Xankəndidəki rejimin özünü təcili buraxmasının DETALLARI VƏ SƏBƏBLƏRİ

Xankəndidəki xunta rejimini özünü buraxmasını elan etməsi və orada Azərbaycanın mərkəzi hakimiyyətinin formalaşdırılması gözlənilsə də, amma bunun belə bir qısa zamanda baş verəcəyini heç kim gözləmirdi. Bunun ən azından bir müddət sonra ediləcəyi gözlənilridi. Çünki hazırda  Qarabağdakı ermənilərin Ermənistan köçünün təşkili, reinteqrasiya prosesi istiqamətində digər məsələlərin müzakirəsi gedirdi. 

Xankəndidəki xunta rejimini özünü buarxıb “DQR”in ləğv olunmasını zəruri edən bir neçə məqam var.

Birincisi, Xankəndidəki cinayətkar dəstənin özünü xilas edib bu coğrafiyanı tərk etməsidir. Çünki Ruben Vardanyanın  saxlanılmasında sonra Xankəndidəki cinayətkar qrup arasında ciddi ajiotaj yaşanmağa başlayıb. Gördülər ki, Bakı mövqeyində qətiyyətlidir və dediyini də edir. Onlar elə hesab edirdilər ki, Vardanyan sərhədi keçərsə, bunlar Xankədidə prosesləri uzatmaqla gələcəkdə hansısa planlarına cəhd edə və ya şərtlərini Bakıya diktə edə bilərlər. Amma görəndə ki, Bakı onların bütün planlarını alt-üst edir, o zaman təşviş içində istənilən an onlar da saxlanalıcaqlarından ciddi narahatlıq keçiriblər.  Gördülər ki, Bakı ilə oyun oynamaq onlara necə baha başa gəlir. O baxımdan da xunta rejiminin Xankəndidəki  tör-töküntüsü Bakının amnistiya mesajından faydalanmağa üstünlük verərək canlarını xilas edib bu coğrafiyadan həbs olunmadan getmək üçün təcili belə bir qərar vermək məcburiyyətində qalıblar. Anladılar ki, artıq oyun bitib və bunu uzatmağında mənası yox. Vaxtı uzatmaq və hansısa oyun oynamaq onlara çox baha başa gələr. Necə deyərlər  “dovşanın yoldaşının başına gələndən” nəticə çıxardığı zərb-məsəldə olduğu kimi… Odur ki, xunta rejiminin tör-töküntüsü bu qərarı verməklə   bütün əməllərinə rəğmən Bakının mərhəmətinə, humanizminə sığınıb Azərbaycan torpaqlarını tərk etmək yolunu seçmiş oldu.
İkincisi, artıq yaxın günlərdə belə bir qondarma quruma ehtiyac qalmayacaqdı. Çünki ermənilər kütləvi şəkildə panik içərisində  Qarabağı tərk edirlər. Bundan sonra belə bir qurumun fəaliyyətinə ehtiyac duyulmayacaq.  Belə bir qurumun fəaliyyətinin davam etdirilməsi onların özlərinə ciddi problem yarada bilərdi. Ona görə də belə bir qərar vermək zorunda qalıblar.

Üçüncüsü, ola bilsin ki, Moskvanın Ermənistandakı planlarını həyata keçirmək üçün belə bir addım atıblar. Artıq son vaxtarda İrəvan sürətlə Moskvanın təsir dairəsindən uzaqlaşma yolunu seçib və bu da Kremli ciddi narahat edir.  Kreml bütün imkanlarından, o cümlədən  Qarabağ erməniləri kartından da faydalanmağa çalışır. Bu yolla Ermənistanda xaos, böhran yaradıb prosesləri öz xeyrinə dəyişməyə cəhd edir. Bu planın nə qədər uğurlu alınacağını demək çətindir. Çünki Paşinyan hakimiyyəti də bunu bilir və buna qarşı oyunlarını qurmaqdadır. Moskvanın Ermənistanda təsirini azaltmaq üçün Qərbin bütün imkanlarından faydalanmaqdadır.   

Növbəti məqam isə Qərbin, İrəvanın sonrakı proseslərdə Azərbaycana qarşı hansısa formada danışıqlar prosesində bir kart kimi istifadə etməsi ola bilər.

Amma bütün bu ehtimallara baxmayaraq, bu, Azərbaycanın möhtəşəm tarixi qələbəsidir. Bu Azərbaycanın dünyada gücünün və qüdrətinin nümayişidir.

Dünyadakı ən mürəkkəb münaqişələrdən biri və ən birincisi hesab edilən, 100 ildir davam edən Qarabağ probleminə birdəfəlik son verildi. Bu qələbə elə də asan başa gəlmədi.  

Çünki düşmən heç də xoşluqla bu məğlubiyyəti qəbul edib qərar vermədi. Düşmən və havadarları buna məcbur edildi, onlara başqa yol buraxılmadı. Geosiyasi imkanların yaratdığı fürsətdən məharətlə istifadə edən Bakı vaxtında düzgün qərar verib məsələni həll edə bildi. Təkcə hərbi gücü ilə deyil, ağlı, düşüncəsi, öncəgörən, prosesləri öz xeyrinə dəyişməyi bacaran diplomatiyası ilə belə bir möhtəşəm qələbəyə imza atdı. 
 
Qarabağdan ermənilərin çıxmasını təkcə ermənilər, ermənli lobbisi  deyil, nə Rusiya, nə Qərb, nə də İran istəyirdi. Bu güclər Qarabağ ermənisi kartı ilə bölgədə öz oyunlarını oynamaq istəyirdi. Lakin Bakı və Ankaranın birgə səyi, qətiyyəti nəticəsində düşmənin bütün planları  alt-üst edildi. Azərbaycan ərazi bütövlüyünü bərpa edib Qarabağ iqtisadi rayonundakı “boz zona”nı aradan qaldırıb öz suveren hüquqlarını bərpa etmiş oldu.  Bununla da Azərbaycan Qafqaz bölgəsində yeni bir geosiyasi reallıq yaratmış oldu. Hesab edirəm ki, 44 günlük müharibədən sonra yaranmış geosiyasi realıq Bakıya Qarabağ üzərində suveren hüqqularını təmin edilməsinin açarı oldusa, qondarma rejimin özünü buraxması və yaranan yeni geosiyasi reallıq Azərbaycanın növbəti mərhələdə qarşısında duran məsələlərin həllində də açar rolunu oynayacaq. 

Mürtəza Bünyadlı
Ölkə.Az