\"Devalvasiyanın olub-olmaması birbaşa Mərkəzi Bankın aparacağı siyasətdən asılıdır\"

"Hazırda manata ciddi psixoloji təzyiq var"

ABŞ-ın Mərkəzi Bankı Fedaral Ehtiyat Sisteminin (FED) mərkəzləşdirilmiş kreditlər üzrə uçot dərəcəsini artırmasından sonra Azərbaycanda yenidən devalvasiyanın ola biləcəyi iddiasını ortaya atıb. Hər kəsi düşündürən Mərkəzi Bankın hansı addım atacağıdır.

ABŞ bankının qərarı və Azərbaycanda gözlənilən devalvasiya iddialarını iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov Ölkə.Az-a verdiyi açıqlamasında şərh edib:

"Fedaral Ehtiyat Sisteminin qərarına qlobal valyuta bazarı hazır idi. Nəzərə alsaq ki, FED-in qərarının uçot dərəcəsinin artırılması ilə bağlı bir ay öncə açıqlamalar yayılan zaman qlobal valyuta bazarına daha çox təsir göstərdi, nəinki qərar qəbul edilən zaman. Uçot dərəcəsinin artırılması ilə qərar qəbul etdikdən sonra avronun dollara nisbətən məzənnəsində cuzi azalmalar müşahidə olundu, kəskin azalmalar müşahidə olunmadı. Halbuki FED-in uçot dərəcələrini artıracağı ilə bağlı xəbərlər yayılan zaman avro dollara nisbətən daha çox dəyər itirmişdi. Bu baxımdan FED-in qərarı hələlik dünya bazarına ciddi təsir göstərmir. Ancaq nəzərə alsaq ki, FED uçot dərəcəsini mərhələli olaraq artıracaq bu baxımdan təbii ki, artıq ucuz pul siyasətindən bahalı pul siyasətinə keçidin əsasının qoyulması deməkdir. FED-in son qərarı nə prosesin başlanması, nə də sonudur. FED-in qərarı artıq yeni pul siyasətinin tətbiq edilməsi deməkdir. Bu aspektdən FED-in qərarı Azərbaycan iqtisadiyyatına, o cümlədən milli valyutamıza birbaşa deyil, dolayı təsir göstərir. FED-in qərarını Azərbaycan iqtisadiyyatına və manata təsirini qruplaşdırsaq, psixoloji təzyiq ondan ibarətdir ki, cəmiyyətdə manatın kəskin dəyər itirəcəyi ilə bağlı fikir formalaşıb. O baxımdan FED-in qərarı manata psixoloji təzyiqi artıracaq, xarici valyutalara tələbi yüksəldəcək. Hazırda manata psixoloji təzyiq var. Bu qərarın eyni zamanda müəyyən iqtisadi təsirləri də olacaq. İqtisadi təzyiq ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda ikivalyutalı səbətdən istifadə olunur. Əgər dolların möhkəmlənməsi avronun məzənnəsinin dollara nisbətən aşağı düşməsinə səbəb olarsa, bu da manatın da avroya nisbətən möhkəmlənməsinə və dollara nisbətən zəifləməsinə gətirib çıxara bilər.

FED-in qərarı heç də manatla bağlı qərarın verilməsi anlamına gəlməməlidir. Düzdür, bu, manatın məzənnəsinə təsir göstərir, ancaq birbaşa deyil, dolayı yolla. Mərkəzi Bank mövcud alətlərdən istifadə edərək manatın məzənnəsindəki stabilliyi qoruyub saxlaya bilər. FED-in qərarından sonra Mərkəzi Bankın praktiki olaraq iki yolu var. Ya praktiki olaraq borclanmaya getməklə və digər alətlərdən istifadə etməklə, o cümlədən ictimaiyyətə mesajların verilməsi ilə manata təzyiqi azalda bilər, bununla da xarici valyutaya olan tələbi ödəyə bilər, və mövcud siyasəti davam etdirə bilər. Bunu davam etdirməklə dollarlaşma prosesinin sonunu gözləyə bilər. Dollarlaşma prosesi başa çatdıqdan sonra isə Mərkəzi Bank üzən valyuta siyasətinə keçə bilər. Mərkəzi Bank manata olan xarici təzyiqlərə görə daha tez üzən valyuta siyasətinə başlaya bilər ki, bu da manatın məzənnəsinin azalmasına gətirib çıxara bilər. Bundan sonra manatın məzənnəsinin necə dəyişməsi Mərkəzi Bankın hansı siyasəti həyata keçirməsindən asılı olacaq. Əgər Mərkəzi Bank borclanma və digər yollarla mövcud siyasəti davam etdirəcəksə, o zaman manatın mövcud məzənnəsi qorunub saxlanacaq. Əgər Mərkəzi Bank üzən valyuta sistemini keçməklə bağlı qərarı yaxın vaxtlarda verəcəksə, bu təbii ki, manatın məzənnəsinin dollara nisbətdə azalmasına gətirib çıxaracaq. Ona görə də hər halda prosesin sonu olduğunu düşünmək doğru olmaz. Mərkəzi Bankın əlində hələlik rıçaqlar var ki, mövcud siyasəti qoruyub saxlaya bilsin. FED-in qərarından sonra strateji məhsulların, o cümlədən neftin qiymətində azalmaların olacağı istisna edilmir. Bu da Azərbaycanın gəlirlərinə təsir göstərəcək. Neftin qiymətinin dünya bazarında azalması ölkəmizə daxil olan valyutanın azalmasına gətirib çıxaracaq. Xarici iqtisadi faktorlar manata və Azərbaycan iqtisadiyyatına təzyiq edir. Mərkəzi Bank o təzyiqləin azaldılması üçün daha çevik siyasət həyata keçirməldir.

Devalvasiyanın olub-olmaması birbaşa Mərkəzi Bankın aparacağı siyasətdən asılıdır. Azərbaycanda məzənnə inzibati yolla müəyyənləşdirilir. Mərkəzi Bankın qərarından aslı olaraq devalvasiyaya gedilə də bilər, gedilməyə də bilər. Mərkəzi Bank təbii ki, çalışır devalvasiyadan qaçsın. Devalvasiya olsa, bu neqativ proses bank və özəl sektora mənfi təsir göstərəcək".

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az