Səddam Hüseyn

Səddam 1937-ci ilin 28 aprel tarixində Tikrit vilayətinin əl-Əvcə kəndində dünyaya gəlib. Onun atası Hüseyn Məcid kasıb kəndli olub. O, Səddam anadan olmadan dünyasını dəyişib. Səddamı əmisi əl-İbrahim əl-Həsən tərbiyə edib. Yerli adətə görə, Əl-Həsən ölmüş qardaşının dul arvadı ilə evlənir.

Səddamın uşaqlıq illəri ehtiyac içində keçib. Hələ uşaq yaşlarından o, zəhmətin nə olduğunu bilirdi. Ünsiyyətcil və insanlarla asanlıqla əlaqə qurmağı bacardığı üçün onun həm yaşıdları, həm də özündən yaşça böyüklər arasında çoxlu tanışı var idi.

Atasının kiçik qardaşı Həsən əl-Məcid qardaşı oğluna Səddam adını vermişdi. Səddam zərbə vuran, məğlub edən mənasını verir.
1947-ci ildə Səddam məktəbdə oxumaq üçün Tikritə qaçır. Səddamın dayısının evində qəfil peyda olmasına təəccüblənsələr də, onu xoş qarşıladılar. Dayı məsələsində uşağın bəxti gətirmişdi. Xeyrullah Tulfah Səddamın qohumları arasında ən nüfuzlusu və savadlısı sayılırdı. Səddam ilk milliyyətçilik və xarici hömkranlığa nifrət dərslərini məhz dayısından alıb.

Hüseyn Tikritdə 6 illik ibtidai məktəbi və natamam orta məktəbin 1-ci sinfini bitirdi. 1954-cü ildə Səddam Bağdada köçür, onun dayısı artıq iki il idi ki, bu şəhərdə yaşayırdı.

Səddam əl-Karx məktəbində təhsilə davam edir. Bu məktəbdə o, milliyətçilik və panarabizmlə daha yaxından tanış olur. Məktəbdə bu dövrdə bəəsçilərin nüfuzu böyük idi. Bəəs Ərəb sosial dirçəliş partiyasının qısaldılmış adıdır. Bu partiya fəal milliyyətçilik propoqandası aparır, sosial reformlar həyata keçirmək barədə vədlər verirdi. Bu vədlər isə partiyanın gənclər arasında, əsasən orta təbəqə və kiçik burjuaziya təbəqəsi arasında populyarlıq qazanmasına səbəb olmuşdu. Ərəb siyasətində dəyişikliyə səbəb olan Süveyş böhranı 1957-ci ildə 20 yaşlı Səddam Bəəsın İraq şöbəsinə qoşulması ilə nəticələnir. Səddam özünü gizli partiya fəaliyyətinə həsr edir.

1958-ci ilin 14 iyulunda baş verən inqilab müasir İraq tarixinin dönüş nöqtəsi oldu. İnqilabın qələbəsi “Azad zabitlər” məxfi hərbi təşkilatın səyləri nəticəsində təmin edildi. Bu təşkilatın rəhbəri Abdel Kərim Qasım və Milli birlik cəbhəsində birləşən vacib siyasi partiyalar inqilaba öz töhfələrini verdilər.

Səddam partiya sıralarına daxil olduqdan sonra rəhbərliyin diqqətini cəlb edir. 1958-ci ilin dekabr ayında Tikritdə Qasımın tərəfdarlarından biri, əyalət administrasiyasının yüksəkçinli məmuru qətlə yetirildi.

Rəsmi bioqrafiyaya əsasən, bu cinayətdə Səddam və dayısı şübhəli bilinərək həbs edildi. Amma ona qarşı heç bir fakt və sübut yox idi. Bilinən təkcə bu idi ki, Hüseyn fəal bəəsçi idi. Digər bir versiyaya əsasən isə, dayı rəqiblərindən birini aradan götürməyi bacısıoğluna tapşırır. Səddam da özünü dayısı qarşısında borclu saydığı üçün bu şəxsi qətlə yetirir.

