Hindistan-Ermənistan “istiliyinin” pərdəarxası MƏQAMLARI

Hindistan-Ermənistan münasibətləri, xüsusən də Yeni Dehlinin İrəvana 260 mln dollarlıq silah satması gündəmi zəbt edib. Niyə məhz Hindistan?! Hindistanı İrəvanla birləşdirən məqam nədir? İrəvanı müttəfiqi hesab etdiyi Rusiya, ABŞ deyil, məhz Hindistan silahlandırır. Bunun arxasında nə dayanır?!

Rusiya nəyə görə Ermənistandan əlini çəkdi?! Axı iki il öncə 44 günlük müharibə dövründə belə, Rusiya İran üzərindən Ermənistanı silahlandırıb. 

Rusiyanın Ermənistanı silahlandırmaqdan imtina etməsinin və bunda maraqlı görünməməsinin bir sıra əsasları var:

1) Avrasiya coğrafiyasının yenidən şəkilləndirilməsində Ermənistanın əhəmiyyətini itirməsi;
2) İrəvanın Moskvadan uzaqlaşan xarici siyasət yürütməsi;
3) Moskvanın Bakı-Ankara ilə münasibətlərini pozmaq niyyətində olmaması;
4) Cənubi Qafqaz uğrunda gedən savaşda özünü  bitərəf kimi göstərib, Bakı ilə münasbətlərini pozmaq istəməməsi.

Üzləşdiyi çətin və mürəkkəb şəraitdə Moskvanın İravana deyil, Bakıya daha çox ehtiyacı var. Moskva yaxşı anlayır ki, Bakı ilə münasibətlərin gərginləşməsi, heç də yaxşı nəticələr vəd etmir. İrəvanı silahlandırması, təkcə Bakının deyil, eyni zamanda Ankaranın da ciddi narazılığına səbəb olacaq. Ona görə də Bakı mövcud durumdan faydalanaraq Moskvaya Ermənistanı silahlandırmamaqla bağlı təsir imkanı əldə edir. Digər bir səbəb isə Rusiya-Ukrayna müharibəsidir. Çünki bu gün Rusiyanın özünün silaha daha çox ehtiyacı var.  

ABŞ da Cənubi Qafqaz uğrunda gedən savaşda Ermənistana silah satmaq istəmir. Əksinə, Ağ Ev Cənubi Qafqazın və Xəzər hövzəsinin təhlükəsizliyinin təmin olunmasında Azərbaycanla daha çox əməkdaşlıq edir və bu əməkdaşlığa üstünlük verir. O baxımdan da Vaşinqton İrəvandan fərqli olaraq  Azərbaycana hərbi-texniki məqsədlər üçün daha çox yardım ayırır.

Hindistan-Ermənistan münasibətlərinə gəldikdə, burada bir neçə məqam var.

Birincisi, Azərbaycan müstəqilliyi dövründə Bakı ilə Yeni Dehli münasibətləri heç də hamar olmayıb. Zaman-zaman Azərbaycanla Hindistan arasında xarici siyasət məsələsində gərginliklər yaşanıb. Təqribən 15 il bundan öncə BMT-də Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsi müzakirə olunanda Hindistan ABŞ, Fransa, Rusiya və digər ölkələrlə yanaşı, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə səs verməyən ölkələr sırasında yer almışdı. İki ölkə arasında münasibətlərin yeni müstəviyə keçirilməsi istiqamətində addımlar atılsa da, bu istənilən nəticəni verməyib. Bunun ilk və əsas səbəb kimi Pakistan-Azərbaycan strateji əməkdaşlıq münasibətləri göstərilir. Pakistan Qarabağ məsələsində bütün beynəlxalq müstəvilərdə birmənalı şəkildə Azərbaycanı dəstəkləyib. Azərbaycan da Kəşmir-Cammu məsələsində Pakistanı dəstəkləyib.

