Azərbaycanı işğal edən müsəlman ordularının "əyyaş" əmiri

“Ölkə.Az” xəbər verir ki, ilk dəfə ərəb ordusu Xəlifə Ömərin əmri ilə 639-cu ildə Mesopotamiyanın işğalı başlayır. Bu prosesdə Azərbaycan ərazisinə də hücumlar olurdu.

Hücum Urmiya gölünün cənub-qərbindən başlamış və nəticədə qərb sərhədlərinin mərzbanı ilə müqavilə bağlanmışdı.

Ərəblərin Sasanilər imperiyasının Xəzər sahili vilayətlərinə, o cümlədən Azərbaycana real hücumu, yalnız 642-ci ildə baş verən fəthindən sonra Həmədana hücumla mümkün oldu. Tarixçi ət-Təbəri bildirir ki, o gündən iranlıların birliyi pozuldu. Hər vilayətin əhalisi düşmənlə yalnız öz vilayəti hüdudlarında döyüşürdü. Əl-Bəlazurinin verdiyi məlumata görə, Nihavənd döyüşündən bilavasitə sonra ərəblər Həmədan-Rey yolu üstündə yerləşən, Qum və Kaşanı tutdular. Bu qələbələrdən sonra qədim Midiya ərazisində möhkəmlənən ərəblər şimala doğru istiqamət götürdülər.
Ərəblərin növbəti hücumuna rəhbərlik edən sərkərdə Xilafətdə əyyaş kimi tanınırdı.

Bu barədə “Ölkə.Az”a tarixçi-alim Əkbər Nəcəf məlumat verib. Alim qeyd edir ki, bu məlumatı Məsudinin !Müruc əz-Zəhəb! əsərindən götürüb.

646-cı ildə Vəlid ibn Ukbə komandanlığında Azərbaycan ikinci dəfə müsəlmanlar tərəfindən ələ keçirildi. O, buradakı əhali ilə illik 800 dirhəm vergi ödəmək şərti ilə geri qayıtdı.

Vəlid ibn Ukbə xilafətin Kufə valisi idi. Həddən artıq çox içirdi. Hətta ayıq vaxtı olmurdu. Axşam səhərə qədər içir, səhər əzanı oxunanda qalxıb məscidə gedir və xalqa namaz qıldırırdı. Hətta namazda səccadəyə getdiyində "məni içir və sula" deyirdi.

Onun arxasındakı səfdə namaz qılanlar bunu eşidincə Xəlifə Osmana gedib şikayət etdilər. Ancaq Osman şikayətə məhəl qoymayınca onlar Əli ibn Əbu Talibin hüzuruna getdilər. Əli də şikayətçiləri alıb Osmanın yanına gəldi və məsələnin araşdırılmasını tələb etdi. Şahidlərin qarşısında Vəlid özünün müdafiə edəcək bəhanə tapa bilmədi. Əli əlinə qırbacı alıb onu cəzalandırmaq istəyəndə Vəlid ona söydü və "məndən uzaq dur" dedi. Bunun üzərinə Əli də ona "Ey Muqayitin oğlu! Sən deyəsən kim olduğundan xəbərsiz kimi danışırsan". Bu sözlərlə Əli onun Səffuriyədən bir yəhudi olduğunu ima edirdi.

Vəlidin yerinə Kufəyə vali olaraq Səid ibn əl-As göndərildi. əl-As da şəhərə gəldiyində minbərin yuyulub təmizlənməsini əmr etdi. "Vəlid nəcis bir adamdır, onu kirlətmişdir" dedi.

Hikmət Həsənov
Ölkə.Az