Birinci, rəsmi versiyaya əsasən, 1958-ci ilin sonlarında Səddam qohumları ilə birlikdə Tikritin “əs-Saray” həbsxanasına düşür.
1959-cu ilin payız aylarında müxalif gənclərin hökumətə təzyiqi qəflətən artdı və bəəsçilərin təqibi məsələsində hakimiyyət orqanları güzəştə getmək məcburiyyətində qaldılar. Səddamın işi tribunaldan hərbi məhkəməyə göndərildi. 6 aylıq həbsdən sonra hakim bütün ittihamları ləğv edərək Səddama bəraət verdi.

Həbsdən çıxan Səddam doğma əl-Avca kəndinə qayıtsa da, burada uzun müddət qala bilmir. Onu Bağdada çağırdılar. Bəəs Abdel Kərim Qasıma qarşı sui-qəsd hazırlayırdı. Səddam partiya rəhbərliyi tərəfindən bu planı həyata keçirəcək xüsusi qrupun tərkibinə əlavə edildi.
1959-cu ilin 6 oktyabr tarixində Səddam və dörd yoldaşı Qasıma qarşı sui-qəsd həyata keçirdilər. Amma baş nazir yüngül yara ilə canını qurtardı. Geri çəkilərkən Səddam sol ayağından yaralandı. Atəşi polis əməkdaşı açmışdı. Amma Səddam hadisə yerindən qaçıb gizlənə bildi.

Səddamın dayısı və qardaşları yerli Bəəs təşkilatının köməyi ilə onu partiyanın əsas mərkəzi yerləşən Dəməşqə yollayır. Suriyada 4 ay qalan Səddam Bəəs partiyasının bir çox üzvü ilə münasibət qurur. 1960-cı ilin 21 fevral tarixində Səddam Misirin paytaxtı Qahirəyə yola düşür. Burada onun həyatının yeni dövrü başlayır.

Səddam Qahirə universitetinin hüquq fakultəsinə daxil olur. Burada iki il təhsil alır. Boş vaxtlarını iraqlı tələbə, əsasən, şahmat oynamaqla keçirirdi. Bu oyunda Səddam kifayət qədər ustalaşa bilir.

Qahirədə Səddam döyüşçü-terrorçudan partiya funksionerinə çevrilir. Burada o, Bəəs partiyasının Misir komitəsinin üzvü seçilir. Bəəsin bu komitəsi Suriya və İraqdan sonra ən böyük mərkəz sayılırdı.

1963-cü ilin 8 fevral tarixində Bəəs və yaratdığı “Sosialist bloku” Bağdadda hakimiyəti ələ keçirir. “Sosialist blok”a İraqın bir neçə gənclər təşkilatı daxil idi. Ertəsi gün Qasımı güllələdilər. Hakimiyyətdə 9 ay qalan bəəsçilər qəddarlıqları və amansızlıqları ilə kommunistləri kölgədə qoydular. Onlar kommunistlər və onların tərəfdarlarına qarşı “ova” çıxdılar. Cəmiyyətin bütün təbəqələrindən on minlərlə insan əsir düşərgələrinə salındı.

Hərbi çevrilişin ilk günlərində Səddam Bağdada qayıdır. Burada o, kifayət qədər şərəfli və yüksək vəzifəyə - mərkəzi kəndli bürosuna üzv təyin edilir. Amma partiyanı idarə edən elit təbəqəyə çatmaq üçün ona çox vaxt lazım idi.

Səddam kommunist hərəkatını incəliklərinə qədər öyrənir, partiyanın struktur məsələsinə xüsusi diqqət yetirir, partiya və dövlət aparatı üzərində nəzarət qurmaq üçün Stalin üsullarına baş vurur.

Hüseyn fenomeni onun zabit korpusuna güclü təsiri yox, partiya aparatına nəzarəti hesabına yaranır. Onun gücü təşkilatçılıq bacarığında idi. Bu bacarıq Səddama ciddi partiya strukturu yaratmağa, icraçıları, bacarıqlı üzvləri və sadiq insanları seçmək və təyin etməyə, təhlükəli rəqiblərinə qarşı hiyləgər plan tərtib edərək onları kənarlaşdırmağa, qəbilə, tayfa, regional və ailə əlaqələrindən ağılla istifadə etməyə imkan verirdi.

