"Ruhani Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədi, Putin isə..."

Rusiya, İran və Azərbaycan prezidentlərinin Bakıda görüşləri keçirildi.

Görüş zamanı Şimal-cənub nəqliyyat dəhlizinin açılması barədə razılıq əldə edildi.

Heç şübhəsiz görüşdə Azərbaycanı düşündürən əsas məsələ Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinin müzakirə edilməsi məsələsi idi. İran tərəfi nə qədər Ermənistanla isti münasibətdə olsa da, Həsən Ruhani bildirdi ki, İran Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və dəstəkləyir.

İran trəfindən fərqli olaraq Rusiya prezidenti Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı müəmmalı danışdı. Putin bildirdi ki, münaqişə elə həll edilməldir ki, tərəflərdən heç biri nə qalib olsun, nə də məğlub.

Prezidentlərin görüşü və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı politoloq Qabil Hüseyinli Ölkə.Az-a danışıb:

"Üçtərəfli zirvə görüşü tarixi əhəmiyyətlidir. Hər üç ölkə üçün eləcə də Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyətli olan Şimal-Cənub dəhlizinin reallaşması üçün bütün əngəllər aradan qaldırıldı. Bu ilin sonuna qədər dünyanın ən böyük nəqliyyat dəhlizi işə düşəcək. Bu, İran, Rusiya və Azərbaycan üçün çox böyük və iqtisadi cəhətdən mənfəətli layihədir.

İran tərəfi Azərbaycanla ikili əlaqələrin inkişafında maraqlı kimi görünür. Avtomobilqayırma zavodunun tikilməsi, dərman istehsal edən zavodun bünövrəsinin qoyulması xüsusi əhəmiyyətə malikdir. İran və Azərbaycan prezidentlərinin görüşündə ən böyük əhəmiyyətə malik olan İran prezidenti Həsən Ruhaninin Bakıda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü İranın dəstəkləməsi barədə verdiyi bəyanat oldu. Bu çox böyük hadisə hesab edilməlidir.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü haqqında heç bir fikir bildirmədi. Putinin sülhyaratma prosesi barədə söylədiyi sözlər tamamilə beynəlxalq hüququn normaları və BMT-nin qəbul etdiyi qətnamələrdən uzaq fikirlər idi. Rusiya tərəfi təcavüzkarla təcavüzə məruz qalanı bir-birindən ayırmır. Putin deyir, biz tərəfləri elə kompramisə gətirməliyik ki, tərəflərdən heç biri özünü qalib və yaxud məğlub kimi hiss etməsin. Burada bütün günahların süni şəkildə bərabərləşdirilməsi meydana çıxır. Azərbaycan tərəfinin bu münaqişədə günahı yoxdur. Azərbaycan təcavüzə məruz qalıb və özünün ərazi bütövlüyünün təmin edilməsini istəyir. Bundan əlavə Azərbaycan tərəfinə təzminat ödənilməlidir. Ona görə ki, Ermənistan Azərbaycan xalqına məşəqqətlər yaşadıb. Nədənsə Putinin dili dönüb Azərbaycan xalqına ermənilərin çəkdirdiyi işgəncə ilə bağlı bir kəlmə söz söyləmədi. Üstəlik Putin bildirdi ki, biri müttəfiqimiz, biri tərəfdaşımız olan iki ölkə arasında sülh yaratmalıyıq. Ölkələri bu cür sortlaşdırmaq olmaz. Bu, Rusiya imperialist təfəkkür tərzinin təzahürüdür. Dövlətləri bu cür ayırmırlar. Beynəlxalq hüquq bunu qəbul etmir. Beynəlxalq hüquq bir şeyi qəbil edir, təcavüzkar və təcavüzə məruz qalan ölkə. Məsələni də nizama salanda hüquq deyir ki, təcavüzkar işğal etdiyi ərazilərdən qoşunlarını çıxardır, təcavüzə məruz qalmış ölkənin ərazi bütövlüyü təmin edilir. Hələ üstəlik də məhkəmə qurulur, ziyan çəkmiş tərəfə təzminat ödənilməsi haqqında məsələ qaldırılır. Azərbaycan bundan sonra təzminat məsələsini də gündəmə gətirməlidir. Diplomat, dövlət başçısı böyük bir müharibənin, iki ölkə arasında zədələnmiş münasibətlərin bərpasını üzərinə götürən dövlət bu dillə danışarsa, deməli tərəf tuduğu bəri başdan aydın olur. Putin özü hüquqşünasdır, ancaq hüquqi dillə danışmır.

