Ərdoğan ədalət məhkəməsi qurur: Qlobal hərbi cinayət cəzasız qalmaz, ya Rusiya, ya da...

Türkiyə beynəlxalq məkanda yenidən fəal mərhələyə keçmək üzrədir. Uzun müddətdən bəri idi ki, rəsmi Ankara nisbətən arxa plana çəkilərək, daha çox passiv xarici siyasət yürütməyə çalışırdı. Üstəlik, Türkiyənin belə bir ağır dönəmdən keçməsi müəyyən mənada, məcburi xarakter daşıyırdı.

Məsələ ondadır ki, bu ilin əvvəlindən başlayaraq, rəsmi Ankara bütün diqqətini Türkiyənin daxilində mövcud olan ciddi problemlərə yönəltmək məcburiyyətində qalmışdı. İlk növbədə dünya tarixinin ən dəhşətli iki ardıcıl zəlzələsi Türkiyəyə ağır zərbələr vurmuşdu. Ərdoğan hakimiyyəti də məhz zəlzələnin yaratdığı ağır situasiyanı nisbətən yüngülləşdirməyə çalışırdı.

Eyni zamanda, təbii zəlzələ həm də “siyasi zəlzələ” təhlükəsinə də paralellik təşkil edirdi. Hər halda, Türkiyədə keçiriləcək növbəti seçkilərdə ölkə daxilində və xaricində bütün siyasi-strateji hesablamalar Ərdoğan hakimiyyətinin dəyişmə ehtimalı üzərindən aparılırdı. Bu səbəbdən də, Ərdoğan hakimiyyəti Türkiyə üçün tarixi və taleyüklü xarakter daşıyan bu seçkilərə daha ciddi hazırlaşmaq məcburiyyətindəydi.

Bütün bunları nəzərə aldıqda, bu ilin əvvəlindən başlayaraq, rəsmi Ankaranın başının Türkiyənin daxili problemlərini həll etməyə qarışdığı qətiyyən şübhə doğurmur. Bəzi problemlər hələ də qalmış olsa da, ancaq indi demək olar ki, Ərdoğan hakimiyyəti daha rahat davranmaq imkanı da qazanmağa başlayıb. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan seçkidə zəfərlə çıxaraq, üstəlik, yeni hakimiyyət komandasıyla daha da güclənərək, Türkiyənin beynəlxalq rəqiblərini ciddi şəkildə məyus etməyi bacarıb.

Ona görə də, rəsmi Ankaranın son günlər beynəlxalq siyasət məkanında yenidən fəallaşması qətiyyən təəccüblü deyil. İndi Türkiyə regional güc mərkəzi statusuna uyğun olaraq, öz ətrafında baş verən əsas qlobal problemlərin həlli prosesinə müdaxilə etməyə başlayıb. İlk hədəf kimisə, Ukrayna savaşının ön plana keçirildiyi müşahidə olunur. Belə ki, prezident R.T.Ərdoğan Ukrayna savaşının iki birbaşa iştirakçısının liderləri ilə təmasları bərpa etməkdədir.

Məsələ ondadır ki, Türkiyə lideri artıq həm Ukrayna, həm də Rusiya prezidentləri ilə savaşın doğurduğu problemləri müzakirə edib. Bəzi məlumatlara görə, həm rəsmi Kiyev, həm də Kreml prezident R.T.Ərdoğanın Türkiyədə öz hakimiyyətini qoruya bilməsindən olduqca məmnundur. Çünki Türkiyə lideri savaşı dayandırmaq üçün Ukrayna və Rusiya ilə eyni vaxtda müzakirələr apara biləcək yeganə vasitəçi-otbitr hesab olunur.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski bildirib ki, Rusiya ilə sülh prosesinin başladılması üçün Türkiyə liderinin fəal müdaxiləsi olduqca vacibdir. Xüsusilə də, rəsmi Kiyev Ukraynanın işğal olunmuş ərazilərinin geri qaytarılması və ölkəyə dəyən maliyyə-iqtisadi ziyanın hesablanaraq, ödənilməsinin beynəlxalq mexanizmlərinin müəyyən edilməsində Türkiyənin iştirakını həlledici faktorların sırasına aid edir. Və bu istiqamətdə yaxın vaxtlarda prezident R.T.Ərdoğana rəsmən müraciət etmək niyyətini gizlətmir.