Partiyanın fəal üzvü kimi Səddam bütün bəəs toplantılarında iştirak edirdi. Bu isə ona regional qurultaylarda önəmli fiqura çevrilməyə imkan verdi. Səddam bu qurultayda milli forumun nümayəndəsi seçilir.

Bəəsin VI ümum ərəb qurultayı Hüseynin siyasi karyerasında mühüm yer tutur. Partiya forumunda onun fəaliyyəti nəzərə çarpmaya bilməzdi. Bundan başqa Səddam partiyanın banisi və baş katibi Mişel Əflaka güclü təsir edə bilmişdi. Partiya rəhbəri ideal lider rolu üçün lazım olan və özündə çatışmayan xüsusiyyətləri Səddamda gördü. Əflakın rayət etdiyi prinsip və qaydalara uyan Hüseyn də hər şeydən əvvəl fəaliyyət və hərəkət adamı idi.

Qurultaydan bir neçə həftə sonra Səddamın dedikləri baş verdi. Noyabr ayında general Arefin başçılıq etdiyi hərbi çevriliş oldu.
Bəəsçilər hakimiyyətdən devrildikdən sonra Bəəsin müxtəlif fraksiya və qrupları arasında kəskin mübarizə başlayır. Bu zaman Səddam faktiki olaraq yeni partiyanın qurulması üçün fəaliyyətə keçir. Çətin şərtlər altında bəəsçilər Hüseynin rəhbərliyi altında güclərini birləşdirdilər və Bağdadda iki dəfə hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhd etdilər. Amma onların səyi uğurla nəticələnmədi. Səddam həbs edildi və təkadamlıq kameraya salındı. 1966-cı ilin iyul ayında Səddam digər partiya funksionerləri ilə birlikdə həbsdən qaçır.

Hüseyn yenidən işə başladı. O, dərnək və firqələrin yenidən qurulması və bərpasına başladı. Bu qurumlar partiyanın ümumi strukturu sayılırdı. 1966-cı ilin sentyabr ayında tam məxfi şəkildə partiyanın fövqəladə regional qurultayı keçirilir. Əl-Bəkr partiyanın katibi, Hüseyn isə onun müavini təyin edilir. Səddam Bəəsin həm Bağdad, həm də kəndli və qadın təşkilatlarından məsul idi. Eyni zamanda, partiyanın xüsusi aparatının, yəni əl-Cihaz əl-Xasın qurulması ona tapşırılır. Bu təşkilat barədə ilk vaxtlar ancaq partiyanın məhdud sayda funksioneri məlumatlı idi. Təşkilat “Cihaz hanin” kod adı altında fəaliyyət göstərirdi. “Cihaz hanin” təkcə Səddamın və partiyanın yox, həm də ölkənin həyatında önəmli rol oynamalı idi. “Hanin” Səddamın “övladı”, onun ixtirası idi. Hüseyn hələ 1964-cü ildə, yəni partiyanın regional rəhbərliyinin üzvü seçildiyi vaxtda bu barədə düşünürdü. Bu məxfi aparata ancaq sadiq kadrlar daxil idi və onların fəaliyyəti kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat işlərindən ibarət idi.

1968-ci ilin 17 iyul tarixində Ərəb Sosialist Dirçəliş Partiyası (ƏSDP) zabitlərin dəstəyi ilə Arefi hakimiyyətdən salaraq uğurlu çevriliş edir. 30 iyul tarixində bəəsçilər müttəfiqləri nasirçiləri ikinci çevrilişlə kənarlaşdırdılar. Ölkədə hakimiyyət İnqilab Komandanlığı Şurasına keçdi. Bu Şuranın rəhbəri Əl-Bəkr idi. O, həm də ƏSDP-nin baş katibi idi. Əl-Bəkr ölkə prezidenti və ali baş komandan oldu. Partiya baş katibinin müavini Səddam Hüseyn daxili təhlükəsizlik məsələlərinə cavabdeh oldu və İnqilab Komandanlığı Şurası sədrinin də müavini təyin edildi.

