Şoyqunun Tehrana səfərinin qaranlıq tərəfləri
HƏMAS lideri İsmayıl Haniyənin Tehranda qətlindən bir həftəyə yaxın zaman keçsə də dünya ictimaiyyəti İranın İsrailə hansı formada adekvat cavab verəcəyi anı gözləyir. Tehran İsrailə cavab verəcəyini bəyan etsə də, lakin dünya birliyini səksəkədə saxlayaraq konkret olaraq nə zaman və necə cavab verəcəyini açıqlamır.
Tehranın İsrailə qarşı lokal və ya genişmiqyaslı hücum əməliyyatına başlamasının gecikmə səbəbləri bunlarla bağlıdır.
Birincisi, İran öz daxilindəki zəif cəhətləri aradan qaldırmağa çalışır. Son hadisələr də göstərdi ki, İranın daxildə təhlükəsizlik sahəsində, müdafiə və xüsusən də hava hücumundan müdafiə sistemində ciddi çatışmazlıqlar mövcuddur. Bir sözlə İranın müdafiə və təhlükəsizliyi heç də deyildiyi kimi yox, çox zəif və etibarsız şəkildə təmin olunub. Tehran yaxşı bilir ki, belə bir şəraitdə hücum edərsə uğur əldə edə bilməyəcək. Əksinə İsrail tərəfinin əks cavabı ilə daha pis duruma düşəcək. Ona görə də Tehran ilk növbədə müdafiə qabliyyətini gücləndirib müdafiəni etibarlı şəkildə təmin etdikdən sonra əməliyyata başlamaq niyyətindədir. Amma bunu da çox gecikdirmək istəmir və tez bir zamanda bu çatışmazlıqları mümkün qədər aradan qaldırmağa çalışır.
İran xüsusən də hava hücumundan müdafiə sahəsində ciddi problemlər yaşadığından dəstək üçün Moskvaya müraciət edərək, müasir hava hücumundan müdafiə sistemləri və radarları istəyib. Moskva da Tehranın bu istəyinə uyğun olaraq təcili şəkildə İranı müasir hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə təmin etməyə başlayıb. Dünyanın nüfuzlu mediaları, o cümlədən digər etibarlı mənbələr son günlərdə Rusiyadan İrana davamlı olaraq hərbi yük təyyarələrinin uçduğu barədə məlumatlar verirlər.
Bir sıra Qərb resursları Rusiyanın "Gelix" aviaşirkətinə məxsus İl-76TD nəqliyyat təyyarəsi avqustun 2-də Tehran hava limanına eniş etdiyi barədə məlumatlar yayıb. Adı çəkilən şirkətin daha çox hərbi yüklər və silah daşıması üzrə ixtisaslaşıb. İran tərəfi də bu məlumatı təkzib etməyib.
Məlumatlara görə, Rusiyanın Tehrana verdiyi "Murmansk-BN" hava hücumundan müdafiə sistemləri artıq İranın ən həssas bölgələrində quraşdırılıb. Rusiyanın İranı digər silahlarla da təmin etdiyi bildirilir. Bu proses davam etməkdədir.
Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqunun Tehrana səfərinin bir səbəbi bununla bağlıdır. Şoyqu Tehrana səfər çərçivəsində İranın yeni seçilən prezidenti Məsud Pezeşkianla yanaşı, İran silahlı qüvvələrinin komandanı, İsrailə qarşı hərbi zərbələrin planlaşdırılmasına rəhbərlik edən briqada generalı Məhəmməd Baqiri ilə də görüşüb. Bu görüşlərdə təbii ki, digər məsələlərlə yanaşı, İranın İsrailə hücum planları, Tehranın bu istiqamətdə Moskvadan gözləntiləri və dəstəyi kimi məsələlər müzakirə olunub. Təbii ki, Moskva da Tehrana Ukraynaya qarşı müharibədə Rusiyaya verdiyi dəstək əvəzində yardım etməyə söz verib.
"The New York Times” nəşrinin "İran müharibəyə hazırlaşır və kömək üçün Rusiyaya müraciət edib" məqaləsində də İranın İsrailə qarşı mümkün genişmiqyaslı müharibə kontekstində kömək üçün Rusiyaya hərbi-texniki təchizatla bağlı müraciət etdiyi bildirilir.