Maraqlıdır ki, Kremldə də Türkiyə liderinə böyük ümidlər bəsləyirlər. Kremldə əmindirlər ki, məhz prezident R.T.Ərdoğanın vasitəçiliyi Rusiyanı “savaş bataqlığı”ndan çıxara bilər. Üstəlik, Kremldə hesab edirlər ki, Türkiyə lideri Rusiyanın əzici məzmun daşıya biləcək sülh sazişindən yayınmasında da xüsusi rol oynamaq imkanındadır. Yəni, Rusiya siyasi dairələri prezident R.T.Ərdoğanın orbitrliyi sayəsində sülh sazişinin məzmununda Kremlin qürurunun qoruna biləcəyini düşünürlər.

Təbii ki, həm Kiyevdə, həm də Kremldə Türkiyə liderinin ədalətinə böyük ümidlərin olması önəmli məqamdır. Əslində, Türkiyə lideri də son təşəbbüsü ilə beynəlxalq ədaləti təmsil etdiyini qabarıq şəkildə biruzə verməyi bacarıb. Belə ki, Türkiyə lideri Xersonda SES-nın partladılması ilə bağlı yaranmış situasiyanın araşdırılmasını təklif edib. Onun fikrincə, bu məqsəd üçün Ukrayna, Rusiya, Türkiyə və BMT-nin iştirakı ilə araşdırma qurumu yaradılmalıdır. Və bu araşdırma ilə əsl günahkarlar müəyyən edilərək, cəzalandırılmalı, baş vermiş fəlakətdən çıxış yolları tapılmalıdır.

Göründüyü kimi, olduqca ədalətli yanaşmadır. Türkiyə lideri hadisəni kimlərin törətdiyini dəqiqləşdirmədən nə Ukraynanı, nə də Rusiyanı ittiham etmək istəmir. Halbuki SES partladıldıqdan dərhal sonra bu iki düşmən ölkə məsuliyyəti qarşı tərəfin üzərinə ataraq, bir-birilərini ittiham etmişdi. Yəni, Kreml Ukraynanı SES-ə raket zərbəsi endirməkdə suçlamışdı.

Əsas arqument kimisə, Kreml bu strateji obyektin Rusiya ordusunun nəzarətində olan ərazidə yerləşməsini ön plana çıxartmışdı. Rəsmi Kiyevsə, Rusiyanın bu obyekti Ukrayna ordusunun əks hücum əməliyyatlarını əngəlləmək məqsədilə partlatdığını iddia etmişdi. Və bütün Qərb mətbuatı da Ukraynanın iddialarını dəstəkləyərək, Rusiyanı suçlamışdı.

Təbii ki, iki tərəfdən biri haqlıdır və digəri törətdiyi hərbi cinayəti inkar edərək, yalan danışır. Bu barədə müəyyən mülahizələr olsa da və əsas şübhələr Rusiyanın üzərində cəmləşsə də, hər halda, faktlarla sübut edilməyib. Türkiyə lideri isə məhz əsl günahkarın kimliyini sübuta yetirmək üçün ortaq araşdırma təklif edir. Deməli, həm Rusiya, həm də Ukrayna öz ittihamlarının doğru olduğuna əmindirlərsə, onda, mütləq prezident R.T.Ərdoğanın ortaq araşdırma təklifini qəbul etməlidirlər. Və tərəflərdən hansı bundan imtina edərsə, həm də dolayısı ilə hərbi cinayəti törətdiyini etiraf etmiş olacaq.

Göründüyü kimi, olduqca taleyüklü situasiya yaranıb. İndi hər kəs Ukrayna və Rusiya siyasi dairələrindən Türkiyə liderinin təklifinə veriləcək reaksiyanı gözləyir. Halbuki, hələlik hər iki tərəf sükuta üstünlük verir, hər hansı rəsmi cavaba tələsmir. Yəni, prezident R.T.Ərdoğan ABŞ və Qərb kimi faktlarsız ittiham etmək əvəzinə, həm rəsmi Kiyevi, həm də Kremli ciddi şəkildə düşünmək məcburiyyətində buraxıb.

Belə anlaşılır ki, rəsmi Ankara tamamilə doğru yoldadır. Türkiyə liderinin ədalətli mövqeyi demək olar ki, beynəlxalq ədalət məhkəməsinin qurulmasına bərabər bir siyasi effekt yarada bilər. Çünki araşdırma təklifindən yayınma cəhdi dolayısıyla günahı etiraf etmək anlamı daşıyır. Digər tərəfdən, araşdırma zamanı qarşı tərəfin günahını sübut etməyə əminliyin olmaması da indiki halda, gözləmə mövqeyini stimullaşdırmış ola bilər. Halbuki prezident R.T.Ərdoğanın təklifi istənilən halda, günahkarın müəyyən edilərək, cəzalandırılmasına yönəlib.(musavat.com)