Şoyqunun Tehrana səfərinin qaranlıq tərəfləri

HƏMAS lideri İsmayıl Haniyənin Tehranda qətlindən bir həftəyə yaxın zaman keçsə də dünya ictimaiyyəti İranın  İsrailə   hansı formada adekvat  cavab  verəcəyi anı gözləyir. Tehran İsrailə cavab verəcəyini bəyan etsə də, lakin dünya birliyini səksəkədə saxlayaraq   konkret olaraq nə zaman  və necə cavab verəcəyini açıqlamır. 
Tehranın İsrailə qarşı  lokal və ya genişmiqyaslı  hücum əməliyyatına başlamasının gecikmə səbəbləri bunlarla bağlıdır.

Birincisi, İran öz daxilindəki zəif cəhətləri aradan qaldırmağa çalışır. Son hadisələr də göstərdi ki, İranın daxildə təhlükəsizlik sahəsində, müdafiə və xüsusən də  hava hücumundan  müdafiə sistemində ciddi çatışmazlıqlar mövcuddur. Bir sözlə İranın müdafiə və təhlükəsizliyi heç də deyildiyi kimi yox, çox zəif və etibarsız şəkildə təmin olunub. Tehran yaxşı bilir ki,  belə bir şəraitdə hücum edərsə uğur əldə edə bilməyəcək. Əksinə İsrail  tərəfinin əks cavabı  ilə daha pis duruma düşəcək. Ona görə də Tehran ilk növbədə  müdafiə qabliyyətini gücləndirib müdafiəni etibarlı şəkildə təmin etdikdən sonra əməliyyata başlamaq niyyətindədir. Amma bunu da çox gecikdirmək istəmir  və tez bir zamanda bu çatışmazlıqları  mümkün qədər aradan qaldırmağa çalışır. 

İran xüsusən də hava hücumundan müdafiə sahəsində ciddi  problemlər yaşadığından  dəstək üçün Moskvaya müraciət edərək, müasir hava hücumundan müdafiə sistemləri və radarları istəyib. Moskva da Tehranın bu istəyinə uyğun olaraq təcili şəkildə   İranı müasir hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə   təmin etməyə başlayıb. Dünyanın nüfuzlu mediaları, o cümlədən digər etibarlı mənbələr son günlərdə Rusiyadan İrana  davamlı olaraq hərbi yük təyyarələrinin uçduğu barədə məlumatlar  verirlər.
Bir sıra Qərb resursları Rusiyanın "Gelix" aviaşirkətinə məxsus İl-76TD  nəqliyyat təyyarəsi avqustun 2-də Tehran hava limanına eniş etdiyi barədə məlumatlar yayıb.  Adı çəkilən şirkətin daha çox  hərbi yüklər və silah  daşıması üzrə ixtisaslaşıb. İran tərəfi də bu məlumatı təkzib etməyib.
Məlumatlara görə,  Rusiyanın  Tehrana  verdiyi "Murmansk-BN" hava hücumundan müdafiə  sistemləri  artıq İranın ən həssas  bölgələrində quraşdırılıb.  Rusiyanın İranı digər silahlarla da  təmin etdiyi bildirilir. Bu proses davam etməkdədir.

Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqunun Tehrana səfərinin bir səbəbi bununla bağlıdır.  Şoyqu  Tehrana səfər çərçivəsində İranın yeni seçilən prezidenti Məsud Pezeşkianla yanaşı,  İran silahlı qüvvələrinin komandanı, İsrailə qarşı hərbi zərbələrin planlaşdırılmasına rəhbərlik edən briqada generalı Məhəmməd Baqiri ilə də görüşüb. Bu görüşlərdə təbii ki, digər məsələlərlə  yanaşı, İranın İsrailə hücum planları, Tehranın  bu istiqamətdə Moskvadan  gözləntiləri  və dəstəyi kimi məsələlər müzakirə olunub.  Təbii ki, Moskva da Tehrana  Ukraynaya qarşı müharibədə Rusiyaya verdiyi dəstək əvəzində  yardım etməyə söz verib.
"The New York Times”  nəşrinin "İran müharibəyə hazırlaşır və kömək üçün Rusiyaya müraciət edib" məqaləsində də İranın İsrailə qarşı mümkün genişmiqyaslı müharibə kontekstində kömək üçün Rusiyaya hərbi-texniki təchizatla bağlı  müraciət etdiyi bildirilir.
 Tehranın hərbi-texniki təchizatla bağlı Çinə və Şimali Koreyaya da müraciət  etdiyi barədə məlumatlar var.
Tehranın İsrailə qarşı əməliyyatı gecikdirməsinin ikinci əsas  səbəbi isə  müttəfqiləri ilə məsələni müzakirə edib, onlardan lazımi dəstəyi almaqdır.  Təbii ki, bu məsələdə Şoyqu ilə Tehranda keçirilən görüşlərdə müzakirə olunub.

