Türkiyədə yeganə qadın baş nazir: əri onun soyadını götürdü, \"İstanbulun qızılgülü\" deyilirdi...

Tansu Çillər  Türkiyə tarxində yeganə qadındır ki, Baş nazir kürsüsünədək yüksəlib. Onun haqqında danışarkən ilk olaraq onu qeyd etmək lazımdır ki, çox gənc yaşlarında iqtisad elmləri doktoru, professor adını qazanıb və bir neçə xarici dildə sərbəst danışıb. Məhz Tansu Çillər  Baş nazir olduğu dövrdə Türkiyənin beynəlxalq aləmdəki  nüfuzunu qaldıra bilib. 

Tansu Çillərin böyük siyasətə gəlişi...

“Gününüz aydın, xanımlar və cənablar. Bu gün mən baş nazir Tansu Çilləri Vaşinqtonda salamlamaqdan böyük qurur hissi duyuram. O bizim ölkəmizi hələ tələbəlik illərindən yaxşı tanıyır və bir neçə dəfə  səfər edib. Biz  ABŞ Türkiyə tərəfdaşlıq əlaqələrinin inkişaf etdirib möhkəmləndirilməsi  istiqamətində birlikdə işləmək barədə razılığa gəldik”, - ABŞ-ın 42-ci prezidenti Bill Klinton gülümsəyərək Tansu Çillər haqqında birgə mətbuat konfransında deyib.

Tansu Çillər gözəl olmaqla yanaşı, ziyalı, savadlı və cəsarətli  idi. “İştirak etdiyim böyük döyüşlərdə məğlub olmamışam”, - Tansu  televiziya debatlarında çıxışı zamanı deyib. Məhz bu çıxışında 9 gün sonra Türkiyənin mühafizəkar  Doğru Yol Partiyasının lideri oldu.

“Ata getdi, ana gəldi”.

Tansu Çillər İstanbulda orta səviyyəli bir ailədə dünyaya göz açıb.  Atası jurnalist olub və daha sonra atası Biuləciyin valisi olub. 

Valideynləri Tansuya gözəl təhsil veriblər. İlk olaraq Amerika qadın kolleci yanında iqtisadiyyat məktəbini, daha sonra isə İstanbulda Bosfor Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsini biririb. Ali təhsilini bitirən Tansu təhsilini ABŞ-da davam etdirmək qərarına gəlib və o Amerikada  Konnektikuta Universitetindən namizədlik dərəcəsini, Yelski Universitetində isə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. 

Gələcək siyasətçi bundan əlavə olaraq Pensilvaniya ştatında Lankaster şəhərindəki Franklin  və Marşall kollecində iqtisadiyyatdan dərs deyib. Bundan sonra İstanbula dönüb. Tansu 36 yaşında nüfuzlu Bosfor Univetrsitetinin ən gənc  professoru olub. 

Böyük siyasətə 1990-cı ildə  gələn Tansu Çillər cəmi 3 ildən sonra ölkəyə rəhbərlik edib. Onun böyük siyasətə gəlişində Süleyman Dəmirəlin böyük rolu olub və Tansu onu hər zaman “baba” çağrııb. Ona görə də Tansunun tərəfdarları şəhərlərin küçələrində belə bir plakat asmışdılar: “Ata getdi, ana gəldi”.

Qərb mediası onun haqqında bu fikirləri yazıb: “Tansu Çillər Türkiyənin növbəti yüzilliyə aparmaq üçün  ideal bir namizəd idi. O, müsəlman ölkəsindən olsa da, dünyəvi baxışlara malik bir ziyalı, iqtisadçı və ingilis dilini yaxşı bilən qadın idi”. 

Diplomatlar hər zaman onun  xarici siyasətdəki təcrübəsizliyindən şikayətləniblər. O, istənilən məsələni müzakirə etməyə tələsib. 