Səddam növbəti planını reallaşdıra bilir. O, ƏSDP-nin əsas iki siyasi rəqibi sayılan İraq Kommunist Partiyası və Kürdüstan Demokratik Partiyası arasında ixtilaf salaraq hər iki partiyanı dağıdır. ƏSDP-nin köhnə qvardiyasının yüksək ranqlı rəhbərlərini, siyasi və hərbi elitanı sıradan çıxarmaq ikinci bəəs rejiminin adi təcrübəsi sayılırdı. Müntəzəm olaraq “Cihaz Hanin” qurumunu genişləndirən və təkmilləşdirən Səddam bu qurumdan təkcə ƏSDP üçün təhlükə sayılan istənilən qrup və fərdi məhv etmək üçün yox, həm də partiya daxilində çoxsaylı fraksiya və qruplaşmaları məhv etmək üçün istifadə edirdi. Partiyada, orduda və dövlət aparatında ancaq Səddamla yaxın olan və ona sadiq olan şəxslərə vəzifə verilirdi.

Bəəsçilər lap əvvəldən faktiki olaraq təkpartiyalı sistemə keçmək kursunu həyata keçirirdilər. Bu zaman onlar orduya və genişlənən dövlət təhlükəsizlik sisteminə arxayın idilər. Partiyanın hakimiyyəti monopoliyaya çevirmə siyasəti partiyanın yüksək ranqlı hərbçi funksionerlərinin (əl-Bəkrin tərəfdarları) vətəndaş funksionerləri (Səddam Hüseyn tərəfdarları) ilə əvəz edilməsi ilə güclənir. Hakimiyyət yavaş-yavaş Əl-Bəkrdən Səddama keçməyə başlayır. Hüseyn generaldan 25 yaş cavan idi. 1977-ci ildə əyalətlərin partiya təşkilatları, məxfi xidmət, ordu komandanlığı və nazirlər Səddama tabe idilər. Səddamın planı güclü iqtisadiyyat, güclü ordu və güclü rəhbərlik idi. Bu planları həyata keçirmək üçün əhalinin həyat səviyyəsini yüksəltmək lazım idi. O, iqtisadi və siyasi reformalar barədə düşünməyə başlayır.

İraq neftindən əldə edilən gəlirin artması ona təkan verir. Amerikalı tədqiqatçı A.Ternerin yazdığına görə, 1972-ci ildə İraqda neft gəlirləri milliləşdirildi və 1973-cü ildən sonra ölkə büdcəsinə daxil olan gəlirdə xeyli artım olur. Bu gəlir ölkənin inkişafına xərclənirdi. İlk olaraq, pulsuz təhsil sistemi qurulur. Qadınlar iqtisadi hüquqlardan istifadə etməyə başlayırlar.

Sosial rifahın yüksəldilməsi və mərkəzləşmiş iqtisadi planlama təşkilatları qurulur. İri torpaq mülkiyyəti ləğv edilir və torpaq kəndlilərə paylanır. Bu sahələrdə uğurlu dövlət aksiyalarının sayı kifayət qədər çox idi.

Əhalinin həyat səviyyəsi nəzərə çarpacaq dərədə yüksəlir. Səddam qəddar və güclü partiya insanı obrazını xalq lideri imicinə çevirmək qərarına gəlir.

Bəəsçiləşdirməyə qarşı istənilən müqavimət həbs, işgəncə bir çox hallarda narazıların yoxa çıxması ilə müşayiət olunurdu. Eyni zamanda partiya üzvlərinə qarşı da sərt cəza tədbirləri nəzərdə tutulmuşdu.

Etnik azlıqların, ilk növbədə kürdlərin bəəsçiləşdirilməsi siyasəti onların məcburən ərəbləşdirilməsi siyasəti demək idi. İraqın Türkiyə ilə yüzlərlə kilometr sərhədi boyunca ordu tərəfindən 15 kilometrlik təhlükəsizlik zolağı yaradıldı. Bu barədə Səddam Hüseynin rəhbəri olduğu Şimal məsələləri üzrə ali komitənin qərarı var idi. Bu zonadan deportasiya edilən kürd ailələri hərbi yük maşınları vasitəsilə ölkənin cənub-qərb rayonlarındakı səhralara köçürülürdü. Kürd ailələr burada böyük çadır düşərgələrində və ya ərəb kəndlərində yerləşdirilirdi.
İnqilab Komandanlığı Şurası kommunistlərə kütləvi təşkilatlarda fəaliyyət göstərməyi qadağan etmişdi. Çünki kommunistlər hələ də müxtəlif nüfuza malik idilər. 1978-ci ilin may ayında orduda kommunist partiyası özəyi qurmaqda ittiham edilən 31 nəfər kommunist edam edilir.

