ABŞ və Rusiya dünyanı necə bölüşdürür?
Siyasi analitik Tahir Cəfərli
SSRİ-nin Avropa tərəfindən dağıdılmasını İngiltərənin “dəmir ledisi” hesab olunan Marqaret Tetçerin adıyla bağlayırlar. Bu həqiqətən belədir. Bütün bunlar ABŞ üçün o qədər gözlənilməz oldu ki, Birləşmiş Ştatların bütün geosiyasi planları pozuldu. Ancaq SSRİ-nin dağılmasında Avropa və müstəqillik əldə etmiş xalqlar qazanclı idi. ABŞ isə sənaye böhranına gedirdi. Buna baxmayaraq ABŞ-n əlində qeyri-adi geosiyasi mexanizm vardı. Bu dünya ölkələrinə maliyyə təzyiqini həyata keçirən Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Dünya Bankı (DB) idi.
Ötən əsrin 60-cı illərdə Fransa da bu təzyiqi öz üzərində hiss edirdi və bu ölkənin xilaskarı sayılaprezident De Qoll bununla razılaşmaq istəmirdi. Buna görə də ABŞ dollarlarını ora göndərib, qızıl təminatını tələb edirdi. Onu ABŞ elə vəziyyətə saldı ki, prezident De Qol hakimiyyətdən getdi. O, vəzifədən uzaqlaşdırdıqdan sonra, bu banklar dolları dünyəvi pul elan etdilər və onun qızılla dəyişdirməyin qarşısını aldılar. Bu andan dünyanın bütün valyuta haq-hesabı ABŞ banklarının əlinə keçdi.
Bu məqamda sual yaranır ki, bəs bütün bu hadisələrin indiki dövrlə nə əlaqəsi var? Əslində, dünyada gedən bütün proseslərin arxasında bu iki bankın qurduğu siyasət durur.
Rus siyasətçiləri Boris Yeltsinin hakimiyyətdən getməsinin səbəblərini də, onun bu maliyyə qurumlarına qoşulması və Rusiyanı onlardan tam asılı vəziyyətə salması ilə əlaqələndirirlər. Nə Çeçen müharibəsi, nə də Rusiyanın orada uduzması buna səbəb ola bilməzdi. Çünki müharibə etməklə Rusiya generalları öz hərbi sənaye komplekslərinin (HSK) dağılmasının qarşısını alırdılar və dağıdılmış köhnə texnikanı bu müharibənin adına yazmaqla varlanırdılar.
Boris Yeltsinin buna görə getdiyini düşünmək gülüncdür. Bəs Boris Yeltsin nə etmişdi ki, Rusiyanın xüsusi xidmət orqanları onu vəzifədən uzaqlaşdırıb, yerinə Vladimir Putini gətirdilər?
Bu sual uzun müddət gizli qalırdı. Bunun mahiyyətini tanınmış rus siyasətçisi və tarixçisi, Milli Xilas Cəbhəsini yaradan Nikolay Starikov açdı. Onun yaratdığı Milli Xilas Cəbhəsi SSRİ və Rusiya tarixinin düzgün öyrədilməsivə tarixi saxtalaşdıranlara qarşı yönəlib. İndiki dövrdə Rusiya-ABŞ münasibətlərinə obyektiv faktlarla qiymət verən yeganə şəxsiyyətdir.
O, yazır: “Boris Yeltsinin ən böyük səhvi rus pulu ilə bağlı Dünya Bankı ilə bağladığı sazişdir”. Rusiyanın öz pulunu kəsən maşını olsa da, həmin sazişə görə Dünya Bankının icazəsi olmadan, onun qoyduğu kvotadan çıxmaq olmaz. Yəni, Rusiya rəhbərliyi maliyyə çatışmazlığı olarsa, Dünya Bankının icazəsi olmadan pul kəsə bilməz. İndiyə qədər bu saziş qüvvədədir. Odur ki, bu və ya digər Rusiya regionlarında pul qıtlığı ilə üzləşən Rusiya pul kəsmək üçün bu banka kəsdirdiyi pulun məbləğində dollar verməlidir.
Əfsuslar olsun ki, Boris Yeltsinin etdiyini MDB-nin bəzi iqtidarları da etməklə ölkələrini “banan respublikasına” çevirdilər. Nəticədə isə xalqlarının qazandığı nə vardısa, hakimiyyətdə qalmaq üçün bu banklarla göndərilir. Yəni, Rusiya kimi bəzi ölkələrin də Dünya Bankı ilə oxşar sazişi var. Bu sazişə görə Rusiya rəhbərliyi Mərkəzi Banka rəhbər təyin edə bilər, ancaq təyin etdiyi rəhbəri işdən çıxarmaq hüququ yoxdur. Yəni, ABŞ Rusiyanın maliyyə siyasətini əlinin içində saxlayır və üstəlik istədiyi vaxt bu ölkəyə maliyyə təzyiqi edə bilir.
