Vitse-spiker: “15 sentyabr- Azərbaycanın xilas günüdür”
Bunu “Ölkə.Az”a açıqlamasında Milli Məclisin sədr müavini Fəzail İbrahimli 15 sentyabr 1918-ci ilə tarixdə Qafqaz İslam Ordusunun Bakını erməni daşnak və bolşeviklərdən təmizlənməsinin 103-cü ildönümünü şərh edərkən deyib.
Millət vəkilinin sözlərinə görə, tarixə nəzərə salsaq görərik ki, 1918-ci ildə Birinci Dünya Müharibəsi bir neçə imperiyanı, o cümlədən Rus imperiyasını dağılması ilə nəticələndi. “Rus imperiyası tərkibində olan xalqlara özlərinin dövlətlərini yratamaq üçün siyasi münbit şərait yarandı. Bu siyasi münbit şəraitdən Cənubi Qafqazda olan üç millət;- azərbaycanlılar, gürcülər və ermənilər istifadə edib, müstəqil dövlətini yaratmaq istədi.
Odur ki, Tiflisdə fəaliyyət göstərən Cənubi Qafqaz Seymində olan Azərbaycan nümayəndə heyəti Azərbaycanın müstəqilliyini elan etdi. Hələ öz müstəqilliyni yenicə elan edən, ordusu, sərhədi bəlli olmayan, paytaxtı yox idi. O zaman Bakıda isə Stepan Şaumyanın başçılığı altında bolşevik-daşnak hökuməti qurulmuşdu. Müstəqillik elan olunandan qısa zaman sonra Tiflisdəki hökumət Gəncəyə köçdü. Daşnak-bolşevik hökuməti yenicə yaranan hökuməti oturuşmasına imkan verməmək üçün onu yerindəcə boğub, Gəncəni də öz əsarətinə almaq qərarına gəldi”- deputat qeyd edib.
Millət vəkili əlavə edib ki, amma belə bir deyim var: “Sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Vəziyyətdən çıxış məqsədi ilə Azərbaycan hökuməti rəsmi olaraq Türkiyəyə hərbi yardım üçün müraciət etdi. Mayın 28-də Azərbaycan Cümhuriyyəti elan olunmuşdu, iyunun 4-də isə Batumda Azəbaycanla Türkiyə arasında qarşılıqlı hərbi əməkdaşlıq barədə müqavilə imzalanmışdı. Yəni Azərbaycan hökumətinin Türkiyəni yardıma çağırmaq üçün hüquqi əsası var idi. Müracitədən sonra Nuru Paşanın rəhbərlik etdiyi ordu Azərbaycan qüvvələri ilə birləşib beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq Osmanlı dövlətindən qopan bir hissə kimi yox, Qafqaz İslam Ordusu adı altında istiqlal savaşı başlandı. Bu zaman Bakıdan Gəncəyə doğru hərəkət edən Şaumyanın dəstəsi və əks istiqamətdə Bakıya doğru hərəkət edirdi. Nuru Paşanın rəhbərlik etdiyi Qafqaz İslam Ordusu daşanak-bolşevik hərbi dəstəsini Göyçay yaxınlığında toqquçma zamanı Şaumyanın dəstəsi darmadağın etdi. Bundan sonra Şaumyan hökuməti istefa vermək zorunda qaldı. Nəticədə Azərbaycan ordusu üçün Bakıya girmək üçün əlverişli bir şərait yarandı. Qafqaz İslam Ordusu çox qısa zamanda. Daha doğrusu 1918-ci ilin iyul ayında Bakı sərhədlərinə çatsa da, şəhərə girə bilmədi və sentyabrın 15-dək gözləməli oldu. Buna səbəb isə Türkiyənin Birinci dünya Müharibəsində 3-lər deyilən ittifaqında olması idi. Osmanlı Türk ordusunun əsas zabit heyəti almanlardan ibarət idi. Bolşeviklərin lideri Lenin almanlarla Nuru Paşanın rəhbərliyi altında olan Qafqaz İslam Ordusunun Bakıya girməsinə mane olmaqla bağlı razılığa gəldi. Bundan sonra Almaniyadan Nuru Paşaya ultimatum gəldi. Bakıya girsəniz Türkiyə osmanlı ordusunda olan bütün alman generalları geri çağıracaq. Təsəvvür edin müttəqifi ilə üz-üzə qalması təhlükəsinə baxmayaraq Nuru Paşa sentyabrın 15-də almanların da istəyinə ayaq altına alıb Bakıya girdi.
Maraqlı cəhət ondan ibarətdir ki, 15 sentyabr çox vaxt Bakının azad edilməsi kimi qələmə verilir. 15 sentyabr Bakının azad edilməsi yox, millətin xilas olması günüdür. Bütün Azərbaycanın işğaldan azad olunması günüdür. Azərbaycanda mart soyqırımının dayandırılması günüdür. Sual oluna bilər ki, o vaxtadək soyqırım davam edirdimi? Birmənlı şəkildə. 15 sentyabradək daşanak-bölşevik hökuməti Azərbaycanın hər yerində sıyqırımla məşğul idi. Beləliklə 15 sentyabrda Qafqaz İslam Ordusu Bakını işğal edib, viran qoyan, bir gecədə 12 minə yaxın azərbaycanlını qətlə yetirib soyqırım siyasətini həyata keçirən daşnak hökumətinin fəaliyyətinə son qoydu. Məhz bundan sonra Azərbaycan hökuməti Bakıya daxil oldu və ondan sonra 23 ay yaşadı. Həmin müddətdə 23 ildə görüləsi işləri görüldü. Bax, 15 sentyabrın Azərbaycanın tarixindəki rolu bundan ibarətdir.
Şərq və İslam dünyasında ilk dəfə olaraq AXC adında bir dövlət yarandı. O dövlət ki, millətin gələcək tarixi taleyini həll etdi. Şünki zaman məsələni kəskin qoymuşdu. Ya ayağa qalx dövlətini qur, ona sahib ola, ya da məhv olacaqsan. Məhz həmin dövrdə millətin gəlcəyini düşünüb, müəyyən etmək üçün 44 nəfərlik ziyalı ayağa qalxıb yoxdan Azərbaycan dövlətini yaratdılar. Bu missiyanın reallaşmasına isə Qagfqaz İslam Ordusu yardımçı oldu. Tarixə diqqət yetirib parallelik aparsaq yüz ildən sonra yenidən təkrarlandı. Qardaş Türkiyə Azərbaycanın 30 ilə yaxın işğal altında qalan torpaqlarının işğaldan azad olunması zamanı yenə Azərbaycanın yanında oldu.
4 iyun 1918-ci ildə Batumda qarşılıqlı hərbi yardım haqqında müqavilə Şuşa Bəyannaməsinin imzalanması ilə yeniləndi. İndi artıq Azərbaycana xarici təcavüzkara qarşı mübarizədə tək deyil. Türkiyə də var. Son dövrlərdə iki qardaş dövlət arasında münasibətlər çox sürətlə inkişaf edir. Bunu hərbi sahəyə də aid etmək olar. Birgə hərbi təlimlər keçirilir. Bu hərbi təlimlər əslində bütün dünyaya bir mesajdır. Yerinizi bilin”.
Mürtəza
Ölkə.Az