Tehran bu məsələni təkcə Moskva ilə deyil, çox güman ki, diplomatik kanallarla  Pekin, Ankara,  İslamabad, hətta Qərbdəki bəzi ölkələrlə də müzakirə edib və etməkdə davam edir.
Məsələnin  Ağ Evlə də müzakirə edildiyi bildirilir. Ağ Ev bu danışıqları təsdiq edib. Bu məqsədlə Ağ Ev nümayəndə heyətinin Tehranda olub və Vaşinqtonun məsələ ilə mövqeyi İran tərəfinə təqdim edilib. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller də keçirdiyi  brifinqdə bunu açıq şəkildə bəyan edib. Miller Yaxın Şərqdə müharibənin olacağını qaçılmaz olduğunu bildirsə də, bunun miqyasının maksimim azaltmaq istiqamətində səy göstərdiklərini də  bəyan edib. 

Üçüncüsü, Tehran  hücumu gecikdirməklə beynəlxalq aləmin də məsələ ilə bağlı nəbzini yoxlayır. 



Dördüncüsü, Tehran özünü bu dəfə nə Qasım Süleymaninin, nə də Dəməşqdə İran konsulluğuna olan hücuma görə 13 aprel qisas əməliyyatındakı kimi fiaskoya  uğramaq istəmir.
Tehran mütləq şəkildə İsrailə və ABŞ-a hansısa formada cavab verəcək.  Geriyə də yolu yoxdur. Amma bunu hansı formada həyata keçirmək üzərində baş sındırır. Tehran üzləşdiyi durumun nə qədər mürəkkəb  olduğunu,  həyata keçirəcəyi əməliyyat onu daha pis dalana dirəyə  və beynəlxalq imicinə ciddi zərbə vura biləcəyindən  ehtiyat edir. İranın İsraillə açıq  qarşıdurması nəticədə başda ABŞ olmaqla  digər Qərb  və regiondakı bəzi ərəb ölkələri arasında qarşıdurmaya gətirib çıxara bilər və bu qaçılmazdır. ABŞ  bölgədə müharibə baş verəcəyi təqdirdə İsrailin yanında olacağını da  artıq açıq şəkildə bəyan edib. 

Bunu İranın yeni prezidenti Məsud Pezeşkianın Sergey Şoyqu ilə görüşündə beynəlxalq aləmə vediyi mesajdan da anlamaq olar. Pezeşkian  beynəlxalq aləmə mesajı bundan ibarətdir ki, Tehran beynəlxalq imicini qorumaq üçün cavab verilmək zorundadır. 



Amma bununla belə  İran regionda müharibə və böhranın miqyasını genişləndirmək niyyətində deyil. Bu isə  o deməkdir ki, Tehran  bölgədə yaranacaq böhranın  sonucu proqnozlaşdırıla bilməyən bir məcraya yönələ biləcəyindən ehtiyat  edib çəkindiyi üçün gecikdirir. Tehran   sonucu hesablanmayan  müharibəyə girərsə, o zaman bunun çox acı nəticələrini yaşaya bilər. Yaxın Şərqdə başlayacaq müharibə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən tamamilə fərqli formada olacaq. Tehranın isə bunun nəticələrinin altından çıxması elə də asan olmayacaq.

Ona görə də Tehran üzlədşiyi vəziyyətdən uduşla çıxmaq üçün ən böyük ehtimalla razılaşdırılmış əsasda qisas cavabı olaraq İsrailin hərbi obyektlərini hədəf seçməli olacaq.   Çox güman bu məsələni Tehran həm Moskva, həm də Ağ Evin  təmsilçiləri ilə  müzakirə edib. 

Mürtəza Bünyadlı
Ölkə.Az