\"Beynəlxalq hüquq tam imkan verir ki, Azərbaycan öz torpaqlarını istənilən yolla azad etsin\"

Aprel ayının əvvəlində baş verən döyüşləri saxlamaq üçün Rusiya dəridən-qabıqdan çıxdı.

Sülh danışıqlarının başlandığı deyilsə də, danışıqlardan hələlik əsər-əlamət yoxdur. Hər iki ölkədə sanki son müharibəyə ciddi hazırlıq gedir.

Bu mövzuda Ölkə.Az-ın suallarını politoloq Şahin Cəfərli cavablandırıb:

- Aprel ayının əvvəllərində Qarabağda baş verən müharibə zamanı atəşkəsin əldə edilməsi üçün Rusiya və ATƏT böyük səylər xərclədilər. Ancaq son günlər ermənilər atəşkəsi dayanmadan pozur, ancaq nə Rusiyadan, nə də ATƏT-dən bu erməni vəhşiliyinə səs çıxmır. Bunun anlamı nədir?

- Bunun Rusiya tərəfindən israrla gündəmə gətirilən və digər həmsədr ölkələr ABŞ və Fransa tərəfindən də dəstəklənən təkliflərin həyata keçirilməsinə şərait yaratmaq niyyəti ilə bağlı olduğunu düşünürəm. Söhbət insidentlərin araşdırılması mexanizminin yaradılması və etimad artırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsindən gedir. Sergey Lavrov dünən “RİA Novosti”yə müsahibəsində yenidən bu məsələni gündəmə gətirib. Bu, ilk baxışdan sülhməramlı və məsum təklif kimi görünür, lakin onun arxa planına nəzər saldıqda, Azərbaycanın mənafeyinə heç də uyğun olmadığı anlaşılır. Hesab edirəm ki, insidentlərin araşdırılması mexanizminin yaradılması Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əlini-qolunu bağlaya bilər. Məlumdur ki, Azərbaycan ordusu son aylarda yeni bir taktika seçib və təmas xəttində yeri gəldikcə işğalçıya lokal zərbələr endirir. Bu taktika işğalçını daim gərginlikdə saxlayan, onu ciddi narahat edən, enerjisini tükədən bir taktikadır. Sözügedən mexanizmin qurulması isə bizim ordunu bu imkandan məhrum edə bilər. Təsadüfi deyil ki, Ermənistan rəhbərliyi də belə bir mexanizmin qurulmasını şərt kimi irəli sürüb. Yəni, bu məsələdə həmsədrlərlə Ermənistanın mövqeyi üst-üstə düşür. Etimad artırıcı tədbirlər deyəndə isə əsasən snayperlərin ön xətdən geri çəkilməsindən söhbət gedir.

Mən belə başa düşürəm ki, Azərbaycan hazırda bu təkliflərə isti baxmır. Beynəlxalq vasitəçilər isə Azərbaycanın təkliflərə "hə" deməsini istədikləri üçün Ermənistanın son addımlarına səs çıxarmırlar. Əslində bu təkliflər problemin həllinə yönəlməyib. Bizim problemimiz atəşkəsin pozulub-pozulmaması deyil, bizə problemin köklü həlli lazımdır. Münaqişənin səbəbi nədir? İşğal. Məhz bu səbəbin aradan qaldırılması yönündə addımlar atılmalıdır. Atəşkəs münaqişənin nəticələrindən biridir. Səbəb aradan qaldırılsa, nəticələr də avtomatik ortadan qalxacaq. Ona görə də, atəşkəsin möhkəmləndirilməsi bu gün ikinci dərəcəli məsələdir və Azərbaycan üçün sərfəli variant deyil. Azərbaycan ilkin mərhələdə Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonların qeyd-şərtsiz azad olunmasında israr etməlidir. Ən böyük etimad artırıcı tədbir o olar ki, işğalçılar ən azı 5 rayondan çıxsın. Məhz bundan sonra problemin həlli üçün münbit zəmin yaranmış olar.

- Son günlər ən çox müzakirə edilən məsələ Dağlıq Qarabağın hüquqi statusudur. Bu necə həll edilməlidir? "Aland modeli", yoxsa "Lavrov prinsipləri"?

- "Lavrov prinsipləri" deyilən bir şey yoxdur. Söhbət Madrid prinsiplərinin yenilənmiş variantından gedir. Bu prinsiplər ilk dəfə 2007-ci ildə təqdim olunub, sonradan 2009-2010-cu illərdə müəyyən dəyişikliklər edilərək yenidən gündəmə gətirilib. Xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarovun sözlərindən belə məlum olur ki, tərəflərə münaqişənin məhz bu prinsipləri əsasında həlli yenidən təklif olunur. Ola bilsin ki, həmsədrlər həmin prinsipləri hazırlayarkən "Aland modeli"ndəki bəzi məqamlardan faydalanıblar, bunu bilmirik və bunun prinsipial əhəmiyyəti də yoxdur. Lakin Madrid prinsiplərində mübahisəli və təhlükəli məqamlar var. Dağlıq Qarabağın hüquqi statusunun ərazidə keçiriləcək referendumla müəyyənləşdirilməsi təklif olunur. Bu məsələ ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər həddən artıq çoxdur. Onlardan sadəcə, birini deyim. Azərbaycan Konstitusiyasına əsasən ölkə ərazisinin bir hissəsində referendum keçirilə bilməz. Referendum yalnız ümumilli xarakter daşıya bilər. Bu məsələ necə həll olunacaq? Hələ bəlli deyil.

- Cəbhədə yenidən müharibə başlaya bilərmi? Başlasa bu müharibə geniş, yoxsa lokal ola bilər? Cəbhədə baş verə biləcək müharibə zamanı Azərbaycanı hansı xarici təzyiqlər gözləyə bilər?

- Bu suala birmənalı cavab vermək çətindir. Bir tərəfdən müharibə ehtimalının 2 aprel 2016-cı il tarixindən öncəki dövrlə müqayisədə xeyli artdığını söyləmək mümkündür. Lakin tərəflərdən hər hansı birinin beynəlxalq vasitəçilərin (xüsusən Rusiyanın) səylərini və mövqeyini nəzərə almadan irimiqyaslı hücum əməliyyatlarına başlaması da real görünmür. Bu, sülh prosesinin pozulmasına və həmin tərəfin siyasi-diplomatik baxımdan təklənməsinə səbəb ola bilər. Məncə, tərəflər bu riskə getməz. Azərbaycan o vaxt müharibəyə başlaya bilər ki, Rusiyanın 2-5 apreldə olduğu kimi, ən azı neytral qalacağına əmin olsun, Moskvadan belə bir təminat alsın. Bu təminat olmadan müharibəyə başlamaq özündə bir riski ehtiva edən addım olar. Lakin beynəlxalq hüquq tam imkan verir ki, Azərbaycan öz torpaqlarını istənilən yolla azad etsin.

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az