Tehranın hərbi-texniki təchizatla bağlı Çinə və Şimali Koreyaya da müraciət etdiyi barədə məlumatlar var.
Tehranın İsrailə qarşı əməliyyatı gecikdirməsinin ikinci əsas səbəbi isə müttəfqiləri ilə məsələni müzakirə edib, onlardan lazımi dəstəyi almaqdır. Təbii ki, bu məsələdə Şoyqu ilə Tehranda keçirilən görüşlərdə müzakirə olunub.
Tehran bu məsələni təkcə Moskva ilə deyil, çox güman ki, diplomatik kanallarla Pekin, Ankara, İslamabad, hətta Qərbdəki bəzi ölkələrlə də müzakirə edib və etməkdə davam edir.
Məsələnin Ağ Evlə də müzakirə edildiyi bildirilir. Ağ Ev bu danışıqları təsdiq edib. Bu məqsədlə Ağ Ev nümayəndə heyətinin Tehranda olub və Vaşinqtonun məsələ ilə mövqeyi İran tərəfinə təqdim edilib. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller də keçirdiyi brifinqdə bunu açıq şəkildə bəyan edib. Miller Yaxın Şərqdə müharibənin olacağını qaçılmaz olduğunu bildirsə də, bunun miqyasının maksimim azaltmaq istiqamətində səy göstərdiklərini də bəyan edib.
Üçüncüsü, Tehran hücumu gecikdirməklə beynəlxalq aləmin də məsələ ilə bağlı nəbzini yoxlayır.
Dördüncüsü, Tehran özünü bu dəfə nə Qasım Süleymaninin, nə də Dəməşqdə İran konsulluğuna olan hücuma görə 13 aprel qisas əməliyyatındakı kimi fiaskoya uğramaq istəmir.
Tehran mütləq şəkildə İsrailə və ABŞ-a hansısa formada cavab verəcək. Geriyə də yolu yoxdur. Amma bunu hansı formada həyata keçirmək üzərində baş sındırır. Tehran üzləşdiyi durumun nə qədər mürəkkəb olduğunu, həyata keçirəcəyi əməliyyat onu daha pis dalana dirəyə və beynəlxalq imicinə ciddi zərbə vura biləcəyindən ehtiyat edir. İranın İsraillə açıq qarşıdurması nəticədə başda ABŞ olmaqla digər Qərb və regiondakı bəzi ərəb ölkələri arasında qarşıdurmaya gətirib çıxara bilər və bu qaçılmazdır. ABŞ bölgədə müharibə baş verəcəyi təqdirdə İsrailin yanında olacağını da artıq açıq şəkildə bəyan edib.
Bunu İranın yeni prezidenti Məsud Pezeşkianın Sergey Şoyqu ilə görüşündə beynəlxalq aləmə vediyi mesajdan da anlamaq olar. Pezeşkian beynəlxalq aləmə mesajı bundan ibarətdir ki, Tehran beynəlxalq imicini qorumaq üçün cavab verilmək zorundadır.
Amma bununla belə İran regionda müharibə və böhranın miqyasını genişləndirmək niyyətində deyil. Bu isə o deməkdir ki, Tehran bölgədə yaranacaq böhranın sonucu proqnozlaşdırıla bilməyən bir məcraya yönələ biləcəyindən ehtiyat edib çəkindiyi üçün gecikdirir. Tehran sonucu hesablanmayan müharibəyə girərsə, o zaman bunun çox acı nəticələrini yaşaya bilər. Yaxın Şərqdə başlayacaq müharibə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən tamamilə fərqli formada olacaq. Tehranın isə bunun nəticələrinin altından çıxması elə də asan olmayacaq.
Ona görə də Tehran üzlədşiyi vəziyyətdən uduşla çıxmaq üçün ən böyük ehtimalla razılaşdırılmış əsasda qisas cavabı olaraq İsrailin hərbi obyektlərini hədəf seçməli olacaq. Çox güman bu məsələni Tehran həm Moskva, həm də Ağ Evin təmsilçiləri ilə müzakirə edib.
Mürtəza Bünyadlı
Ölkə.Az