"Bu görüş məsələlərə aydınlıq gətirmədi, prosesi daha da mürəkkəbləşdirdi"

Azərbaycan və Ermənistan prezidenti Rusiyada Dağlıq Qarabağ məsələsinin həlli ilə bağlı görüş keçirdi

Görüşdən əvvəl bildirilirdi ki, ATƏT-in həmsədrləri danışıqlarda iştirak etməyəcək. Ancaq görüş günü ATƏT-in həmsədrləri danışıqlar prosesinə qatıldı.

Görüşdən sonra isə həm Azərbaycan, həm Ermənistan və danışıqlar prosesinin digər iştirakçıları razı qaldığını bildirdi. Danışıqlar prosesinin yaxşı nəticələndiyini deyən tərəflər isə danışıqların nəyə görə yaxşı nəticələndiyini açıqlamadı.

Prezidentlərin görüşü barədə politoloq Qabil Hüseynli Ölkə.Az-a danışıb:

"Danışıqlar prosesində Rusiyanı danışıqlardan daha çox özünün strateji maraqları düşündürürdü. Rusiya Cənubi Qafqazı heç kimə vermirəm, Cənubi Qafqaz mənimdir və NATO-nun Gürcüstanda tədbirlər keçirməsi də boş şeydir, bu bölgənin taleyi mənim əlimdədir kimi mesajlarını qərbə vermək istəyirdi. Görüş ərəfəsində Putinin görüşə müdaxilə etməsi və görüşdə moderatorluğu öz üzərinə alacağını bildirməsi, görüşdə ATƏT-in nümayəndələrinin iştirak etməyəcəyi kimi məlumatların da yayılması, bu məlumatın da Rusiya mətbu orqanları vasitəsi ilə ictimaiyyətə təqdim edilməsi onu göstərirdi ki, əvvəlki formata, yəni, Vyana formatına öz etirazını bildirir. Rusiya bütün iplərin onun əlində olduğunu nümayiş etdirmək üçün hətta ATƏT-in nümayəndələrini də görüşə dəvət etməmişdi. ABŞ-ın həmsədri heç bir dəvət olmadan, əvvəl mətbuat konfransı keçirdi və bildirdi ki, mütləq prezidentlərin görüşündə iştirak edəcək. Bundan sonra fransalı həmsədr də görüşdə iştirak edəcəyini bildirdi. Rusiyalı həmsədr isə orada Putinin əmrlərini yerinə yetirirdi.

Putin prezidentlərin görüşü zamanı öz niyyətlərini axıra kimi yerinə yetirməyə çalışdı. ATƏT-in həmsədrləri, xüsusən də ABŞ-dan olan həmsədr demək olar ki, proseslərə yaxın buraxılmadı. Sonda həmsədrlər Putinin iştirakı ilə nahar yeməyinə qatıldılar. Bununla da sanki onların missiyası bitmiş hesab edildi.

Heç kəs bu məsələdə işlərin kəskinləşməsini istəmir, o cümlədən də Azərbaycan tərəfi. Ortada Rusiya amili var. Rusiyanın ortaya qoyduğu ambisiyalar var. Rusiyanın guya bu məsələni həll edəcəyi barədə Azərbaycana verdiyi vədlər var. Rusiyadan Ermənistana və xüsusən də onun prezidenti Sarkisyana hakimiyyətlə bağlı, Ermənistandakı proseslərlə bağlı müəyyən təhdidlər var. Bütün bunlar hər iki tərəfi Rusiyanın söylədiyi fikirləri tətbiq etməyə vadar edir. Hər iki tərəf həm diplomatik etika xatirinə, həm də gələcəkdə nələrisə düzəltməyin mümkün ola biləcəyi naminə bu proseslərin müəyyən nəticə verə biləcəyinə inamını ifadə edir. Bu inam da ona söykənir ki, bu cür format davam edəcək.

Ortada "Lavrov planı" deyilən bir plan var. Bu plan guya mərhələli həll prinsipinə hazırlanır. 5+2 formatıdır. Əvvəlcə 5 rayon qaytarılır, sonra 2 rayon qaytarılır, sonda isə Dağlıq Qarabağın starusu həll edilir. Nəticə etibarı ilə Lavrov planında müəyyən şirnikləndirici vədlər var. O, planda inkar edilmir ki, sonda Azərbaycanın işğal edilmiş torpaqlarından erməni qoşunları çıxarılacaq. Dağlıq Qarabağın statusu məsələsi isə referendum yolu ilə həll ediləcək. Referendum məsələsində isə Azərbaycanın bir fikri var, Rusiyanın isə başqa bir fikri var.

