"Türkiyəyə qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalardan Rusiya özü daha çox zərər çəkəcək"

Türkiyənin rus hərbi təyyarəsini vurması hələ də medianın əsas gündəm mövzusu olaraq qalır.

Türkiyə Rusiyanın hərbi təyyarəsini vurduqdan sonra diplomatik söz atışmaları artıq əməli işlərə çevrilib. Rusiya komandanlığı Suriyada S-400 zenit-raket komplekslərini yerləşdirib. Ərdoğan isə bildirib ki, Türkiyə təyyarəsi vurularsa, bu bizi növbəti addımlar atmağa vadar edəcək. Bundan əlavə "YuqAgro" aqrar-sənaye sərgisində iştirak etmək üçün Rusiyaya gedən 60 türkiyəli iş adamı saxlanılıb. Bu isə bu məsələnin tezliklə unudulmayacağından xəbər verir.

Türkiyə və Rusiya arasında baş verən prosessləri politoloq Şahin Cəfərli Ölkə.Az-a verdiyi müsahibəsində dəyərləndirib.

Ölkə.Az Şahin Cəfərli ilə müsahibəni sizə təqdim edir:

- Rusiya komandanlığı Suriyada S-400 zenit-raket komplekslərini yerləşdirib. Rusiya bununla nəyə hazırlaşır?

- Rusiyanın Suriyaya müasir S-400 zenit-raket kompleksi göndərməsi sürpriz deyil. Bu qərarın son təyyarə olayı ilə birbaşa bağlı olduğunu düşünmürəm, çünki Rusiya onsuz da Suriyadakı “Xmeymim” aviabazasını gücləndirmək siyasəti yeridirdi. S-400 Rusiyanın xeyli sayda hərbi və nəqliyyat təyyarəsinin, eləcə də şəxsi heyətin – pilotların və texniki-xidmət personalının yerləşdirildiyi həmin bazanın hava hücumundan müdafiəsini təmin etmək və Suriya hava məkanını nəzarətdə saxlamaq məqsədilə Suriyaya göndərilib. Şübhəsiz ki, Rusiya hərbi təyyarəsinin vurulmasından sonra S-400 kompleksini Suriya sərhədlərində gündəlik uçuşlar həyata keçirən Türkiyə hərbi aviasiyası üçün real təhlükə kimi qiymətləndirmək lazımdır. Rusiyanın hazırda qisas aksiyası həyata keçirmək üçün gecə-gündüz fürsət gözlədiyinə əminəm. Bundan sonra Suriya hava məkanının Türkiyə hərbi təyyarələri tərəfindən azacıq pozulması halında belə, həmin təyyarələrin Rusiya tərəfindən vurulacağı şübhəsizdir. Bu səbəblə Türkiyə tərəfi çox diqqətli olmalı və Rusiyanın əlinə belə bəhanə verməməlidir. Zaman-zaman Suriyada İŞİD mövqelərini bombalayan Türkiyə aviasiyasının bu əməliyyatları yalnız ABŞ aviasiyası ilə birlikdə həyata keçirməsi zəruri şərtdir.

- Ərdoğan bildirib ki, Türkiyə təyyarəsi vurularsa, bu bizi növbəti addımlar atmağa vadar edəcək. Rus-Türk müharibəsi gözləmək olarmı?

-Türkiyə ilə Rusiya arasında müharibə təhlükəsi real deyil. Bu, eyni zamanda NATO-Rusiya müharibəsi anlamına gələr ki, Rusiyanın belə bir riskə getməsini gözləmirəm. Türkiyənin müasir silah sistemləri ilə təchiz edilmiş və döyüş hazırlığı kifayət qədər yaxşı səviyyədə olan güclü ordusu var. Türkiyə nə Gürcüstandır, nə də Ukrayna. Moskvada bunu çox yaxşı bilirlər. Bundan başqa, Rusiya hazırda hansısa dövlətlə genişmiqyaslı müharibə aparmaq üçün yetərli resurslara sahib deyil. Putin heç Ukraynada buna cəsarət edə bilmədi, çünki genişmiqyaslı müharibə ən əvvəl çox böyük miqdarda maliyyə vəsaiti tələb edir. Hadisələrin bu ssenari üzrə inkişafı Rusiya iqtisadiyyatının qısa müddətdə çökməsi ilə nəticələnər. Bunu həm də Türkiyə haqqında söyləmək olar. Hər iki tərəf - həm Türkiyə, həm də Rusiya müharibədə maraqlı görünmür. Türkiyə və Rusiya arasındakı gərginlik hərbi müstəvidən çox, siyasi və iqtisadi müstəvilərdə davam edəcək ki, biz indi bunu müşahidə edirik.

