaq… Ey dünyanın sülhsevər insanları, Xocalı həqiqətini tanıyın! Mən haqq-ədalətə çox güvənirəm. Məni, atamı, qəbri olmayan- Qarqar çayının sel sularında qərq olan ata nənəmi, babamı, əmilərimi, bibilərimi, əmim uşaqlarını Allah yaratmayıbmı?! Biz Xocalı əhalisi, Xocalı körpələri bu sivilizasiyanın sakinləri deyilikmi?
Ey dünya anaları! Qız-gəlini, uşaqları ermənilərin süngüyə keçirməməsi üçün səkkiz ay on dörd günlük balasını öz əlləri ilə boğmağa məcbur olan anamın əbədi iztirablarını duyursunuzmu?
Dünyadakı başqa yaşıdlarımız kimi biz də ata çörəyi ilə, ata məhəbbəti ilə böyümək istərdik! Ancaq, erməni qatillərinin qəddarlığı üzündən biz bacılara bu xoşbəxtlik qismət olmadı.
Ey insanları doğrayan, öldürən qatillər! Qoy valideynlərini qətlə yetirdiyiniz mənim kimi şəhid balalarının lənəti hər zaman yaxanızdan asılsın!
Müəllifdən: Salatının həyəcandan və qəzəbdən əsdiyini görüb söhbəti yarımçıq kəsirəm. O, qəhərləndiyi üçün üzrxahlıq edib otaqdan çıxır.
Tahirə xanım yarımçıq qalan söhbətini tamamlayır:
- Salatınlar bizə Xocalı əmanətidir… Biz hər addımda onlara hiss etdirməliyik ki, siz tək deyilsiniz. Bir neçə gündən sonra Xocalı qətliamının 25-ci ildönümüdür. Tarixən xalqımıza qarşı məkrli düşmənin törətdiyi ağlasığmaz vəhşiliklərdən, məkrli oyunlardan şagirdlərimizi mütəmadi olaraq məlumatlandırırıq, onlara ayıq-sayıq olmağı tövsiyə edirik. Torpaqsızlıq dərdini torpağı əlindən gedən millətlər daha yaxşı dərk edə bilər. İnsanın öz torpağına ayağı möhkəm yapışanda, o daha ürəkli olur. Mənim fikrimcə, bu işğal günlərini, qətliam günlərini təkcə ildönümlərində xatırlamamalıyıq. Qanla yazılmış tariximiz ilin bütün günlərində yaddaşımızda təkrarlanmalıdır. Biz gənc nəsillə çalışırıq. Bir müəllim kimi çiynimizə düşən vəzifə odur ki, şagirdlərimizə tarixi həqiqətləri olduğu kimi çatdıraq. Anım tədbirləri həsr etdiyimiz faciələrimizin tarixçəsini xüsusən, iyirmi yaşdan kiçik olan yeni nəslə bu gün öyrətməsək, sabah bizi daha nələrin gözlədiyini təsəvvür etmək çətin olmaz. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət etsin. Kaş, onların tökülən qanları hədər getməmiş olsun!
P.S. Beynəlxalq aləmdə Xocalı faciəsini tanımayanlar, qoy Xocalı ilə bağlı kadrlardakı qırmızı gödəkçəli donmuş qızcığazın 26 fevral gecəsində ağ qar üstündə əbədiləşmiş son rəsmindəki təbəssümünə baxsınlar.
Ellada Umudlu
Hərbi jurnalist, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "Kitabşünaslıq və kitabxanaçılıq kafedrası"nın müəllimi
Ölkə.Az