Səddam kommunistləri xarici agent, İraq vətəninin satqınları elan edirdi. Bu dövrdən başlayaraq İraq təkpartiyalı sistemi olan ölkəyə çevrilir.

Daxili düşmənləri və partiyadakı rəqibləri ilə haqq-hesabı çürüdən Səddam başa düşdü ki, artıq “ata”nın yerini “oğul”a verməyinin vaxtı çatıb. 1979-cu ilin 17 iyul tarixində “ata-rəhbər” Əl-Bəkr bütün postlardan məhrum edilərək ev həbsinə məhkum edilir. Rəsmi versiyaya əsasən, Əl-Bəkr xəstələndiyi üçün istefaya çıxır. Səddam Hüseyn ölkənin prezidenti olur.

Hakimiyyətin ən yüksək postuna oturan Səddam təmizləmə kampaniyasına başlayır. O, şəxsi partiyasının hakim təbəqəsində potensial rəqib və tənqidçiləri aradan götürür. Milli kampaniya çərçivəsində 500-ə yaxın yüksək ranqlı bəəsçi edam edilir, represiyaya məruz qalır və ya ailəsi ilə birlikdə səssiz-səmirsiz “yoxa çıxır”.

Qeyd etmək lazımdır ki, belə vəziyyətlərdə Səddamın vicdanı sızıldamırdı. Səddam bu fikri tez-tez səsləndirməyi xoşlayırdı: “Palma ağacının aşağı budaqlarını kəsmək lazımdır ki, ağac daha yaxşı boy atsın”. Səddam düşünürdü ki, o, təkcə İraqın yox, həm də ərəb dünyasının tarixində görkəmli rol oynamaq onun ilahi borcudur.

1979-cu ildə baş verən İran inqilabı iraqlı şiələri ruhlandırdı. “Əd-Dava” dini-siyasi təşkilat bəəs rejiminə müxalif olan əsas qüvvəyə çevrildi. Bu partiya üzvlərinin böyük miqyas alan terror aksiyalarına cavab olaraq Səddam Hüseyn 1980-ci ilin mart ayında 35 min şiəni İrana sürgün etmək barədə qərar qəbul edir.

“Əd-Dava” qadağan edildi. Bu təşkilata üzv olanlar barədə ölüm hökmü çıxarıldı. 1980-ci ilin aprel ayında xarizmatik ayətulla Məhəmməd Bakir əs-Sədrin edam edilməsi İraqda şiə hərəkatına ağır zərbə vurdu. Əs-Sədr İraqın Xomeynisi ola biləcək yeganə lider idi. Şiəliyin 8 ən ali avtoritetləri arasında yeganə ərəb o idi.

Prezident olan Səddam tez-tez İraqın ərəb və üçüncü dünyadakı missiyası barədə danışırdı. Qoşulmama Hərəkatında aşkar və tanınmış liderlər müşahidə edilməsə də, İraq propaqanda maşını Səddamı bu hərəkatın rəhbəri kimi “gözə soxmaqda” davam edirdi. Havanada qoşulmayan dövlətlərin konfrası 1979-cu ildə keçirilir və Səddam inkişafda olan dövlətlərə neftin qiymətinin artımından əldə edilən məbləğə bərabər uzunmüddətli faizsiz kreditlər verməyi vəd edir. Bu isə auditoriyanın alqışları ilə müşayiət edilir.

Səddam o qədər şöhrətpərəst idi ki, BMT-dən nizamnaməsini dəyişərək Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvlərinin sayını 6-ya qədər artırmaq və onun tərkibinə üçüncü dünya ölkəsini əlavə etməyi tələb edir. Səddam əmin idi ki, digər dövlətlərə nisbətən bu yer İraqın haqqı idi və bu yer avtomatik olaraq onu böyük dövlətlərlə eyni cərgəyə qoyacaq.