İrəvan-Yeni Dehli münasibətləri İkinci Qarabağ müharibəsindək heç də yüskək səviyyədə olmayıb. Lakin 2020-ci ildə 44 günlük müharibədən sonra İrəvan-Yeni Dehli münasibətlərində bir sıçrayışlı aktivlik müşahidə olunmaqdadır.  

Bunun bir səbəbi Azərbaycan-Pakistan strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin yüksələn xətlə inkişaf etməsidirsə, ikinci əsas səbəb bölgədə reallaşacaq logistik marşrutlarla bağlı olan məsələdir. 

İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra İrəvan-Yeni Dehli münasibətləri o səviyyəyə çatdı ki, hətta Hindistanın xarici işlər naziri Ermənistan tarixində ilk dəfə İrəvana rəsmi səfər etdi.

Hindistanın xarici işlər naziri Subrahmanyam Caishankarın 2021-ci ilin oktyabrında İrəvana reallaşan ilk səfərində nəqliyyat-kommunikasiya sahəsi əsas prioritet təşkil edən müzakirələrdən biri olub. Çünki son illərdə Hindistan çox ciddi geosiyasi iddialarla çıxış edib yeni beynəlxalq rol və funksiyalar üzərinə götürüb, dünyanın müəyyən regionlarında öz iştirakını və təsirini artırmağa çalışır. Cənubi Qafqazın şimal-cənub, qərb-cənub, qərb-şərq marşrutlarının keçdiyi bir logistik qovşağa çevrilməsi, Çin və Pakistanla yanaşı, Hindistan üçün də vacib bir bölgə hesab olunur. Lakin Hindistanın bölgədəki maraqları tamamilə fərqli konfiqurasiya üzərində qurulub. Yeni Dehli Qərblə Şərqi, Şimalla Cənubi və Cənubi Asiyanı birləşdirəcək nəqliyyat-kommunikasiya marşrutunda daha çox Hindistan-İran-Ermənistan və Hindistan-İran-Xəzər dənizi-Rusiya marşrutuna üstünlük verir. O bu alternativlərlə Pakistan və Çin kimi rəqibləri ilə logistika uğrunda savaşda iştirak edib, öz marağını təmin etmək istəyir. Hətta bu məqsədlə Yeni Dehli, Tehran və İrəvan Hindistanın Çabahar limanından istifadə etmək barədə razılığa gəliblər. Çabahar limanından çıxan yük İran və Ermənistan üzərindən keçməklə şimala və qərbə, eyni zamanda əks istiqamətə daşınması nəzərdə tutulur. Nəzəri cəhətdən belə bir əməkdaşlıq perspektivli görünsə də, lakin praktik cəhətdən mümkün deyil. Bunun üçün həm də uzun illər lazımdır. Çünki İran-Ermənistan üzərində şimal və qərbə tranzit yükdaşıma üçün zəruri infrastruktur mövcud deyil. Mövcud olan infrastruktur da böyük həcmdə deyil, kiçik həcmdə yük daşımasına imkan verir. Odur ki Hindistanın İran-Ermənistan üzərində şimal və qərbə yük daşıması, Azərbaycan üzərindən keçəcək yükdaşımaya rəqabət aparacaq gücdə ola bilməycək.

Hindistan-Ermənistan arasındakı hərbi-texniki əməkdaşlığa bu yöndən yanaşmaq lazımdır. Bununla Hindistan öz silahını satır.

İkincisi, bu vasitə ilə Cənubi Qafqazda öz təsir gücünü təmin etməyə çalışır.

Üçüncüsü, Türkiyənin və Pakistanın bölgədəki rolunu zəiflətmək istəyir. Bu da həm İrəvanın, həm də Tehranın maraqlarına cavab verir. Ona görə də tərəflər qarşılıqlı maraqlar baxımından əməkdaşlıq etməyə çalışırlar. 

Dördüncüsü, Yeni Dehli dünyaya özünü silah ixracatçısı kimi təqdim etmək niyyətindədir. 

Mürtəza Bünyadlı
Ölkə.Az