Beynəlxalq münasibətlərdə təcrübəsinin az olmasın baxmayaraq Çillərə Avropa ölkələrinin liderləri ilə yaxşı münasibət qurmasına maneçilik törətməyib.  O, Avropanın dövrünə görə, nüfuzlu siyasətçiləri olan Fransa prezidenti Fransua Mitteran, Britaniya Baş naziri Marqaret Tetçer  səfər üçün şəxsi dəvət alıb. Tansu Çillərin hakimiyyəti dövründə Türkiyənin Avropa İttifaqı ilə əlaqələri yaxınlaşıb. Ankara və Brüssel Gömrük sazişi imzalayıb. Tansu Çillər eyni zamanda PKK-nın  ABŞ və Avropada terror təşkilatı kimi siyahıya salınmasına nail olub. Onun ən böyük xidmətlərindən biri isə Türkiyə ordusunun modernləşdirilməsi olub. O vaxtadək ordu İkinci Dünya müharibəsindən qalmış köhnə silahlardan istifadə edib. Məhz Çillərin hakimiyyəti dövründə Türkiyə Silahlı Qüvvələrində müasir silahlar alınıb.

Dəbdəbəli həyata  doğru...

Tansu Çillərin şəxsi həyatı da hər zaman uğurlu olub. O, həyat yoldaşı ilə hələ yeniyetmə dövründə tanış olub. Tansu hələ indi də Türkiyədə müzakirə mövzusu  olunan  görünməmiş bir hərəkətə nail olub. Belə ki, Tansu deyil, məhz onun gələcək əri Tansunun soyadını götürməyə inandırıb və toydan sonra əri Çillər soyadını daşıyıb. Türkiyənin köklü və tanınmış nəslindən olan Ezer Uçuran toydan sonra Ezer Çillər olub. Ezer Uçşuranın ulu babası Ali Camali Qanuni Süleymanın hakimiyyəti dövründə Osmanlının Şeyxülislamı olub. Ezer biznesmen və bankir olsa da, hər zaman kölgədə qalmağa çalışıb. Düzdür, Tansu Çillər onu incitməmək üçün deyib ki, ailədə ən vacib qərarları o qəbul edir.

“Mənə hakimiyyəti formalaşdırmaq həvalə olunub. Ancaq ərim evimizdə əvvəlki kimi ailənin başçısıdır”, - Tansu açıqlamalarında deyib. 

Qeyd edək ki, Tansunun əri əvvəlcə ölkənin ən iri özəl bankı olan İstanbul Bankının baş direktoru olub.

Çillərin şəbəkəsi ən azından 8 şirkət yaradıb və onlara ssuda verib. Bir müddətdən sonra verilən bu ssudalar şübhə altına alınıb. Nəticədə bank iflasa uğradıqda isə  hökumət bunun nəticələrini aradan qaldırmaq üçün ölkə büdcəsindən iki faiz pul ayırmalı olub. Bank iflasa uğradıqdan sonra Ezer bizneslə məşğul olub. 

Qızılgül solmağa başladı

Tansu Çillər 1993-1996-cı illərdə hakimiyyətdə olduğu müddətdə dövlət vəsaitini qanunsuz mənimsəməkdə şübhəli bilindi. Onun fəaliyyətini araşdırmaq üçün parlament komissiyası yaradıldı.

Araşdırma zamanı parlament komissiyası Tansu Çillerin könüllü olaraq təqdim etdiyi məxfi vergi bəyannamələrini və maliyyə sənədlərini açıqladı.

Parlament komissiyasının hazırladığı 300 səhifəlik  hesabatda baş nazirin  hər hansı qanunsuz əməllərə yol vermədiyi aşkara çıxdı. Bundan sonra siyasətçiyə qarşı qaldırılan cinayət işinə xitam verildi. Buna baxmayaraq Çillərin reytinqi düşməkda davam etdi. 

Tansu barəsində aparılan yoxlamalarda hər hansı qanunsuzluğa yol verildiyi ortaya çıxmasa da, sonradan onu hökumətin gizli fondundan 50 mln dollar yoxa çıxmasında əli olmaqda ittiham olundu. Bu fakt da öz təsdiqni tapmadı. Çillər hakimiyyətini 1997-ci ildə ordunun çevrilişi nəticəsində devirdilər. 

Onun haqqında ölkədə deyilirdi: “Tansu Çillər dünyavi türklər üçün ən etibarlı şəxs idi”. Çilləri İstanbulun qızılgülü adlandırırdılar.

“Gözəldir. Amma bəzən tikanları adamı sancır”. Ona görə də onun hakimiyyətdən gedişini “Qızılgülün quruyub, solması” kimi obrazlı ifadə ediblər.

İki uşaq anası olan Tansu  böyük siyasətdən gedərək hazırda İstanbulda Bosfor sahilində dəbdəbəli bir məhəlləsində yaşayır.

Hazırladı Mürtəza
Ölkə.Az