Ə.Süleymani: "Həştərxan görüşündə Xəzərin statusu ilə bağlı heç bir yenilik olmayacaq"

Yaxın Şərq və İran ətrafında gedən prossesləri Tehranın Bakıdakı keçmiş səfiri Əfşar Süleymani Ölkə.az-a şərh edib.

- Bu gün ən aktual geosiyasi mövzulardan biri İŞİD-dir. Sizcə İran ABŞ-ın başçılığı altında yaradılmış antiİŞİD koalisiyasına niyə qoşulmadı?

- İran dövləti, prezidenti, İŞİD məsələsi ilə bağlı mövqeyini bildirdi. İŞİD məsələsində bu koalisiyanı tərəddüdlü bir koalisiya hesab edirlər. Doğurdan da koalisiyanın İŞİD-in əleyhinə yaradıldığına şübhə edirlər və onun başqa məqsədlərlə yaradıldığını düşünürlər. Bunun ABŞ-ın İŞİD məsələsini bəhanə gətiriərək Suriya və Bəşər Əsədin əlehinə yönəltdiyi bir koalisiya olduğunun düşünürlər. Terorizim, dünya səviyyəsində olan bir bəladır, hərbi müdaxilələrlə terrorizimi aradan qaldırmaq mümükün deyil. Terrorizmə qarşı mübarizədə sübut olunub ki, hərbi əməliyyatlarla bu problem həll olunmur. Terrorizimin əleyhinə mübarizə siyasətlə, mədəniyyətlə, insan haqlarının qorunmsı və terrora məruz qalmış ölkələrə müdaxilələrin olunmaması şərti ilə aparılmalıdır.

İŞİD, keçmişdə Əl-Qaidə kimi yaradılmış bir təşkilatdır. Yüzlərlə terrorçu quruplar var. Bunların yaradılmasında bəzi ölkəlrin o cümlədən ABŞ-ın əli var. ABŞ kimi dövlətlər bu cür təşkilatları yaradır, istifadə edir, sonra da onu məhv etməyə çalışır. Hər kəs bilir ki, Əl-Qaidəni ABŞ özü yaradıb, sonra da bu təşkilatı "qara siyahıya" saldı. Hillari Klinton öz kitabında da buna işarə edərək yazıb ki, biz Orta Şərqin yeni proqramı əsasında İŞİD-i yaratmışıq. İŞİD-in yaradılmasına ərəb ölkələri və orada yaşayan bəzi insanlar maliyyə buraxıblar. Terorizmin yaradılmasında bir çox ölkənin özünün yardımı var. İran prezidenti indi ABŞ-dadır. Prezident BMT-nin həm ümumi iclasında iştirak edəcək, həm də bir neçə dövlət başçısı ilə görüşəcək. İranın mövqeyi odur ki, İraq özü terrorçu təşkilatlarla mübarizə aparmalıdır və beynəlxalq aləm iraqlılara kömək etməlidir.

- İranın nüvə proqramının ətrafında gedən siyasi proseslər nə ilə nəticələnəcək? İran nüvə silahını əldə etmkdə nə qədər qərarlıdır?

- İran heç vaxt deməyib ki, nüvə silahı istehsal edəcəm. İrandakı heç bir hakimiyyət nüvə silahı istahsal edəcəyini deməyib. İranın dini rəhbəri Xomneyi də nüvə silahının haram olduğunu bildirib. MAQATE-nin müşahidəçiləri də İranın nüvə istehsal edən obyektlərinə nəzarət edir. Son olaraq da MAQATE rəhbərliyi bəyanət verdi ki, İran götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirib. İran beynəlxalq qaydaları pozmur. İran 5%-dən az uranı zənginləşdirə bilib və ondan yanacaq kimi istifadə edir. İran 5%-dən aşağı işıq reaktorları üçün nüvə istehsal edəcək. İran öz üzərinə düşən bütün öhdəlikləri yerinə yetirib, bəs o embarqolar nə zaman aradan qaldırılacaq? İran öz ehtiyacları üçün uranı zənginləşdirməlidir. Indi İranın bir dənə nüvə yanacağı ilə işləyən reaktoru var. İran o yanacağı Rusiyadan alır. İran istəyir ki, onu özü istehsal etsin və gələcəkdə bunu artırsın. İranın əsas hədəfi bu reaktorların sayını 20-yə çatdırmaqdır. Atom enerjisindən dinc məqsədlər üçün isyifadə etmək hər bir dövlətin haqqıdır. Beynəlxalq aləm əmin olmaq istəyir ki, İran nüvə silahı istehsal etməyəcək. Bu gün İranın yeganə istəyi budur ki, beynəlxalq qanunlar çərçivəsində nüvə enerjisindən istifadə etsin və bu embarqolar da qalxsın.

