Ermənistan-İran “qardaşlığının” planı: Rusiya, Azərbaycan, Türkiyə…

Rusiyadan üz döndərən Paşinyan xilası üçün İrana üz tutub. Tehran rejimi də Rusiyanın bölgədəki boşluğundan daha çox öz maraqları naminə bir alət kimi istifadə edib, Ermənistanı şirnikləndirərək daha dərin bataqlığa çəkir. İrəvan öz aləmində Tehranla sıx işbirliyi yaratmaqla qarşısına iki əsas məqsəd qoyub.

Birincisi, Azərbaycan-Türkiyə tandeminə, ikincisi isə Rusiya əleyhinə alternativ cəbhə formalaşdırmaqdır. Bunun üçün Paşinyanın son Tehran səfəri, orada verilən bəyanatlar, mesajlar və əldə olunan razılıqlar yetərlidir. Paşinyanın Tehran səfərinin arxa planında daha çox Moskvaya qarşı cəbhənin formalaşdırılması açıq-aydın görünür. Belə ki, iqtisadi, enerji, müdafiə, təhlükəsizlik cəhətdən tamamilə Rusiyadan asılı olan Ermənistan İranla sıx əməkdaşlıq əlaqəsi qurmaqla xilas olmağı planlaşdırır.

İrəvan Moskvadan enerji və iqtisadi asılılığını azaltmaq üçün Tehranla qaz və iqtisadi sahədə bir sıra razılıq əldə edib. Ermənistan İrandan gələcəkdə qaz idxalının həcmini iki dəfə artırmaqla əslində qarşısına tərdicən Rusiya qazından imtina məqsədini qoyub.

Tehranda bağlı qapılar arxasında hərbi və hərbi-texniki əməkdaşlıq sahəsində də müzakirlərin aparıldığı istisna olunmur. Bu məsələ rəsmilər tərəfindən səsləndirilməsə də, ekspertlərin dili ilə səsləndirilir.   

İran Ermənistanın xilaskarı rolunu oynaya biləcək və ya yox?!...  İrəvan bu oyundan uduşla çıxa biləcək ya yox...

İlk olaraq onu qeyd etmək lazımdır ki, İran iddialarına baxmayaraq, bu gün Ermənistanı üzləşdiyi durumdan xilas etməsi üçün heç bir gücə və bölgədə ciddi təsir roluna malik ölkə deyil. İran yalnız qısamüddətli vadidə nəyəsə nail ola bilər, amma uzunmüddətli vadidə bu, mümkün deyil. Çünki bu heç Ermənistanın da marağında deyil.  Ermənistanın bu gün İrandan istifadə etməsi, sadəcə, dənizdə boğulan bir insanın saman çöpündan yapışaraq xilas olması məsələsini xatırladır. Bunu Tehran da yaxşı anlayır. Elə Tehran da “saman çöpündən yapışan” misalında olduğu kimi Ermənistan faktorundan istifadə etməklə özünü dolayı yolla Rusiyaya qarşı cəbhədə olduğunu Qərbə göstərmək istəyir. Tehranın İrəvanla   Rusiyanın ciddi maraq dairəsində olan “Şimal-Cənub” dəhlizi layihəsinə alternativ olaraq Hindistan-İran-Ermənistan-Gürcüstan-Qara Dəniz üzərindən keçməklə Qərbə doğru yeni alternativ marşrut xəttinin yaradılması niyyəti, Ermənistana qaz ixracını iki dəfə artırmaq, hərbi texnika verib, təhlükəsizlik sahəsində ciddi əməkdaşlıq niyyətinin olması bunun göstərisidir. Düzdür, Tehranla İrəvanın bu layihələri nə qədər cəlbedici görünsə də, reallaşdırılması çətin və çox bahalı layihələrdir. 

İkincisi, Hindistan-İran-Ermənistan nəqliyyat xətti isə nə Rusiya-Azərbaycan-İran, nə də Azərbaycan-Türkiyə, Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə nəqliyyat dəhlizlərinə alternativ ola bilər.  Layihə bahalı olduğundan heç bir tərəfin indiki şəraitdə bunu qısa zamanda reallaşdırması üçün maliyyə resursu yoxdur. Digər məqam isə nəzərdə tutulan nəqliyyat xətti yolun keçdiyi ərazilər coğrafi relyef baxımdan çox əlverişsiz olduğundan səmərəli və rəqabətəqabliyyətli yol olmayacaq. 

Üçüncüsü, Rusiya İrəvanın bu planlarını reallaşdırmağa imkan verməyəcək. Bu gün Moskva nə qədər zəif görünsə də, Ermənistanın bütün iqtisadi strateji obyektləri hüquqi baxımdan Rusiyanın nəzarətindədir. Rus hərbi bazası Ermənistandadır, sərhədlərini ruslar qoruyur və sair. Odur ki, Moskvanın hələ də İrəvana təzyiqlər etmək üçün yetərincə rıçaqları var. 

Dördüncüsü, Qərb İrəvanın Tehranla sıx əməkdaşlığına imkan verməyəcək. Sadəcə, Qərb mövcud şəraitdə Rusiyanın bölgədən sıxışdırılması baxımdan İrəvanın bu hərəkətlərinə göz yumur. Digər tərəfdən isə Paşinyanın daxildə reytinqini artırıb, mövqeyini möhkəmləndirmək baxımdan görməzdən gəlir.

Beşincisi, Azərbaycanın reallaşdıracağı komunikasiya layihələri nəticəsində İrəvan-Tehran planları puç olacaq. Çünki Azərbaycanın həyata keçirəcəyi layihələr qısa zamanda reallaşdığından həmin planlar əhmiyyətini itirmiş olacaq. Bununla da Tehran və İrəvanın planlarını alt-üst etmiş olacaq. Oyundan daha çox ziyanla çıxan yenə də Ermənistan olacaq. Ermənistanın bölgədə gələcəyinin qarantı və inkişafının təminatçısı ancaq Azərbaycanla Türkiyə ola bilər. Nə qədər ki, Ermənistan cəmiyyəti bunu dərk etməyib, bunun acı nəticəsini yaşamalı olacaq.

Mürtəza Bünyadlı 
Ölkə.Az