1979-cu ilin fevral ayında İranda baş tutan İslam inqilabı İraqın hakim dairələrində ciddi narahatçılığa səbəb olur. Qonşu dövlətdə xalq inqilabı və sonradan iki dövlət arasında baş verən müharibə təbii ki, təkcə İraqın şöhrətpərəst regional iddialarını yox, həm də bəəsçi rejimin mövcudluğunu təhlükə altına qoyurdu. Dərin tarixi, milli, dini, ideoloji və strateji-siyasi ayrılıqlar və qarşıdurmalar, qarşılıqlı ərazi iddiaları iki dövləti bölməyə davam edirdi. Amma münasibətlərin pisləşməsində sonuncu rolu iki liderin-ayətulla Ruhulla Xomeyni və Səddam Hüseynin bir-birinə olan nifrəti və rəqabəti oynadı.

Bağdadın “sahibi” üçün 1980-ci ilin sentyabrında irimiqyaslı hərbi aksiya digər səbəblərdən başqa şəxsi hegemon cəhdlər və İraqın aparıcı regional dövlət kimi təsdiqi də var idi. Bundan başqa, Səddam bu aksiya ilə özünün ərəb millətinin cəngavəri, ərəblərin qılıncı rolunu təsdiqləyirdi. Səddam fundamental İslam rejimini devirmək istəyirdi. Amma bəlkə də onun ən böyük məqsədi neft yataqları ilə zəngin Xuzistan əyalətini işğal etmək və Şətt-əl-Ərəb su yolunda tam nəzarəti ələ keçirmək idi. Xuzistan əyalətini bəəsçilər “Ərəbistan” adlandırırdılar.

Amma müharibə başladıqdan iki həftə sonra məlum oldu ki, onun planı fiaskoya uğrayır. Artıq 5 oktyabr tarixində İraq köhnə mövqelərinə qayıtmağa hazır olduğunu bəyan etdi. Səddam bu təklifi bir neçə dəfə səsləndirsə də, İran tərəfindən müsbət cavab əldə edə bilmir. Çünki müharibəni başa çatdırmaq üçün İranın əsas şərti Səddamı hərbi cinayətkar kimi məhkəmə qarşısına çıxarmaq idi. Xomeyni Səddamı iblisin oğlu adlandırmışdı. Həm də ƏSDP hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmalı idi.

İran-İraq müharibəsi XX əsrdə ən uzunmüddətli regional müharibə sayılır. Bu savaş nəticəsində 1 milyona yaxın insan həlak oldu, elə o qədər də yaralandı. Hər iki tərəfdən bir milyona yaxın insan qaçqın düşdü. Bu savaş maddi və maliyyə mənbələrinin israfına, sənaye müəssisələrinin dağılmasına səbəb oldu. Bu savaş nə Tehrana, nə də Bağdada heç bir divident qazandırmadı.

İraq öz mövqeyini möhkəmləndirə bilmədi, Körfəzdə liderlik məsələsini öz xeyrinə həll edə bilmədi. Amma bununla belə, müharibə təkcə Fərat və Dəclə sahillərində yox, həm də bütün ərəb dünyasında Səddamın nüfuzunu artırdı.

Müharibədən sonra Səddam şəxsiyyətinə pərəstiş davam edirdi. İranla müharibə illərində Hüseyn və onun yaxın ətrafını tez-tez məsciddə cümə namazında görürdülər. Küçələrdə liderin əlində müqəddəs Quran kitabı olan plakatları peyda olurdu. Bəzi plakatlarda isə Səddam məsciddə namaz qılarkən səcdədə təsvir edilirdi. Səddamın dindar və zəvvar obrazını yaradırdılar. Dini televiziya və radio verilişlərinin efir vaxtı kifayət qədər artırılırdı. Müharibə illərinin çətinliyinə baxmayaraq yeni məscidlərin tikintisi artırdı.

İranla müharibədən sonra Səddam ordunu müasir silahlarla silahlandırmaq və hərbi sənayeni inkişaf etdirmək qərarına gəlir. Müharibədən sonrakı iki il müddətində Səddam Ərəb Şərqində ən nəhəng hərbi maşını yarada bildi. Uzun müharibədən keçən milyonluq İraq ordusu digər ərəb dövlətləri ilə müqayisədə ən yaxşı təchiz edilən ordu idi və dünyanın ən böyük ordularından birinə çevrilmişdi. Bu isə Qərbi narahat etməyə bilməzdi.

