İnşallah, bu ay ölmərəm, krediti pensiyamla verərsiniz...

Baxın, bu qadın (Əsmər) mənim nənəmdir. 22 oktyabrda 71 yaşında həyata gözlərini əbədi yumdu. Onun haqqında bir-iki şey yazmaq istəyirəm. Yazacaqlarım həm də insan ömrünə bir nəzər salmaqdır. Çünki ölüm hamı üçün var.

Bu ilin aprelində anamın atası olan Musa babamı itirmişdik. Babam ölməmişdi həlǝ, can üstə olanda nənəmlə yuxarı evə qalxıb babam öləndən sonra meyitini uzatmaq üçün ona yer düzəltmişdik. Elə bil ki, böyük dağlar yıxılıb altında qalmışdı, gözünün fəri itmişdi, amma o, mətanətlə qalxıb edilməli olan şeyləri  - ömür yoldaşı üçün son vəzifələrini yerinə yetirirdi. Mən ona baxanda dəhşətə gəlirdim ki, ilahi, bu necə mətanətdir, necə səbirdir, necə təmkindir?!

Nənəm babamla 14 yaşı olanda evlənib. 57 il birlikdə ömür sürüblər. 8 övladları olub. Anam danışır ki, can üstə olan vaxtı, yəni 14 gün əvvəl nənəm morfinlərin təsirindən gözü bağlanıb yavaş-yavaş ağlını itirəndə onunla bir az söhbət edib. Soruşub ki, ana, atam cavanlığında necə idi? Deyib ki, atan bu kəndin ən yaraşıqlı oğlanı idi. Yəqin ki, nənəm bu cür danışığı sağ olanda və ağlı üstündə olanda heç vaxt dilə gətirməmişdi. Belə şeylər ayıb sayılırdı. Ona görə heç onlar övladlarını da doya-doya öpə bilməmişdilər, nəinki öpmək, heç "can" da deyə bilməmişdilər. Onlara belə öyrədilmişdi.

Nənəm öləndən sonra xalalarım onun haqqında "bu dünyada bir gün görmədi, heç vaxt doyunca yemədi" deyirdilər. Etiraf edim ki, bir az şişirdildiyini düşünürdüm. Amma sonra öyrəndim. İlahi, nənəm həqiqətən də bu dünyadan gün görmədən gedibmiş. Çətinliklə, əziyyətlə olubmuş hər şey. İlk növbədə mühafizəkar cəmiyyət, 8 uşağın dolanışığı, babamın cavan yaşda ürək xəstəsi olması, qayınana zülmü, övladlar evləndikdən sonra isə bitib tükənmək bilməyən qayğılar, yaş üstünə yaş gəldikcə artan xəstəliklər, sonra da tək qalmağın - 57 illik ömür-gün yoldaşını itirməyin dərdi...

Babam ölənin səhərisi günü nənəmə baxanda ürəyimdən belə bir fikir keçdi: 
- Görəsən dözə biləcəkmi? Yox, inanmıram. 1 il yaşasa böyüş şeydir. Kaş... Kaş bir az yaşayasan, ay nənə. Amma yox, dərd səni aparacaq. 

Yəqin ki, siz də müşahidə etmisiniz. Yaşlı adamlar bir-birinə çox bağlı olur. Onlardan biri vəfat edəndə digəri də qısa müddət sonra dünyasını dəyişir. İndi bütün yaşlıları başa düşməyə başlamışam ki, niyə belə olurmuş.
Nənəm ölümündən bir həftə əvvəl övladları ilə babamın qəbri üstünə getmişdi. Orada babama deyib ki, bir həftəyə yanına gəlirəm. Elə dediyi kimi də elədi. Eyni anda 2 şey hiss edirəm. Sanki o ölməyibmiş, bizdən uzaqda haradasa yaşayır. Həm də elə bil, heç olmayıbmış. İkinci hiss elədiyim şeyin səbəbini tapa bilmirəm.

İlk dəfə qəbiristanlığa babam vəfat edəndə getmişdim. İkinci dəfə də nənəm babamın yanına köçəndə getdim. Onların qəbrinə gedən yolun üstündə anamın nənəsinin, əmisinin, bibioğlusunun da qəbrləri var. Sonra oradan keçib getdik atamın valideynlərinin dəfn olunduğu yerə. Onların qonşuluğunda isə xalamın yoldaşının qəbri vardı. Sonra kəndimizdə 2 il əvvəl vəfat edən cavan adam, kənddəki hansısa qonşularımızın, qohumların, tanışların qəbri. Çevrilib anama dedim ki, bu nədir, kəndin yarısı buradadır ki?! Ömrümdə ilk dəfə o anda bəzi insanların qəbiristanlıqda özlərini yaxşı hiss eləmələrinin səbəbini, ora getməyin də, oradan uzaqlaşmağın da çətinliyini dərk elədim. Mən gündüz qəbiristanlığın yanından keçmǝyǝ qorxan adam idim. Amma o gün orada daha çox qalmaq istəyirdim.

56 ildə dəyişməyən tək şey

Hamıya məlumdur ki, sovet dövründə ailələrin əksəriyyəti çoxuşaqlı idi. Amma təbii ki, bunun səbəbi ailələrin uşaqları çox sevməsi deyildi. Çünki həmin dövrdə dolanışıq da çətin idi. Yəni çoxuşaqlılıq həm də tibbi səbəblərdən qaynaqlanırdı.
Hər kəs bilir ki, oğlan övladı nəslin davamçısı olduğundan onun doğulmasına şərt kimi baxılırdı. Ona görə də qadınlar oğlan övladı doğulana qədər dünyaya uşaq gətirməyə davam edirdilər.