- Embarqoların götürülməsinin qarşılığında İran nüvə proqramından imtina edə bilərmi?

- İran nüvə proqramından imtina etmək istəmir. Nüvəni 5%-ə qədər zənginləşdirərək ondan enerji istehsal etmək istəyir. Uranı 5%-ə qədər zənginləşdirməklə nüvə silahı istehsal etmək olmaz. Atom bombası düzəltmək üçün uranı 100%-ə yaxın zənginləşdirmək lazımdır. Bu sahədə nə lazımdırsa, İran onu edib. Bütün öhdəliklərini yerinə yetirib və enerji istehsal etdiyini bütün dünyaya bəyan edib. Dəfələrlə MAQATE nümayəndələri İranda olublar və nüvə obyektlərində təftişlər aparıblar. İran öz təbii haqqını, nüvə enerjisindən istifadə etmək haqqını tələb edir.

- Hazırki İran-Azərbayan münasibətlərini necə qiymətləndirirsiz?

- İran-Azərbaycan münasibətləri normaldır. İranın yeni prezidenti və höküməti normal xarici siyasət yürüdür. Yeni hökümət ölkələrlə qarşılıqlı inam və etimad əsasında əlaqələr quraraq onları genişləndirir. Azərbaycanla əlaqələr son vaxtlar daha da yaxşılaşıb. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev İranda rəsmi səfərdə oluvb. Gələcəkdə İran prezidenti də Azərbaycana gələcək. Bütün ölkələr qonşuları ilə münasibətlərinin yüksək səviyyədə olmasını istəyir və buna can atır. Qarşılıqlı etimad gücləndikcə, ölkələr arasında da əlaqələr güclənir. Mən ölkələrimiz arasında bunu müşahidə edirəm.

- Xəzər dənizinin statusu məsələsi illərdir problemə çevrilib. Xəzər dənizinin statusunu niyə həll edə bilmirlər?

- Xəzər dənizinin statusu ilə bağlı çox məsələləri artıq həll ediblər. Təhlükəsizliklə bağlı, ekologiya ilə bağlı sənədlər imzalanıb. Bir neçə günə Həştərxanda xəzəryanı ölkələrin zirvə toplantısı olacaq, orada da müzakirələr olmalıdır. Balıqçılıq, gəmiçilik, ekologiya, təhlükəsizliklə bağlı razılıqlar əldə olunub, sənədlər imzalanıb və 5 ölkənin parlamnetində də ratifikasiyadan keçib. Əsas məsələ təbii ki, hüquqi status məsələsidir. O məsələ ilə bağlı danışıqlar davam edəcək. 35 dəfə xəzəryanı ölkələrin nümayədələri danışıqlar aparıblar və bu danışıqlar yenə də davam edəcək. Xəzər dənizinin resuslarından istifadədə problemlər var və ona görə də razılıq əldə olunana kimi danışıqlar davam edəcək. 5 ölkənin hamısı bu məsələ ilə razılaşmalıdır. Düzdür ikitərəfli, üçtərəfli razılıqlar var, ancaq beştərəfli razılıq yoxdur. İranın da mövqəyi belədir ki, həm iki tərəfli, həm də 5 tərəfli danışıqlar davam etsin. Qarşıdakı toplantıda da çox güman ki, Xəzər dənizinin statusu ilə bağlı yenilik olmayacaq.

Səxavət Məmməd

Ölkə.az