Bu saziş Rusiyanı ABŞ-dan tam maliyyə asılı vəziyyətinə salırdı. Baxmayaraq ki, Vladimir Putini hakimiyyətə gətirdilər, ancaq bu asılılıq indi də davam edir.
Nikolay Starikovun yaratdığı Milli Xilas Cəbhəsinin əsas siyasi xətti bu sazişdən uzaqlaşmaqdır.
Bəs Rusiya nə üçün uzaqlaşmır? Çünki indiyə qədər Boris Yeltsinin qoyduğu maliyyə siyasəti davam edir və bu asılılıq aradan götürülmədiyinə görə, Rusiya siyasi elitası Boris Yeltsinin xəyanətkar olduğunu demir. Dünya Bankının bu və ya digər ölkələri şoka salmaq üçün dəyərli mexanizmi – devalvasiya oyunu durur. Baxın, devalvasiya nə qədər ölkəni pis vəziyyətə saldı. Bir daha devalvasiya baş versə, bir çox banan dövlətləri dağılar. Hətta, dünya şöhrətli siyasətçilər də hakimiyyətə gəlsə, ölkəni düşdüyü bəladan qurtara bilməz.
Hərdən belə təsəvvür yaranır ki, ABŞ və Rusiya bir mərkəzdən idarə olunurlar. Ancaq vəziyyət tamam başqadır.
Dünyanın bütün ölkələrinə siyasi davranışı ABŞ diktə edir və bundan kənar çıxış edən ölkələrin vəziyyəti heç də yaxşı olmur. Buna misal olaraq Liviyanın devrilmiş lideri Muəmmər Qəddafini, Suriya dövlət başçısı Bəşər Əsəd və digərlərini göstərmək olar.
Bu gün Suriyada baş verən hadisələrin mahiyyətini də bununla izah etmək olar. ABŞ Rusiya bazalarının bu ölkədən çıxartmaq istəyirdi. Bunu etməyən Bəşər Əsədə qarşı müxalifəti gücləndirib, vətəndaş müharibəsini yaratdılar. Bunun bir səbəbi vardı. ABŞ hərbi sənaye kompleksi “ərəb baharı”ndan sonra yenidən dayanırdı.
ABŞ-ın Suriya və İraq siyasətinin mahiyyəti bu regionun enerji resurslarını tam ələ keçirmək və Avropaya qarşı diktə siyasəti yürütməkdir.
ABŞ rəhbərliyinin İŞİD və Kürdüstan yaratma siyasətinin mahiyyəti də Şimali Afrika və Yaxın Şərq ölkələrindən qaçan miqrantların Avropaya yönəldilməsi və onların iqtisadiyyatına zərbə vurmasıdır. Bununla belə, ABŞ Ukraynada çevriliş etməklə Avropanı çox ciddi seçim qarşısında qoydu. Seçim belə idi: bizdən silah almalısan! Əks halda Rusiya Krıma girdiyi kimi, sizi də alt-üst edəcək!
Rusiyanın HSK-nı işə salması da ABŞ-ın maraqlarında idi. Çünki belə olmasaydı, Rusiyanın maliyyə sistemini bir anda dağıdardı. Bu isə ölkənin dağılması demək idi. Rusiya dağılarsa, nə baş verəcəyini proqnozlaşdıran ABŞ analitiklərinin yazısından belə görünür ki, bu ölkə dağılacağı təqdirdə, Çin Şərqi Sibiri, Avropa isə Ukraynanı, Belarusu və digər ölkələri tutur. Yaxud da öz təsirləri altına salarlar.
ABŞ-a rəqib olan Avropa Birliyi və başqa ölkələr güclənirlər. Hətta, onların vahid Avropa-Rusiya-Çin iqtisadi oxunun yaranması mümkünləşirdi. Bu bir variant idi.
İkinci variant Rusiyada baş verən dağıntılar müharibə təhlükəsi yaradırdı. Bu isə dünyanın sonu demək idi. Odur ki, ABŞ-ın yeganə yolu Rusiya ilə Avropanı qorxutmaq, öz iqtisadi və siyasi məqsədlərinə nail olmaqdır.
Suriyada rus silahının qələbəsi onu göstərir ki, dağılma təhlükəsindən bu ölkə necə uzaqlaşır və dünya monopolyarlıqdan polipolyarlığa doğru gedir.
Bundan sonra ABŞ rəhbərinin onun ardınca Rusiya rəhbərinin atdığı siyasi addımların necə əlaqəli olduğunu görmək lazımdır. Dərinə gedəndə, bunların ardıcıllığı və əlaqəli olduğu gözdən qaçmır. Eyni oyunu oynadıqları göz qabağındadır və eyni təbilə vurduqları da görünür.
Vladimir Putin hakimiyyətə gələndə yaxşı anlayırdı ki, ölkənin düşdüyü bəladan qurtarmaq üçün ciddi iqtisadi addımlar atmaq lazımdır. Enerji resurslarını ucuz qiymətə Avropaya satmaqla ölkəni saxlamaq olmaz. Ölkə öz iqtisadi potensialını sovet dövrü səviyyəsinə qaldırmalıdır. Bunun üçün ilk növbədə hərbi sənaye kompleksi işə düşməlidir. Ancaq onu elə etməlidir ki, rəqib ölkələr, ilk növbədə Avropa və ABŞ bundan xəbər tutmasın.