Görüşdə Azərbaycan prezidenti özünü kifayət qədər cəsarətli apardı və bildirdi ki, danışıqlar nəticəsiz olacaqsa, o, bundan sonra danışıqlarda iştirak etməyəcək. Ortada mütləq nəticələr olmalıdır. Nəticələr də işğala son qoyulması faktına söykənməlidir. Bu birbaşa Putinin özünə deyilmiş sözlərdir. Putin bunu susqunluqla qarşılasa da, özü üçün müəyyən nəticələr çıxardı. Etika xatirinə danışıqların davam etməsi və davam etmə prosesində müyyən nəticələrin əldə ediləcəyinə bəslənilən ümidlər Azərbaycanı bu görüşlərlə bağlı müsbət fikirlər söyləməyə vadar etdi.

ABŞ tərəfi Con Kerrinin timsalında görüşdən sonra Lavrova zəng etdi. Lavrov isə saymazyana formada prezidenlərin görüşü barədə ona heç bir məlumat verməyib, Suriyadakı proseslərdən danışmağa başlayıb. Kerri etika xətrinə keçirilən görüş barədə Lavrovdan heç nə soruşmadı, çünki ABŞ-ın inkişaf etmiş çox güclü kəşfiyyat sistemi var. ABŞ nümayəndəsi də orada idi. Onsuz da vaxtilə Kerri Lavrovu dünyanın ən riyakar adamı adlandırıb. Ona görə də, riyakar adamdan riyakar sözləri eşitməkdənsə, görüş haqqında oradakı nümayəndəsindən və ABŞ kəşfiyyatından məlumat əldə etməyi üstün tutub.

Göründüyü kimi Rusiya hər şeyi qara pərdə altında aparmağa çalışır. Bu məsələdə özünü kifayət qədər inamlı hiss edir. Güman etmirəm ki, bu məsələlər belə gedəcək. Ən azından Azərbaycan bu məsələlərlə axıra kimi razı olmayacaq. Çünki Ermənistanda erməni ictimaiyyətinin hayqırtıları Kremli narahat edir və rəsmi Moskvanı müəyyən qədər ehtiyatlı olmağa vadar edirdi. Bu mənada danışıqlar prosesini daha uzun zamana yaymaq məsələsi Kremlin əsas taktiki addımlarından biridir. Üstəlik də bu məsələdə heç bir tərəfin rəyi soruşulmadan sənədləri də Rusiya təqdim edir, danışıqlarla bağlı bəyanatı da hazırlayıb prezidentlərlə razılaşdırırlar. Bu o demək deyil ki, Azərbaycan baş verən proseslərdən xəbərdar deyil və hər şeyə sakitcə qulaq asır. Azərbaycan olanlardan özü üçün nəticələr çıxarır. Azərbaycan belə hesab edirdi ki, Rusiya ədalətli münsif rolunu oynayacaq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi üçün heç olmasa hansısa səylər göstərəcək. Ancaq bunlar hələki baş vermir və baş vermədi. Bu o deməkdir ki, danışıqlar kövrək bir fundament üzərində qurulub. Bu cür görüşlər danışıqların davam etməsinə apara bilər və yaxud danışıqlardan imtina edilməsinə də gətirib çıxara bilər. Çünki proseslər yenicə başlayıb. Proseslər barədə rəngarəng fikirlər də formalaşmaqdadır.

Güman edirəm ki, ABŞ proseslərin bu şəkildə, özbaşınalıqla hər şeyi əlində saxlamaq taktikası ilə razılaşmayacaq. Praktiki olaraq ortaya ciddi bir sənəd qoyulmadan, heç olmasa nizamlamanın prinsiplərini müəyyənləşdirmədən, çərçivə sazişini imzalamadan ümumi razılığa gəlmək Azərbaycanı qane edə bilməz. Azərbaycan prezidenti dəfələrlə bəyan edib ki, nəticəsiz danışıqlara getməyəcək. Üstəlik də, Azərbaycan ərazisində ikinci erməni dövlətinin yaradılmasına da imkan verməyəcək. Ruslar isə ikinci erməni dövlətini yaratmaq üçün müxtəlif fəndlərə əl atırlar. Əvvəlcə Dağlıq Qarabağa sülhməramlı qüvvələr adı altında rus qoşunlarının yerləşdirilməsi haqqında mətbuata fikir sızdırırlar.

Prezidentlərin görüşünə çox böyük ümüdlə baxırdıq. Çünki Lavrovun özü Bakıda söyləmişdi ki, 5 rayonun geriyə qaytarılmasını ermənilərə güclə qəbul etdiriblər. Baş nazir Medvedyev də təxminən belə bir fikir səsləndirmişdi.

Ruslar Azərbaycanı həm status kvonu qoruyub saxlamaqla təhdid edib, həm də 5 rayon məsələsini elə bir həddə gətirib çıxarmaq istəyirlər ki, Azərbaycan tərəfinin bunu məmnuniyyətlə qəbul edilməsinin şahidi olsunlar. Əvəzində nələrisə tələb etmək şansları yaransın. Bir sözlə bu görüş məsələlərə aydınlıq gətirmədi, prosesi daha da mürəkkəbləşdirdi. Güman edirəm ki, Azərbaycan tərəfi yaranmış vəziyyətdən çıxış yolunu tezliklə tapacaq".

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az