- "YuqAgro" aqrar-sənaye sərgisində iştirak etmək üçün Rusiyaya gedən 60 türkiyəli iş adamı saxlanılıb. Bu Rusiya ilə Türkiyə arasında iqtisadi müharibnin başlanığıcı kimi dəyərləndirilir. Türkiyə və Rusiya arasında yenidən soyuq müharibə başladımı?

- Hazırda baş verənlər iqtisadi müharibə deyil, çünki müharibədə iki tərəf olur. Türkiyə hələlik Rusiyanın birtərəfli addımlarına cavab verməmək, gərginliyi artırmamaq xətti yeridir. Hesab edirəm ki, Rusiyanın siyasəti Türkiyədən çox, onun özünə ziyan vuracaq. Bilirsiniz ki, Türkiyə NATO üzvü və Avropa Birliyinə namizəd ölkə olmasına baxmayaraq, ABŞ və Avropa Birliyinin Rusiyaya qarşı sanksiyalarına qoşulmayıb. Rusiyanın beynəlxalq arenada müəyyən qədər təkləndiyi bir vəziyyətdə Türkiyənin bu mövqeyi Moskva üçün çox önəmli idi. Avropa və Amerikaya əks-sanksiya tətbiq edən Rusiya gündəlik tələbat mallarını, yeyinti və yüngül sənaye məhsullarını əsasən Türkiyədən idxal edirdi. İndi Rusiya bu bazarı da özü üçün bağlayır, Putinin siyasəti nəticəsində Türkiyə ABŞ və AB-nin Rusiyaya qarşı həyata keçirdiyi sanksiya rejiminin iştirakçısına çevrilir.

Türkiyə ikiqütblü dünya düzənində Qərb və SSRİ arasındakı “soyuq müharibə” zamanı NATO-nun SSRİ sərhədlərində ön zastavası rolunu oynayırdı. Müasir Türkiyənin belə bir niyyəti yoxdur, Ankaranın çox yaxın keçmişdə Rusiya ilə hansı səviyyədə iqtisadi əlaqələr qurduğu ortadadır, lakin Moskvanın aqressiv siyasəti Türkiyəni yenidən Transatlantik əməkdaşlığa üstünlük verməyə vadar edir. Bir daha vurğulamaq istərdim ki, Rusiyanın bu addımları və hamını özünə düşmən edən siyasəti bilavasitə onun özünə ziyan vuracaq. “Türk axını” və Akkuyu AES kimi iri layihələr dayandırılarsa, bundan Rusiya daha çox zərər çəkəcək, nəinki Türkiyə. Türkiyənin eyni zamanda yaxın gələcəkdə Rusiyadan enerji asılılığını azaltmaq üçün yeni strategiya müəyyənləşdirəcəyini düşünürəm. Son hadisədən sonra Ankara bu asılılığın təhlükəli olduğunu gördü. Hazırda Türkiyə özünün təbii qaz ehtiyacının 55 faizini Rusiya qazının hesabına ödəyir. Bu faizin qarşıdakı illərdə tədricən azalacağını görəcəyik ki, bu da iqtisadi böhran və istehlak bazarları uğrunda ölüm-dirim mübarizəsinin getdiyi bir dövrdə Rusiya üçün daha bir zərbə olacaq. Türkiyəyə təbii qaz idxalından Rusiyanın qazancı ildə 9 milyard dollar təşkil edir ki, ölkənin iqtisadiyyatında indiki böhran durumu nəzərə alındıqda, bu məbləğin önəmi açıq görünür.

- NATO Türkiyəni sona kimi dəstəkləyəcəkmi? Türkiyə tək qalsa, nələr baş verə bilər?

- NATO və bu ittifaqın lider ölkəsi olan ABŞ artıq Türkiyəyə konkret dəstəyini ifadə edib. Bu dəstəyin davam edəcəyini söyləyə bilərik. Söhbət heç də ondan getmir ki, bütün NATO ölkələri Türkiyəni sevir. Əksinə, ABŞ və Avropa Birliyinin istər qlobal, istərsə də regional səviyyədə Türkiyənin mənafelərinə zidd kifayət qədər addımlarını göstərmək olar. Lakin Rusiyanın və ya hər hansı digər tərəfin aqressiyası qarşısında NATO Türkiyəni tək buraxmayacaq. Bu, Amerika üçün hər şeydən əvvəl NATO-nun mövcudiyyəti və reputasiyası baxımından önəmlidir. NATO müqaviləsinin 5-ci maddəsi hücuma məruz qalan üzv dövlətin kollektiv şəkildə müdafiə olunmasından bəhs edir. Bu təməl razılığa riayət olunmaması NATO-nun əsaslarını sarsıda və onun imicinə ciddi zərbə vura bilər. Bundan başqa, Türkiyədəki İncirlik bazası hələ də ABŞ və NATO üçün önəmli olaraq qalır. Ona görə də Türkiyə ən çətin anda NATO-nun dəstəyinə ümid edə bilər.

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az