Ölkə rəhbərinin fəaliyyətinə düzgün qiymət verən ölkənin statistikasıdır. Vladimir Putin hakimiyyətə gələndə ölkənin büdcə gəlirinin 85 faizi neft və qazdan formalaşırdı. İxrac etdiyi neft və qaz alınmasaydı, ölkə bir anda SSRİ kimi çökərdi.
Keçmişə baxsaq görərik ki, “Dostluq” kəmərinin işləməsi, SSRİ-ni çökdürdü. Çünki Mixail Qorbaçov iqtidarı ölkəni tamlığı ilə neft və qazın ixracından asılı vəziyyətə salmışdı. İndi Vladimir Putin Mixail Qorbaçovun vəziyyətində idi.
Rusiya Suriyaya “kolibri” raketini atanda, bu göstərici 85 faizdən 29 faizə enmişdi. Odur ki, ABŞ Rusiyaya qarşı sanksiyalar və devalvasiyanı həyata keçirəndə, bu ölkəyə o qədər də zərbə dəymədi. Əksinə, bu asılılıqdan Rusiya yaxasını qurtardı. Başqa neft və qaz ixrac edən ölkələrin nə vəziyyəti düşdüyündən danışmaq belə istəməzdik.
Bir şey aydındır ki, bu ölkələr Rusiyadan fərqli olaraq, öz siyasətlərini neft və qaz üzərindən qurduqlarından, iqtisadi çətinliklərlə üzləşiblər və çıxış yolu tapa bilmirlər.
ABŞ və Avropa İttifaqının təzyiq və sanksiyaları ilə üzləşdikdə, Rusiya yeganə düzgün yolu, keçmiş Sovet respublikalarını vahid iqtisadi məkanda birləşdirmək və başqa dövlətləri də bura dəvət etməkdə görürdü. İndi məlum olur ki, bu, iqtisadi və siyasi nöqteyi-nəzərdən düzgün strategiyadır. Çünki ABŞ-da hakimiyyətə gələn respublikaçıların proteksionizm siyasətinə qarşı getmək üçün ikinci düşərgənin yaranması vacib məsələyə çevrilib.
Donald Tranmpın gələcəyini Rusiya xüsusi orqanları elə bil əməlli-başlı proqramlaşdırmışdılar. Həqiqətdə Rusiya rəhbərliyi Donald Trampın gəlməyini istəyirdi. Teleşoularda Vladimir Jirinovskinin və başqalarının Donald Trampın Rusiyanın dostu olduğunu qabartmaqla, Rusiyanın bu şəxsiyyətə maraqlı olduğu göstərilirdi. Bununla ABŞ demokratlarına imkan verirdilər ki, Rusiyanı seçkiyə xakerlər vasitəsi ilə təsir etmək söz-söhbətinə rəvac versinlər.
Bir şey aydındır ki, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (MKİ) bunun uydurma olduğunu bəyan etsə də, yenə də bu oyun davam edir. Hətta, Donald Trampa qarşı impiçment layihəsini də hazırlayıblar. Ancaq bu MKI-nin oyunudur ki, yalanın üstü açılsın və Donald Trampın Rusiya ilə əlaqəli olmadığını göstərsinlər. Beləliklə, Donald Trampa qarşı bütün siyasi oyunlara son qoysunlar.
Donald Tramp öz ölkəsinin marağını bütün ölkələrin marağından üstün tutan siyasətçidir. Prezident Niksondan sonra gedən “demokratiya yaymaq” oyunundan uzaqlaşmaq və liberalizmə son qoymaq istəyən və ənənəvi proteksionizmi ölkəsinə qaytaran siyasətçidir.
Qırx ildən çox ABŞ siyasi elitasında hökm sürən siyasi xətdən ənənəvi xəttə dönüşdür və siyasi reallıqlardan çıxış edib, ölkəyə öz möhtəşəmliyini qaytarmaq istəyidir.
Yuxarıda biz böyük ölkəni okean layneri ilə müqayisə etmişdik. Onun marşrutu əvvəlcədən hesablanır. Son nöqtəyə çatmaq üçün onu nə gözləyir? Nəzərə alınır, hansı körfəzə yan aldığı görünür.
İndi ABŞ-ın apardığı siyasətin mahiyyəti onun rəqibinə çevrilmiş Rusiya ilə dünyanı bölüşdürməkdir. Maraqlısı budur ki, bunu açıq şəkildə edir. Bu proseslər fonunda başqa ölkələrin reaksiyaları və hansı düşərgəni seçməsi vacibliyi ortaya çıxır. Çünki bu bölüşmə nəticəsində bu və ya digər ölkələr onların maraq dairəsində ola bilərlər.
Ölkə.Az