Amma Səddam Qərblə korlanan münasibətləri öz lehinə istifadə etməyə başlayır. 1990-cı ilin may ayında Bağdadda ərəb liderləri ilə görüş keçirilir. Görüşdə Səddam toplantı iştirakçılarını Qərbin aqressiyasına qarşı vahid cəbhə yaratmağa səsləyir. Təbii ki, bu layihənin əsas koordinatoru Səddam Hüseyn olmalı idi.

Amma Bağdadın rəhbərlik etdiyi vahid cəbhə yaratmaq əvəzinə, digər ərəb dövlətləri Səddamın liderlik iddiasına qarşı çıxmağa başladılar. Birinci olaraq Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkə qarşı çıxır. Bağdada qarşı Qahirə-Ər-Riyad-Dəməşq ittifaqı yaranır. Hüseynin çətin dövrü başlayır. Səddamın maliyyə vəziyyəti də ağır idi. İranla müharibə başa çatdıqdan sonra İraqın xarici borcu xeyli artmışdı. Bəzi mənbələrə görə bu borc 60-80 milyard dollar arasında dəyişirdi. Bununla belə, maliyyə probleminin həlli “əl altında” idi. Neftlə zəngin kiçik Küveyt əmirliyi Səddama 18 milyard dollar borc verir.

Bağdadın Küveyt iddiası bununla nəticələndi: Küveyt sistemli və düşünülmüş formada İraqı ziyana saldı. Küveyt neft qiymətlərini aşağı salaraq Bağdadda maliyyə böhranının yaranmasına səbəb oldu. Küveyt İraqın on milyardlarla dollar borcunu ləğv etməkdən imtina edir. Küveyt panərəbizm prinsipini pozur. Bu prinsipə əsasən hər bir ərəb, ərəb millətinin sərvətindən istifadə etməli idi.

Küveytin ilhaqı (anneksiya) Qərbdə böyük narahatçılığa səbəb olur. Qərb əmirliyin işğalı ilə barışa bilməzdi. Bu Qərbin maraqlarına böyük zərbə idi. ABŞ Körfəz rayonuna hərbi kontingent çıxarır və BMT mexanizmindən istifadə edərək böyük koalisiya qurur. Bu koalisiyaya Qərb dövlətləri ilə yanaşı ərəb dövlətləri də daxil idi. İraqa sərt ultimatim göndərilir. 1991-ci ilin 15 yanvar tarixinə qədər ordular İraqdan çıxmalı idi. Əks halda müharibə başlayacaqdı. Səddam məsələnin sülh yolu ilə həllindən imtina edir və müharibə variantını seçir. Ona qarşı ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi böyük koalisiya vuruşacaqdı. Bu qərar Səddamın ikinci strateji səhvi idi. Bu müharibənin nəticələri hamıya məlumdur. Körfəzdə baş verənləri sıralayıb, oxucunun vaxtını almaq istəmirəm.

Körfəz savaşında Amerika aviasiyası hava məkanın tam hakim olaraq İraqın həm hərbi, həm də iqtisadi obyektlərinə dağıdıcı zərbələr endirdi. Bu İraq ordusunun həm hərbi qüdrətini, həm də mənəvi-psixoloji vəziyyətini dağıtdı. Beləcə Küveytin azad edilməsi ilə başlayan əməliyyat İraqın məğlubiyyəti ilə nəticələndi. 1991-ci ilin 28 fevral tarixində İraq BMT-nin Küveytə dair 12 qətnaməsini yerinə yetirməyə razılaşdı və hərbi əməliyyatlar başa çatdı.

6 həftə davam edən “Səhrada tufan” əməliyyatı nəticəsində İraqın itkiləri bu günə qədər də gizlədilir və dərc edilməyib. Amma müəyyən hesablamalara görə, bu itkilər nəinki 8 illik İranla müharibə nəticəsində dəyən ziyan və itkilərlə müqayisə edilir, hətta bir çox parametrlərdə bu itkiləri üstələyir.