Belə aydın olur ki, 2-5 aprel döyüşlərindən sonra Azərbaycan ordusunun qələbələrini görən Putin, Azərbaycana hücumun dayandırılması barədə ultimativ təsir göstərdi və hücumun dayandırılmasına nail oldu. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü öz gücü ilə təmin etməyə çox yaxın idi. Buna imkan vermədilər. Bunun özü göstərir ki, Rusiya kimin tərəfindədir. Aprel döyüşləri dayanandan sonra Putin dedi ki, bu məsələ ilə hər gün məşğul olacam, böyük sülh sazişinin əldə edilməsinə nail olacam. İndi isə ststus-kvodan danışır. Hazırki vəziyyəti qoruyub saxlamaq istəyirlər. Bu cür vəziyyət həm Ermənistana, həm də Rusiyaya xeyirlidir. Çünki münaqişədən istifadə edən Rusiya həm Azərbaycana, həm də Ermənistana təsir etmək imkanı əldə edir.

Putinə ən çox təsir edən amil ötən ay Polşanın Varşava şəhərində NATO-nun sammitinin keçirilməsi oldu. Həmin sammitdə qərar qəbul olundu ki, postsovet məkanında bütün münaqişələrin həllində 1975-ci ildə qəbul edilmiş Helsinki yekun aktının dövlətlərin ərazi bütövlüyünün pozulmaması prinsipindən çıxış edərək məsələlərin həllinə yanaşmaq lazımdır. Ərazi bütövlüyü məsələsi, dövlətlərin ərazi bütövlyünün həll edilməsi, münaqişələrin həllinin mərkəzinə qoyulmalıdır. NATO-nun, ABŞ-ın bu məsələlərə qarışması Rusiyada ürkəklik yaradıb. Rusiya düşünür ki, onlar bu sözləri söyləməklə gəlib Cənubi Qafqaza sahiblənəcəklər və Rusiyanın strateji maraqlarını tapdalayacaqlar. Halbuki NATO və ABŞ Qafqazda sülhün bərqərar edilməsinə çalışırlar. Münaqişələrin beynəlxalq hüquq normalarında həll edilməsini bildirirlər. Belə görünür ki, Rusiya Qərbin fəallığını görüb münaqişənin həllinin çətin və Azərbaycan üçün qeyri-məqbul variantlarını irəli sürməklə bir növ sülh danışıqları prosesinə müəyyən əngəllər yaratmağa çalışır.

Sarkisyanın Xankəndinə gəlib, ədəbazlıqla bir qarış torpağı belə vermərik deməsi, məncə ruslarla razılaşdırılmış bir mövqedir. Bu, həm də İrəvanda düzəlmiş qiyam şousunun tərkib hissəsidir. Guya erməni xalqı bu məsələyə görə narahatdır. Ermənistan özü qədim Azərbaycan torpaqlarında yaranıb. Biz bunu həzm etmişik. İkinci bir erməni dövlətinin ərazimizə yarnmasına necə dözə bilərik?

Putin Qafqazda da Qərbə əzələ nümayiş etdirir və əvvəllər münaqişənin həlli ilə bağlı söylədiyi fikirlərin çoxundan vaz keçir. Ermənilər Ermənistanda yalançı aksiyalar təşkil edir, ancaq inanmıram ki, Azərbaycan xalqı hər hansısa güzəştli sülhün imzalanmasına razılıq versin".

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az