Dayım evin yeganə oğlan övladıdır. Ona qədər nənəmin 7 qızı olub. Bu günün özündə belə, Azərbaycan qız uşaqlarının ana bətnində öldürülməsinə görə dünyada birinci yerə yüksəlib. Yəni Azərbaycanda ailələrin böyük əksəriyyəti doğulacaq qız uşağını istəmirlər. Demirəm ki, hər kəs birmənalı şəkildə qız övladlarından imtina edir və ya onu məhv etməyə çalışırlar. Sadəcə, "birini də oğlan doğarsan" deyirlər.

Siz indi təsəvvür edin ki, 56 il əvvəl 15 yaşlı qadın qız övlada görə hansı təhqir və təzyiqlərə məruz qalıb. Hətta camaat "bunun da oğlu olmur" deyib ayıblayırmış deyə, nənəm körpə qızlarını qucağına alıb normal yolla yox, təhlükəli dağ yolu ilə getməyə məcbur qalırmış. Nənəm bunu yaşayan nə ilk, nə də sonuncu qadın olub.

12 bibisi olan tanışım da vardı.

Bu yazını yazmazdan əvvəl dayımla söhbət edirdim. Dedi ki, nənəndir, onun haqqında yazmaq istəyirsən yaz, amma nəzərə al ki, bizim nəsildir, nənənin qayınanası da mənim nənəmdir, öz adımızdır.

Mənim isə bu yazını yazmaqda məqsədim ötən illər ərzindəki bu qədər inkişafa, müasirləşməyimizə və s. baxmayaraq, düşüncə tərzinin hələ də eyni qaldığını göstərməkdir. Dediyim kimi, oğlan övladına görə təzyiqə məruz qalan tək qadın nənəm deyildi. Bəlkə elə onun qayınanası və hətta ondan əvvəlki nəsillər də ənənələrin qurbanı olub.

Məqsəd öz qohumlarımı pisləmək deyil, cəmiyyətin yersiz təzyiqini göstərməkdir. Yəni biz ötən bu illər ərzində övlad ayırmamağı öyrənə biləmişik. Dəyişməliyiksə, buna öz içimizdən başlamalıyıq. 

Həmişə "tox" olan analar

Nənəmin qayınanası evdə çörək bişiriləndən sonra çörəyi kilidli yerdə saxlayırmış. 7 övlada və valideynlərə cəmi bir dənə çörək verirmiş yemək üçün. Özü də deyirmiş ki, ay Əsmər, sənin qızların çox yeyir. Anam deyir, nənəniz çox vaxt deyirdi, toxdur, biz də inanırdıq. Balaları doysun deyə, o, ömrü boyu özünü tox göstərib. Qocalıb qabağına yemək qoyulanda da ya vərdişdən, ya da utandığından yeməyin yarısını boşaltdırırdı. O, həqiqətən də doyunca yemək yeyə bilmədi.
Bəli, mən də uşaq olanda anam "mən ac deyiləm" deyəndə, ya da "yemişəm" deyəndə inanırdım. Nə hikmətdirsə, analar həmişə evdə yemək az olanda tox olurlar. Bu da anama yəqin anasından keçib. Ona da öz anasından...
***
Səhv etmirəmsə, nənəm 38-39 yaşlarında olanda babam ürəyindəki problemə görə 2 ay ağır vəziyyətdə xəstəxanada yatıb. Anam danışır ki, nənəniz hər gün səhər tezdən oyanırdı, həyət-bacanı süpürürdü, bizə səhər yeməyi verib sovqat hazırlayıb sahəyə işləməyə göndərirdi. Sonra özü babanıza yemək bişirib aparıb şəhərdə xəstəxanaya verib, yenidən kəndə - evə gəlib hazırlaşıb kilometrlərlə yolu piyada sahəyə gəlirdi. Deyir, biz baxıb dəhşətə gəlirdik ki, anam bu qədər işi necə görür, necə yıxılmır, necə yorulmur?! 
"Deyirdik ki, mama elə bil tankdır", - anam danışır.

Nənəm xəstə döşəyində yatanda deyibmiş ki, kaş ki bu ay ölməyəm, kreditin bir ayı qalıb, heç olmasa, pensiyadan onu da verərdik.
Bir ana ölüm döşəyində belə, ağrı-acılarını yox, balalarını düşünərmiş.

Yazdıqlarım bir Azərbaycan qadının çətin həyatını, onun fədakarlığını, sədaqətini göstərir. Bəli, Azərbaycan qadını məhz belədir. Fədakardır, evdə son tikə qalıbsa, o toxdur, çətinlik görəndə qaçmır. Həm təsərrüfatda, həm evdə işləyir, çətinliklərə dözüb durur. Amma bütün bunların qarşısında 2023-cü ildə biz bütün dünya üzrə qız uşaqlarının ana bətnində məhv edilməsinə birinci yerdəyiksə, papağımızı qarşımıza qoyub düşünməyin vaxtı çatıb.
***
Çox şey yazmaq olar. Çətin və əziyyətli bir ömür sürmüşdü. İndi yeganə təsəllimiz odur ki, nənəm rahatlığa qovuşub. Mən həm nənəmim, həm də babamın bütün əziyyətinin bu dünyada qaldığına inanıram. Qəbirləri nurla dolsun!

Billurə Yunus