İraqın BMT ilə sonuncu razılaşmasını yerli iraq mətbuatı “iraqlıların iblis Amerika üzərində qələbəsi” kimi dəyərləndirdi. Bağdadda Səddamın təslim olması və istənilən məğlubiyyəti şişirdilirdi. Amma bu dəfə Bağdad diktatorunun özündən razı olmağa əsası var idi. Səddamın nüfuzu müsəlman və ərəb dünyasında artdı. Səddam Hüseyn 1998-ci ildə İraq əleyhinə qurulmuş vahid koalisiyanı poza bildi. ABŞ öz bayrağı altında çoxlu ölkə birləşdirə bilmədi. Hətta NATO-nun bütün üzvləri də Amerikanı dəstəkləmədi. Şimali Atlantika alyansına üzv olmağa can atan ölkələr hərbi əməliyyatlarda iştirak etdilər.

Fars körfəzi ölkələri bu savaşı sükutla qarşıladılar. Onların Səddamdan zəhlələri getsə də, Amerikanın hərbi mövcudluğunu arzulamırdılar.
Bununla belə, Səddam Hüseynin böhran diplomatiyası işə düşdü. Diktatordan fiziki cəhətdən qurtulmaq mümkün deyildi. Onun hərəkətlərini izləmək imkanı yox idi. Səddam heç vaxt bir yerdə gecələmir, tez-tez maşınını və kostyumunu dəyişirdi. Bir çox hallarda isə Harun ər-Rəşid kimi bədəvi paltarı geyinərək Bağdad izdihamı arasında əriyirdi.

Bir ərəb diplomatının dediyi ki, amerikalılar bir çox insanı öldürə bilərlər, çoxlu binanı dağıda bilərlər, amma Səddamı ələ keçirə bilməzlər. Bütün bu qurbanlar və dağıntılar isə Səddam üçün yaxşı fürsət idi.

İqtisadi sanksiyalar və ingilis-amerikan bombardmanı ölkənin infrastrukturunu məhv etdi. İşsizlik, inflyasiya, əhalinin müflisləşməsi fonunda cinayətkarlıq qəflətən artdı. Kənd təsərrüfatı böhran içində idi. İraqa səfər edən Kanadanın millət vəkili yazırdı: “Təbii ki, prezident Səddam Hüseyn xalqına qarşı aparılan sərt repressiya məsələsində, kürdlərə qarşı kimyəvi silahdan istifadə etmə məsələsində, vətəndaş və siyasi hüquqların tapdalanması məsələsində günahkardır. Amma tətbiq edilən sanksiyalar Səddam və onun yaxın çevrəsinə heç bir mənfi təsir etmir”.

2006-cı ilin 5 noyabr tarixində İraqın ali cinayət tribunalı Səddamı 148 şiənin ölümündə günahkar bilərək edam hökmü ilə cəzalandırdı. Səddam hökmə əsasən asılmalı idi. Bu epizod üzrə mühakimə edilən Səddamın ögey qardaşı Bərzan İbrahim ət-Tikriti, keçmiş ali hakim Avvad Həmid əl-Bəndər və keçmiş vitse-prezident Taxa Yasin Ramadan da edam edilir. Paralel olaraq kürdlərə qarşı keçirilən soyqırım da araşdırılır. Amma mövcud olan ölüm hökmü səbəbindən sona qədər çatdırılmayıb.

2006-cı ilin 26 dekabr tarixində İraqın apelyasiya məhkəməsi ölüm hökmünü saxlayır və onu 30 sutka ərzində icra etməyi əmr edir. 29 dekabr tarixində isə məhkəmə edam hökmünü dərc edir. Bu günlər ərzində Səddamın qurbanlarının yüzlərlə qohumu hakimiyyətdən onları cəllad təyin etməyi tələb edir. Şiə əhali isə Səddamın meydanda edam edilməsini və bunun televiziya vasitəsilə yayımlanmasını tələb edirdi. Hökumət kompromis qərar qəbul edir. Səddam nümayəndə heyətinin gözü qarşısında edam edilir və tam olaraq lentə alınır.

30 dekabr tarixində Səddamı edam etdilər. İraq lideri müqəddəs Qurban bayramı başlamadan bir neçə dəqiqə əvvəl, səhər saatlarında edam edildi. Vaxtı elə seçmişdilər ki, formal olaraq edam şiə təqvimi ilə bayramla üst-üstə düşməsin. Amma sünni təqviminə əsasən bayram başlamışdı...