Çölyak xəstəliyi - Kimlərdə var və müalicəsi varmı?

Çölyak xəstəliyi, buğda, arpa və çovdar kimi taxıllarda olan qlüten adlı maddəyə orqanizmin immun sisteminin anormal reaksiyası nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir.

İlk simptomlar adətən 1 yaşından sonra, tərkibində özü olan qidalar istehlak edilməyə başlayanda görünür. Dünyanın əksər ölkələrində hər 70-200 nəfərdən birində çölyak xəstəliyi var.

Əvvəlcə ürəkbulanma, qusma, ishal və zəiflik kimi əlamətlər müşahidə olunur. Sonrakı dövrlərdə anemiya və dəri səpgiləri kimi müxtəlif simptomlar əlavə olunur. Xroniki xəstəlik olsa da, müalicə edilə bilər və müalicəsi tərkibində özü olan qidaların diyetdən çıxarılmasından ibarətdir.

Qlütenə həssas enteropatiya da adlandırılan xəstəlik, bədənin immun sistemi ilə əlaqəli səbəblərə görə baş verir. Bu, bir çox taxılda olan qlüten adlı zülala qarşı yanlış istiqamətləndirilmiş immun reaksiyası ilə tetiklenir.

Bəzi xəstələrdə qlüteni parçalayan fermentə qarşı immun reaksiya da var. Çölyak xəstəliyi nazik bağırsaqda iltihab nəticəsində simptomlara səbəb olur.

İmmunitet sistemi qlütenə anormal reaksiya verir və iltihab prosesini başlayır.

Bağırsaq selikli qişası normal olaraq qida maddələrinin udulmasına imkan verən villi adlanan kiçik əlcək kimi çıxıntılardan ibarətdir.

Villi bağırsağın udma səthini artırır və qida maddələrinin qana keçməsini asanlaşdırır. Çölyak xəstəliyində inkişaf edən iltihab prosesi nəticəsində orqanizm öz toxumalarını zədələyən antikorlar yaradır.

Bu otoantikorlar nazik bağırsağın daxili səthindəki bu çıxıntıları məhv edir və villi düzləşir. Bunlar zədələndikdə, xəstə nə qədər yesə də, tam udma olmadığı üçün bədənə kifayət qədər qida qəbulu mümkün olmur.

Mütəxəssislər çölyak xəstəliyinin allergik və ya otoimmün xəstəlik olub-olmadığını araşdırmağa davam edirlər.

Son məlumatlara görə, xəstəliyin həm allergik, həm də otoimmün elementləri ehtiva etdiyi düşünülür. Allergiya, immunitet sisteminin orqanizm üçün əslində zərərsiz olan maddələrə həddindən artıq reaksiyasıdır.

Bu, çölyak xəstəliyinə də aiddir, çünki immunitet sistemi həddindən artıq immun reaksiya ilə zərərsiz qlütenə cavab verir. Digər tərəfdən, immunitet sistemi də bədənin öz fermenti olan toxuma transqlutaminazına qarşı antikorlar yaradır.

Çölyak xəstələri tərkibində özü olan qidalar yeyərkən bəzi tipik simptomlar yaşayırlar.

Bunlardan ən çox görülənləri qarın ağrısı, şişkinlik və yağlı ishaldır. Bu qısamüddətli simptomlar daha sonra xroniki şikayətlərlə müşayiət olunur.

Çölyak xəstəliyində bağırsaqdakı selikli qişa iltihab nəticəsində zədələnir və bütün qida komponentlərinin sorulması pozulur. Nəticədə dəmir çatışmazlığı kimi böyük sağlamlıq problemləri yaranır.

Mühüm uzunmüddətli simptomlardan biri kilo itkisidir.

Qlütenə həssas enteropatiya bəzi xəstələrdə dəri problemləri kimi bağırsaq funksiyası ilə birbaşa əlaqəli olmayan simptomlara səbəb olur.

Xəstəliyin atipik simptomlarla irəlilədiyi belə hallarda diaqnoz çox vaxt gecikir. Atipik çölyak xəstəliyinin əlamətlərinə;

Qaşıntılı və qırmızı dəri səpgiləri (Dermatitis herpetiformis)
Dildə yanma, zəiflik və solğunluq kimi anemiya əlamətləri (Dəmir çatışmazlığından yaranan bu anemiya, malabsorbsiyaya görə dəmir müalicəsinə cavab vermir.)
Osteoporoz, əzələ zəifliyi, kalsium çatışmazlığı səbəbindən sümük ağrıları
K vitamini çatışmazlığı səbəbindən qanaxma
Gecə korluğu (A vitamini çatışmazlığı səbəbindən)
Depressiya əlamətləri
boğuqluq
Epileptik tutmalar
Başgicəllənmə və balans problemləri
Hormon səviyyələrində balanssızlıq
birgə problemlər
Ağızda yaralar

Bu diqqət pozğunluğu hesab edilə bilər .
Dermatit herpetiformis bağırsaqda qlütenə qarşı dözümsüzlük nəticəsində yaranan qaşınma və qabarcıqlı dəri xəstəliyidir. Döküntülər ən çox dirsəklər, dizlər, gövdə, baş dərisi və ombalarda görünür.

Dermatit herpetiformis tez-tez çölyak xəstəliyinə bənzər bağırsaq dəyişiklikləri ilə əlaqələndirilir; Ancaq bəzi xəstələrdə aşkar həzm əlamətləri olmaya bilər.

Dermatit herpetiformis indi çölyak xəstəliyinin dəri təzahürü hesab olunur.

Çölyak xəstəliyinin müalicəsinin yeganə yolu, tərkibində özü olan qidaları diyetdən tamamilə çıxarmaqdır. Bunun üçün tərkibində özü olan qidaları bilmək lazımdır.

Buğda, arpa, çovdar və onlardan hazırlanan bulqur, irmik, makaron, əriştə, tort və xəmir kimi hər cür qidaların tərkibində qlüten var.

Həkiminiz sizi glutensiz sağlam bir pəhriz planlaşdırmağa kömək edə biləcək bir diyetisyene müraciət edəcəkdir. Tərkibində özü olan qidaları diyetinizdən çıxardığınız zaman nazik bağırsaqda iltihab adətən bir neçə həftə ərzində azalmağa başlayır.

Bir neçə gün ərzində özünüzü daha yaxşı hiss etməyə başlaya bilərsiniz. Bağırsaq villisinin tam sağalması və yenidən böyüməsi bir neçə aydan bir neçə ilə qədər davam edə bilər.

İncə bağırsaqda sağalma prosesi uşaqlarda böyüklərə nisbətən daha tez baş verir.

Təsadüfən tərkibində özü olan bir qida yeyirsinizsə, qarın ağrısı, ürəkbulanma və ishal kimi simptomlarla qarşılaşa bilərsiniz. Bəzi insanlar qlüten qəbul etdikdən sonra heç bir simptom hiss etmirlər; Amma bu o demək deyil ki, qlüten onlara zərər vermir.

Pəhrizinizdə kiçik miqdarda gluten belə əlamətlər və ya simptomlar olub-olmamasından asılı olmayaraq zərərli ola bilər.

Ciddi bir qidalanma pozğunluğu baş verərsə, həkiminiz vitamin və mineral əlavələri tövsiyə edə bilər. Ümumiyyətlə kalsium, fol turşusu, dəmir, sink, B12 vitamini, D vitamini və K vitamini əlavələri tövsiyə olunur.(saglamolun.az)