Trampın yeni dövlət katibi Rusiya-ABŞ arasında buzları əridəcəkmi?
ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp fəaliyyətə başlamadan əvvəl bir neçə qalmaqala səbəb olub.
Trampın Tayvan lideri ilə danışığı rəsmi Pekinlə, İsraildəki səfirliyin yerini dəyişəcəyi barədə bəyanatı ərəb dünyası ilə, İrana qarşı yeni sanksiyalar tətbiq edəcəyi planı isə rəsmi Tehranla münasibətləri gərginləşdirib. Trampın prezident kimi səlahiyyətə başladıqdan sonra Ukraynada hakimiyyət dəyişikliyinin baş verəcəyini də deyirlər. Bu hadisələrin fonunda Trampın Rusiya ilə isti münasibət quracağı görünməkdədir. Belə ki, Tramp baş katib postuna Putinin dostu, Reks Tillersonu təyin edəcək. Reks Tillerson Putin tərəfindən "dostluq" ordeni ilə təltif olunub.
Trampın prezident kimi fəaliyyətə başlaycağı dövrdə hansı hadisələrin baş verə biləcəyi ilə bağlı politoloq Elşən Manafov Ölkə.Az-a danışıb:
"ABŞ-da prezident seçkilərində qalib gəlmiş respublikaçı namizədin prezident kürsüsünə hələ əyləşmədən əvvəl qəbul etdiyi qərarlar və göndərdiyi mesajlar beynəlxalq aləmdə, ilk növbədə siyasi müşahidəçilərdə çaşqınlıq yaradıb. Trampın prezident kürsüsünə oturduqdan sonra hansı addımlar atacağını, hansı qərarlar qəbul edəcəyini proqnozlaşdırmaq mahiyyət etibarı ilə çox çətindir.
Trampın beynəlxalq münasibətlər sistemində ciddi qalmaqal yaradan bir sıra bəyanatları olub. Məsələn, Donald seçkilərdə qələbə qazandıqdan sonra Tayvan prezidentinin təbriklərini qəbul etdi. Bu, Çin və ABŞ arasında qalmaqala səbəb oldu. Çin Tayvanı özünün ayrılmaz tərkib hissəsi kimi qəbul edir. Tayvana qarşı həyata keçirilən siyasət Çinin müstəqil dövlət kimi Tayvanla bağlı hüquqlarının tapdalanması konteksində qəbul olunmalıdır. Bu onu göstərir ki, Tramp Çini super dövlət olaraq ciddi, siyasi apponenti, beynəlxalq münasibətlərdə Rusiya ilə birlikdə ən ciddi rəqiblərindən biri hesab edir. Tramp fəaliyyətə başladıqdan sonra Çinlə münasibətlərin gərginləşə biləcəyi ilə bağlı addımlar atacağı istisna deyil.
Tramp İsrailin baş naziri Netanyahu ilə danışıqlardan sonra bəyan edib ki, ABŞ-ın İsraildəki səfirliyini Tel-Avivdən Yerusəlimə köçürəcək. Artıq Trampın bu hərəkəti ərəb dünyası ilə ABŞ arasında münasibətlərdə gərginliyə səbəb olub. Bütün bunlarla yanaşı Trampın dövlət katibi vəzifəsinə təyin etdiyi Reks Tillersonun Putinin yaxın dostu olması və həmin şəxsin Rusiyada biznes maraqlarının olması ilə bağlı söylənən fikirlər onu göstərir ki, əslində Tramp istər MDB məkanında, istər Avropa miqyasında Rusiya ilə aralarında olan problemləri qarşıdurma konteksində deyil, ilk baxışda konstruktiv əməkdaşlıq konteksində həll etməyin tərəfdarıdır.
Tramp bilərəkdən Rusiya və onun müttəfiqləri arasında münasibətlərdə ciddi çatın yaranmasına çalışır. Tramp prezident seçildikdən sonra İranın nüvə çalışmaları ilə bağlı məsələlərə yenidən baxacağını bildirib və İrana yenidən sanksiyalar tətbiq edəcəyi ilə bağlı fikirlər səsləndirib. İrana tətbiq edilən sanksiyalar heç şübhəsiz İran-ABŞ münasibətlərini yenidən gündəmə gətirəcək və münasibətlər gərginləşəcək. İranın dünya neft bazarına neft çıxarmaq imkanlarının məhdudlaşdırılması Rusiyanın maraqlarına cavab verir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, Cənubi Qafqaz, Xəzər hövzəsi, Yaxın, Orta Şərqdə İran Rusiya ilə eyni mövqedən çıxış edən geosiyasi oyunçulardan biridir. Bu mənada İranla münasibətlərin pozulması Rusiyanın bölgə ilə bağlı geosiyasi maraqlarına cavab verməməlidir. Digər tərəfdən Rusiya gözəl anlayır ki, Suriya probleminin Suriyanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll edilməsində, Bəşər Əsədin legitim prezident kimi hakimiyyətdə qalmasında İranın və Türkiyənin mövqeyi kifayət qədər həlledici olacaq. Bu baxımında Trampın hərəkətləri Rusiya ilə müttəfiqləri arasında gərginliyin yaranmasına və bunun yüksələn xəttlə artmasına hesablanmış bir siyasətdir.
Trampın prezident seçildikdən sonra Ukrayna ilə bağlı siyasəti, Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyacağı təqdirdə Krımın statusu ilə bağlı məsələlərə necə yanaşacağı beynəlxalq birliyi, ABŞ-dakı siyasətçiləri düşündürən məsələlərdən biridir. Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, Ukraynada hakimiyyətdə olan Pyotr Poroşenko iqtidarı ABŞ-dakı prezident seçkiləri zamanı Hillari Klintona dəstək vermişdi və xanım Klintonun xeyrinə maliyyə də yönləndirmişdi. Bunu Donald Tramp da bilir. Ukraynanın hakimiyyətdə olan iqtidarı gələn ilin mart ayına qədər istefaya getməyə məcbur ediləcək. Əgər Ukraynanın yeni iqtidarı Krım məsələsinin Rusiya ilə konsturuktiv əməkdaşlıq konteksində həllinə razılıq versə, bu, əslində yeni dünya düzəninin müəyyən edilməsində Rusiyanın maraqlarının Tramp tərəfindən nəzərə alınacağına işarədir.
Respublikaçı Donald daha çox manevrlər edir. Trampın prezident kürsüsünə əyləşdikdən sonra Putinlə görüşəcəyi və hansı məsələlər ətrafında ABŞ-Rusiya razılığının əldə olunacağı qarşıda duran əsas məsələlərdən biridir. Ona görə Trampın prezident kürsüsünə əyləşdikdən sonra hansı qərarlar qəbul edəcəyini gözləmək lazım gələcək".
Səxavət Məmməd
Ölkə.Az
