"Rus əsgərinin “İqla”nı İstanbula doğru tuşlaması Türkiyə rəhbərliyinə mesajdır"
Türkiyə Rusiya arasındakı gərginlik artan tempdə davam edir.
Rusiyanın Türkiyəyə qarşı PKK, İranın isə Hizbullah kartından istifadə edəcəyi iddia edilir.
Rusiya Türkiyəyə qarşı bütün variantlarından istifadə edir. İran Türkiyəyə qarşı şiələri ayağa qaldırmaqdadır, Rusiyanın PKK-ya daha çox silah verəcəyi barədə xəbərlər gəzir. Türkiyə buna qarşı hansı addımları atmalıdır? Bilirik ki, çeçen mucahidlərinin çoxusu Türkiyəyə sığınıb. Türkiyə əlindəki bu kartdan istifadə edə bilərmi? Türkiyə İranda yaşayan türkləri (Azərbaycan türkləri) və Rusiya ərazisində yaşayan müsəlmanları və türkdilli xalqları ayağa qaldıra bilərmi?
Bu sualları politoloq Şahin Cəfərli Ölkə.Az-a verdiyi açıqlamasında cavablandırıb:
"Türkiyə ilə gərginlik davam edərsə, Rusiyanın birbaşa olmasa da, dolayı yollarla PKK terror təşkilatına silah ötürməsi mümkündür. Rusiya bunu Suriyadakı kürd qruplaşması PYD (Demokratik Birlik Partiyası) və onun silahlı qanadı YPG (Xalq Müdafiə Qüvvələri) vasitəsilə edə bilər. PYD həm Rusiya, həm də Qərb tərəfindən Suriya kürdlərinin legitim təmsilçisi və İŞİD-ə qarşı mübarizə aparan əsas yerli qüvvələrdən biri kimi qəbul olunur. ABŞ-ın PYD-yə silah-sursat göndərməsi sirr deyil. Rusiyanın da son həftələrdə PYD-yə dəstəyini artırdığı barədə məlumatlar gəlir.
ABŞ Türkiyə hökumətinə PYD-yə göndərdiyi silahların PKK terrorçularının əlinə keçməyəcəyi barədə təminat verib. Təyyarə hadisəsindən əvvəl Rusiya da oxşar mövqe tuturdu və PYD ilə əməkdaşlığının Türkiyəyə qarşı yönəlmədiyini bildirirdi. Lakin 24 noyabrda Rusiya təyyarəsinin vurulmasından sonra vəziyyət dəyişib və PYD-YPG qruplarına verilən Rusiya silahlarının PKK-nın əlinə keçməsi ehtimalı yaranıb. PKK terrorçuları ən çox aviasiya əleyhinə yüngül sistemlərə, eləcə də tank əleyhinə silahlara ehtiyac duyur. Bu məqamda mən dekabrın 6-da İstanbul boğazından keçən Rusiya hərbi gəmisinin göyərtəsində bir rus əsgərinin çiynində “İqla” daşınan zenit-raket kompleksi tutması ilə bağlı yaranmış qalmaqala diqqət çəkmək istərdim. Həmin əsgərin “İqla”nı İstanbula doğru tuşlamasını Türkiyə rəhbərliyinə mesaj kimi qiymətləndirmək olar. Yəni, bu, o demək idi ki, “biz bu silahı PKK-ya ötürə bilərik və bundan sonra sənin helikopter və təyyarələrin PKK düşərgələri üzərində uça bilməz”. Məlumdur ki, PKK-ya qarşı mübarizədə aviasiyanın önəmi həddən artıq böyükdür. Çətin relyefə malik dağlıq ərazilərdə gizlənən terrorçular Türkiyə hərbi helikopter və bombardmançı təyyarələrinin dəqiq zərbələri ilə ağır itkilərə məruz qalır, rahat hərəkət edə bilmir. PKK-nın əlinə “İqla”, “Strela” tipli silahların keçməsi isə Türkiyə hərbi aviasiyasının uçuşlarına ciddi təhlükə yaratmaqla PKK-çıların üstünlüyü ələ almasına səbəb ola bilər.
Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, bugünkü dünyada terrorçuları silahlandırmaq elə də asan məsələ deyil. Bunun Rusiya əleyhinə ciddi siyasi nəticələri ola bilər. Türkiyə bu məsələni beynəlxalq təşkilatlar qarşısında qaldıraraq - hətta həmin təşkilatlarda hər hansı qərar qəbul olunmasa belə - Rusiyanın reputasiyasına ağır zərbə vura bilər. Bu halda Rusiya terrorçulara dəstək verən dövlət durumuna düşə bilər ki, Moskva bunu arzulamır. Eyni zamanda, Türkiyə Rusiyanın terrorçuları silahlandırmasını özünə qarşı ciddi təhdid kimi qiymətləndirərək bu məsələni 5-ci maddə çərçivəsində NATO-nun gündəminə gətirə bilər. (NATO müqaviləsinin 5-ci maddəsi hücuma məruz qalan alyans üzvünün kollektiv şəkildə müdafiə olunmasını nəzərdə tutur). Bu halda NATO təbii ki, Türkiyənin müdafiəsi üçün lazım olan addımları atacaq və Rusiya terrorçulara dəstək verən ölkə ittihamı ilə üz-üzə qalaraq beynəlxalq arenada daha da təklənəcək.
Bütün bu səbəblərə görə, hesab edirəm ki, ən azı Rusiyanın PKK-ya silah ötürməsi ehtimalı qədər bu məsələdə onun tərəddüd etməsinə və PKK-ya aktiv dəstəkdən çəkinməsinə səbəb olacaq ciddi amillər də mövcuddur.
Türkiyənin çeçen faktorundan istifadə etməyəcəyini deyən politoloq bildirib ki, Türkiyənin Rusiyaya qarşı çeçen kartından istifadə edəcəyinə inanmıram. Çeçenistan və ümumən Şimali Qafqazdakı silahlı qrupların mübarizəsi dünyada çoxdandır birmənalı şəkildə terrorçuluq fəaliyyəti kimi qəbul olunur. Bu səbəblə Türkiyə öz adının bu işə qarışmasını istəməz.
Türkiyənin İran və Rusiyada yaşayan türkdilli xalqları ayaqlandıra biləcəyinə isə Şahin Cəfərli bu cür münasibət bildirib:
"Hələlik Türkiyə ilə İran arasında açıq qarşıdurma müşahidə olunmur. Hazırda regional maraqların toqquşmasından qaynaqlanan örtülü rəqabət mövcuddur. Suriya və İraq məsələlərində iki ölkənin siyasəti və maraqları diametral şəkildə fərqlənir. Lakin hər iki tərəf bu rəqabətin siyasi və iqtisadi əlaqələrə mənfi təsir etməsində maraqlı deyil - ən azı indiki mərhələdə. Münasibətlərin pisləşəcəyi təqdirdə isə, İran türkləri təbii ki, Türkiyənin əlində mühüm “kozır”a çevrilə bilər. Türkiyə indiyə qədər bu məsələyə ciddi əhəmiyyət verməyib və İran daxilində hər hansı pozuculuq fəaliyyəti aparmayıb. Vəziyyət dəyişərsə və İran tərəfdən aqressiv münasibət görərsə, Ankaranın təbii ki, hər zaman bu mühüm karta əl atmaq imkanı var. Xüsusən onu da nəzərə alaq ki, son illər İrandakı Azərbaycan türkləri üzərində Türkiyənin dolayı təsiri xeyli artıb. Bu, Ankaranın məqsədyönlü siyasətindən daha çox, öz-özünə, Türkiyənin “yumşaq güc”ünün sayəsində baş verib. İrandakı soydaşlarımız Türkiyə telekanallarının, Türkiyə mədəniyyətinin ciddi təsiri altındadır və qardaş ölkəyə rəğbətlə yanaşırlar.
Rusiyada yaşayan türkdilli xalqlara gəldikdə isə, SSRİ dağıldıqdan sonra bu xalqlar arasında milli özünüdərk prosesi getsə də, milli şüurun güclü inkişafından, millətçilik ideyalarının geniş yayılmasından danışmaq doğru olmaz. Ən çoxsaylı türkdilli xalqlardan olan tatarların bir qismi (xüsusən Tatarıstandan kənarda yaşayanlar) assimilyasiya olunub. Bundan başqa, Rusiyadakı türkdilli respublikaların (Tatarıstan, Başqırdıstan və s.) digər dövlətlərlə coğrafi sərhədinin olmaması da buralarda separatçılıq imkanlarını çox ciddi şəkildə məhdudlaşdıran amildir. Hesab edirəm ki, Türkiyənin gücünü və imkanlarını şişirtmək də lazım deyil. Ankaranın bu xalqlar üzərində təsiri və Rusiya daxilində hansısa separatçılıq ocağı yaratmaq imkanları çox zəifdir. Ümumiyyətlə, Türkiyənin belə bir yola əl atması ehtimalı çox aşağıdır, hətta deyərdim ki, qeyri-mümkündür".
Səxavət Məmməd
Ölkə.Az
