Ermənilərin puça çıxan ümidləri: ATƏT MQ-nin fatihəsi, Azərbaycanın qələbəsi
Nağılda deyildiyi kimi ermənilər bilmir "it hürən tərəfə, yoxsa işıq gələn tərəfə getsin"
Brüssel görüşünün yekunları Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Cənubi Qafqazda yaratdığı yeni geosiyasi reallığın Avropa İttifaqı və beynəlxalq birlik tərəfindən qəbul edilməsidir.
Zaman keçdikcə Brüssel görüşünün detalları ortaya çıxdıqca biz Azərbaycan diplomatiyasının qələbəsinin şahidi olacağıq. Bunu son günlərdə Ermənistanda ictimai-siyasi vəziyyətin gərginləşməsi, bəzi revanşist qüvvələrin səsləndirdiyi fikirlər və təşviş, narahatlıq bunu deməyə əsas verir ki, proseslər heç də onların istədiyi istiqamətdə getmir. Əksinə, proseslərin Azərbaycanın maraqlarına uyğun olduğundan ciddi məyusluq keçirirlər. Brüssel görüşündən sonra Ermənistana 10 noyabr 2020-ci ilə hadisəsindən sonra ikinci şokunu yaşayır və sanki üzərlərinə bir qaranlıq çöküb. Növbəti ümidsizlik sindromunu yaşamaqdadırlar. Nə edəcəklərini bilmirlər. Çünki yürütdükləri işğalçılıq siyasət nəticəsində üzləşdikləri qaranlıq dalandan çıxış yolunu tapa bilmirlər.
Bu, təkcə ermənilərin deyil, eyni zamanda bölgədə marağı olub, lakin maraqları təmin olunmayan və Cənubi Qafqazda gərginliyin davam etməsində maraqlı olan xarici güclərin də narahatlığına səbəb olub. Ona görə də İrəvanda və Qarabağ ətrafında vəziyyəti gərginləşdirmək yolunu seçiblər. Bölgədəki əsas xarici aktorları narahat edən məsələ Türkiyənin güclənməsi və Qərbin təşəbbüsü almaq istiqamətindəki addımlarıdır. Düzdür, Ermənistan-Azərbaycan məsələsində dayanıqlı sülhün, sabitliyin yaranmasında Qərb heç də vahid mövqedən çıxış etmir və bu məsələdə Avropa ölkələri arasında müəyyən ixtilaflar mövcuddur. Konkret olaraq Fransa son proseslərin gedişatından məmnun deyil. Lakin Avrasiya coğrafiyasındakı yeni düzən və reallıqlar Parisi Azərbaycanın şərtlərini qəbullanmaq məcburiyyəti qarşısında qoyur. Xüsusən də Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda yaranmış reallıqlarla Parisin başqa seçimi qalmır. Başqa yolu qalmayan Paris Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindən öz daxili siyasətində erməni diasporunun dəstəyini qazanıb, faydalanmaqdan başqa yolu qalmır.
Nəzərə alsaq ki, Qərb Rusiya-Ukryana müharibəsi fonunda Rusiyanın enerji asılılığından xilas olub daha etibarlı alternativlərə nail olmaq istəyirsə, o zaman Qərb nəinki Azərbaycanın Cənubi Qafqazda yaratdığı geosiyasi reallıqla hesablaşmalı, həmçinin bu reallığın şərtlərinin həyata keçməsi üçün Bakı ilə birgə ciddi surətdə birgə aktiv fəaliyyət göstərməlidir. Göstərəcək də... Mövcud reallıq da bunu diktə edir. O baxımdan Brüssel görüşündə ciddi nəticələr əldə edilməsə də, lakin proseslərin dediyimiz istiqamətdə inkişafı baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Brüssel görüşü ilə ATƏT MQ-nin fəaliyyətinə Azərbaycanın maraqlarına uyğun şəkildə de-fakto "fatihəsi" verilərək tarixin arxivinə göndərildi. Yəni Qərb Ermənistan-Azərbaycan məsələsində Moskva ilə bir masa araxasında əyləşib, hər hansı məsələni müzakirə etmək istəmir. Bu da de-fakto ATƏT MQ-nin sonu deməkdir. Digər əsas məsələ isə İrəvanın istəyinə uyğun olaraq "status" məsələsinə ciddi şəkildə diqqət yetirilməməsidir. Məhz erməniləri təşvişə salıb, ciddi narahatlıq da yaradan budur. Ermənilər indiyədək bu güclərin Cənubi Qafqazda toqquşan maraqlarından istifadə edib bölgədə öz oyunlarını təmin etməyə çalışırdısa, artıq belə manevr imkanları getdikcə daralır. Artıq tədricən anlamağa başlayırlar ki, indiyədək oynadıqları məkrli oyunlar öz başlarında çatlamağa başlayıb.
Ermənilər artıq anlamağa başlayır ki, bölgədə Türkiyə-Azərbaycan mövqeyi getdikcə daha möhkəmlənib, güclənir. İrəvan onu da anlayır ki, Ankara-Bakı arasındakı getdikcə daha da dərinləşən münasibətlər təkcə Cənubi Qafqazda deyil, bütövlükdə yaxın gələcəkdə Avrasiya coğrafiyasında ciddi aktor rolunu oynayacaq. Ankara-Bakı tandeminin güclənməsi, Qərb və digər güclər tərəfindən qəbul edildiyindən və bu zərurətə çevrildiyindən zaman keçdikcə onun qarşısında tab gətirmək mümkün olmayacaq.
Brüssel görüşündən dərhal sonra Ermənistan XİN başçısı Ararat Mirzoyanın aprelin 8-də Moskvaya səfəri və Rusiyalı həmkarı Sergey Lavrovla keçirdiyi görüşlərin yekununda verilən açıqlamalar erməniləri pəjmürdə edib və onlarda ciddi məyusluq yaradıb. Ermənistan Brüssel səfərindən sonra Moskvaya üz tutub buradan ciddi dəstək alacağını düşünürdüsə, tamamilə əks reaksiya ilə qarşılandı. Xüsusən də Lavrovun son günlərdə Fərrux kəndi ətrafında yaranmış vəziyyətlə bağlı verdiyi açıqlama onları məyus edib. Lavrov Fərrux kəndi ətrafında "sülhməramlı kontingentimiz bütün vəziyyətləri aydınlaşdırmaqla məşğuldur. Oradakı şərtlər bizim üçün sonuna qədər bəlli deyil. Mən indi irəli atılmaq və heç bir yekun mühakimə yürütmək istəməzdim" deməsi, diplomatik dillə Moskvanın deyiləsi mümkün olan ifadəsini ortaya qoydu. Yəni məsələni unudun. Moskva görüşünün digər əsas məqamı isə Lavrovun ATƏT MQ-nin dağılmasını diplomatik dillə etiraf etməsi oldu. Lavrov açıq şəkildə ifadə etdi ki, "ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri üçlüyünün fəaliyyətinə və ya gələcəyinə gəlincə, mən hətta deyərdim ki, gələcəyin necə olacağını bilmirəm". Bununla Lavrov həm Rusiyanın üzləşdiyi vəziyyəti dilə gətirərək demək istədi ki, bu gün Cənubi Qafqaz maraq dairəmizdə olsa da, hazırda buna vaxt ayırmağa nə vaxtımız, nə gücümüz var. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, nə qədər ağır və çətin olsa da, Moskva Azərbaycanın Cənubi Qafqazda yaratdığı reallığı qəbul edir və bundan öz faydası üçün yararlanmağa çalışır. Düzdür, nə qədər zəifləsə də, Cənubi Qafqazda öz mövqeyini qoruyub-saxlamağa çalışır. Ona görə də hələ də əlində olan təsir imkanlarından istifadə etməyə çalışır. Moskvanın daha çox İrəvana təzyiq imkanları çox olduğundan onlara təsir edir. Çünki Ermənistanın strateji əhəmiyyətli obyektləri birbaşa Rusiyanın yurisdiksiyasındadır. Digər tərəfdən Moskva İrəvanla KTMT çərçivəsində hərbi müttəfiq və bu ölkədə hərbi bazası var, sərhədlərini, hava məkanının böyük bir qismini ruslar müdafiə edir. Bir sözlə Ermənistan siyasi, iqtisadi, hərbi cəhətdən Rusiyadan çox asılı ölkədir və müstəqil siyasət yürüdüb, qərar vermək imkanları çox məhduddur. Onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Qərb də bunu yaxşı bildiyindən İrəvanın verdiyi sözlərin səmimiyyətinə o qədər də bel bağlamır. Ona görə də Azərbaycanın irəli sürdüyü şərtlərin daha reallığına və səmimiliyinə üstünlük verir. Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan bir müstəqil ölkə olaraq istənilən məsələyə öz mövqeyi və müstəqil yanaşması var. Milli maraqları naminə ortaya cəsarətli siyasi iradə ortaya qoyub həll edə bilir. Bunu təkcə Qərb deyil, həmçinin Moskva, Tehran və digər mərkəzlər də yaxşı bilir. Çünki müasir Azərbaycan tarixində dəfələrlə belə bir qətiyyətli, cəsarətli siyasi iradənin ortaya qoyulmasının şahidi olublar. Azərbaycanla təzyiq diplomatiyasi dilində danışmaq heç bir effekt vermir. Bu istər transmilli regional iqtisadi, logistik, enerji lahiyələri olsun, istər geosiyasi, istərsə də dünyada baş verən digər qlobal hadisələrlə bağlı olsun...
Ermənistanın qeyri-səmimi və lazım gələndə müttəfiqini satmağa hazır olduğunu Moskva da yaxşı bilir. Bu gün Moskva İrəvanla müttəfiq olsa belə, onun səmimi dostluğuna bel bağlamır. Ona görə də daha çox Azərbaycanla qonşuluq münasibətlərini qoruyub-saxlamağa çalışır. Digər səbəb isə Azərbaycanın Ermənistandan daha güclü iqtisadi potensiala malik olmasıdır.
O baxımdan da Lavrovun Mirzoyanla görüşündə Azərbaycan və Türkiyənin təşəbbüsü ilə irəli sürülən "3+3" formatındakı regional əməkdaşlığı gündəmə gətirib, bundan faydalanması təsadüfi deyil.
Yaranmış durum isə İrəvanı iki yolayırıcında qoyub. Nağılda deyildiyi kimi "bilmir it hürən tərəfə getsin, yoxsa işıq gələn tərəfə".
Ermənilərin üzləşdikləri ümidsizlik sindromundan yeganə çıxış yolu Bakının təklif etdiyi şərtləri qəbul etməkdən keçir. Bu nə qədər tez olarsa, üzləşdikləri ağır psixoloji sarsıntılardan xilas ola bilərlər. Əksi isə məhvə məhkumluqdur. Hansı ki son günlərdə ən müxtəlif səviyyələrdə özləri də bunu açıq şəkildə dilə gətirməkdədirlər.
Mürtəza Bünyadlı
Ölkə.Az
